Vísir - 15.04.1978, Blaðsíða 23

visnt Laugardagur 15. april 1978
23
,, Fjöldi k jósenda er hreinlega búinn að gefast upp
á flokkunum", segir ágætur islenskur hugmynda-
fræðingur, Jónas Kristjánsson, í leiðara í blaði sínu
fyrir skömmu. Dagblaðsleiðarinn hófst svona:
,,Þetta er allt sama tóbakið" og er það-dæmigert
fyrir svörin sem Dagblaðið fékk í skoðanakönnun-
inni um stuðning fólks við stjórnmálaflokkana. Af
öðrum svörum i svipuðum dúr má nefna: „Þessir
menn eiga ekki lengur skilið að almenningur taki
þátt i að kjósa þá" og „Ég er búinn að segja vinum
minum, að ég ætli upp í Ljótapoll að veiða á kjör-
dag".
Enn segir í leiðara Jónasar: „Fyrir utan þau 15%,
sem ekki vildu svara, voru 37% hinna spurðu annað
hvort i vafa um afstöðu sina eða vildu engan flokk-
inn styðja. Svona hrikalegar efasemdir i garð
stjórnmálaflokkanna hafa ekki komið fram áður i
skoðanakönnun af þessu tagi".
En svipaðar efasemdir hafa komið fram áður
með öðrum hætti. Og þá þurftu hinir óánægðu kjós-
endur ekki að fara upp í Ljótapoll. Þeir höfðu flokk
sem var sérsniðinn fyrir atkvæði þeirra. Það var i
kosningunum 13. júní 1971. Þessi flokkur var Fram-
boðsflokkurinn. Hann hlýtur að teljast einhver
skemmtilegasta og forvitnilegasta kosningauppá-
koma íslenskra stjórnmála i langan tíma. Hljóm-
grunnur sá sem þessi f lokkur hlaut var með ólikind-
um og kosningabragur allur f jörlegri en venjulega.
Nú, sjö árum seinna, þegar óánægja kjósenda og
vantraust á þeim stjórnmálafjokkum sem fyrir
eru, virðist ekki minni en þá, váltnar sú spurning
hvort skilyrði hafi skapast fyrir nýjan Framboðs-
flokk, — flokk sem sameinar „sama tóbakið" i ein-
um rúmgóðum og rausnarleguiýf tóbakspungi, en
það var markmið hins gamlar góða Framboðs-
flokks, eins og fram kemur í hlota af lögum hans
hér til hliðar.
i tilefni af stjórnmálaviðhðrfinu, starfandi
stjórnmálaflokkum til hrellingar og gömlum og
nýjum kjósendum til fróðleiks, fWjar Helgarblaðið
upp gullöld Framboðsflokksins ög ræðir við Gunn-
laug Astgeirsson, kennara,sem var „stýrimaður"
f lokksins. Svo vel vill til að Gunnlaugur skrifaði rit-
gerð til BA prófs í sögu við HáEkóla islands um
kapítula Framboðsf lokksins i íslenskri stjórnmála-
sögu og er drjúgt við hana stuðst. Gunnlaugur var
fyrst spurður um aðdragandann að stofnun flokks-
ins.
1.1. Flokkurinn ber
nafnið „Framboðs-
flokkur".
1.2. Heimili hans er á
íslandi með varnarþingi
i Reykjavik.
1.3. Markmið flokksins
er að efla stjórnmála-
lega einingu með þvi að
hnoða saman öllum hug-
sjónum og stjórnmála-
stefnum landsmanna
innan ramma eins
flokks, Framboös-
flokksins, og stuðla að
fegurra mannlifi undir
einkunnarorðunum:
MANNHELGI, SKIN-
HELGI, LANDHELGI.
1.4. Flokkurinn hyggst
nálgast markmið sitt
með stóraukinni notkun
merkingarsnauðrar
skruðmælgi og taka
eftirleiðis þátt í öllum
opinberum kosningum á
islandi. Flokkurinn mun
gefa öllum islendingum,
sem þess æskja, tæki-
færi að skipa sæti á
framboðslista þvi að
þannig er vöxtur og við-
gangur lýðræðisins best
tryggður".
Sprell og prófsteinn á
kerfið
,,Að langmestu leyti voru
Framboðsmenn háskólanemar,
og þá einkanlega úr þjóðfélags-
fræðideild. Einnig tengdist inn i
hópinn fólk úr öðrum áttum.
Langsamlega stærstur hluti
Framboðsmanna var róttækt
fólk i stjórnmálaskoðunum, en
alls ekki allir. Enda skipti slikt
engu máli þar eð allir höfðu
áhuga á stjórnmálum og sam-
einuðust þá Framboðshug-
sjón að gera flokkakerfinu rúm-
rusk. Og þótt Framboðsmenr,
hefðu af eðlilegum ástæðum
einkum beint ádrepu sinni gegn
þeim tveimur flokkum sem ár-
um saman höfðu stjórnað land-
inu, Sjálfstæðisflokki og Al-
þýðuflokki, þá var hinum flokk-
unum i engu hlift. Fyrir utan
það markmið að gera ærlegt
kosningasprell lék Framboðs-
mönnum lika forvitni á að sjá
hvernig ..kerfið” brygðist við
sliku grinframboði. 1 þvi sam-
bandi var lögð mikil áhersla á
að framboðið fullnægði öllum
formkröfum svo ekki yrði unnt
að kæfa málið i fæðingu. Sem
betur fer réðu Framboðsmenn
yfir nægilega mikilli þekkingu á
kosningalöggjöfinni til að forða
við slikum formgöllum”.
Forsendurnar
Upphafið
„Þetta vor, ’71, kom reglulega
saman til kaffidrykkju og sam-
ræðna i Norræna húsinu hópur
stúdenta við Háskóla Islands”,
sagði Gunnlaugur. „betta var
fólk sem yfirhöfuð hafði mikinn
áhuga á stjórnmálum. í ein-
hvers konar gálgahúmor yfir
kaffibollunum fæddist siðan sú
hugmynd, sem á endanum var
hrint i framkvæmd, þ.e. að
stofna flokk til framboðs i al-
þingiskosningunum, grinflokk
sem léki sér að hefðbundnum
málflutningi þeirra stjórnmála-
flokka sem fyrir voru og tefldi
fram stefnu sem væri i senn eins
konar samsuða og skopfærsla á
stefnum allra hinna flokkanna.
Hugmyndir af svipuðum toga
höfðu verið uppi áður, t.d. hafði
hópur nemenda við Menntaskól-
ann á Laugarvatni verið að ráð-
gera framboð við bæjar-
stjórnarkosningarnar 1970, en
ekkert haföi orðiö úr fram-
kvæmdum. Framboðsflokks-
hugmyndin fæddist hins vegar i
april þetta vor og undir
mánaðamótin var búið að taka
ákvörðun um að gera alvöru úr
málinu. Fyrsti fundur, — bjóð-
fundur Framboðsflokksins —-,
var haldinn 1. mai, þar sem
ákveöið var að bjóða fram i
þremur kjördæmum, Reykja-
vik, Reykjanesi og Suöurlandi
og tilteknum mönnum falið að
undirbúa lista. bjóðfundurinn
var nú ekki sérlega fjölmenn
samkoma, en 10. mai var hald-
inn annar fundur. Sá var fjörug-
ur, 50-60 manns mættir og geng-
ið frá listum. A þessum fundi
myndaðist sá endanlegi hópur
sem stóö aö Framboðsflokkn-
um. bá var tekiö til óspilltra
málanna að safna meömælend-
um þvi aðeins tveir dagar voru
til stefnu. bað gekk tiltölulega
vel, nema helst i Suðurlands-
kjördæmi, þar sem menn voru
eitthvað hikandi”.
„Framboðsflokkurinn sprett-
ur upp úr tilteknu ástandi eða
andrúmslofti, bæði innanlands
og utan. Á árunum á undan
hafði verið verulegt rót á ungu
fólki i Evrópu, samanber
stúdentauppreisnirnar '68.
Framboðsmenn voru þá flestir i
menntaskóla og voru virkir i
félagsstarfi þar. barna kemur
upp andóf gegn ..kerfinu”. vald-
höfunum og þjóðfélagsskipulag-
inu. þ.á m. skólakerfinu. fyrir
utan viðtæk mótmæli gegn Viet-
namstriðinu. Hér á Islandi kom
þessi mótmælavakning m.a.
fram með töku sendiráðsins i
Stokkhólmi vorið 1970 og töku
menntamálaráðuneytisins i
Reykjavik haustið sama ár.
Stjórnmálaástand hér innan-
lands hafði verið nánast óbrevtt
i ellefu ár. Við Framboðsmenn
og fólk á okkar aldri höföum
þannig búið við sömu stjórnina.
— Viðreisnarstjórnina —, hálfa
ævina. Stjórnmálaumræða öll
var i mjög föstum. þröngum
Samantekt: Árni Þórarinsson