Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 20

20 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
G
REINARHÖFUNDUR
var nágranni Katrínar
um árabil. Hún bjó þá
á Blómvallagötu. Það
talaðist svo til með
okkur að hún segði mér frá störf-
um sínum á yngri árum, áður en
hún réðst til hjúkrunarstarfa.
Katrín var dóttir Gísla Guðmunds-
sonar, bónda á Heiðarbæ í Þing-
vallasveit og Króki í Ölfushreppi.
Hann varð síðar verkamaður í
Reykjavík.
Enginn skyldi halda að menn-
ingin hafi fyrst haldið innreið sína í
Reykjavík á svokölluðu menning-
arári. Katrín Gísladóttir réðst í vist
hjá Indriða Einarssyni revisor og
rithöfundi og Mörtu Pétursdóttur
konu hans. Þar kynntist hún
hljómlist og leikmennt. Síðar var
hún lengi hjá norska ræðismann-
inum Henry Bay, en fór svo utan
með frægri norskri óperusöngkonu
og ferðaðist milli heimsborganna
með henni.
Ludvig Knudsen reisir sér hús
Að þessu sinni ætlum við að
nema staðar í Kirkjustræti og
hyggja að húsi sem eitt sinn stóð
skammt þaðan en taldist til Tjarn-
argötu, nánar tiltekið númer 3C.
Hinn 27. júlí 1880 er samþykkt
af bæjaryfirvöldum Reykjavíkur að
L.A. Knudsen – eins og segir í bók-
um – sé leyft að byggja hús að
stærð 12,5x12,5 álnir. Nokkrum
dögum síðar og segir í bæjarskjöl-
um: „Sama leyft að byggja hús
þetta á bletti sem er fyrir sunnan
garð ekkju Gróu Oddsdóttur með
gafla móti norðri og suðri.“ Sá sem
hér um ræðir og veitt er leyfi til
þess að reisa hús skammt norðan
við stað þann sem Ráðhúsið rís nú
var Ludvig Arne Knudsen versl-
unarmaður, sonur Lars Michaels
Knudsens kaupmanns og Margrét-
ar Andreu konu hans, en frá þeim
hjónum er ættbogi mikill, svonefnd
Knudsensætt.
Þegar Ludvig Arne fær bygging-
arleyfi er hann nýlega orðinn 58
ára gamall. Hann er þá kvæntur
öðru sinni Katrínu Elísabetu Ein-
arsdóttur. Fyrri kona hans var
Anna Kristjana Steindórsdóttir
Waage. Faðir Önnu Kristjönu var
Steindór Waage skipstjóri, stjúp-
sonur Bjarna riddara Sivertsens.
Með fyrri konu sinni átti Ludvig
Knudsen þrjár dætur, Margréti
Andreu, Jóhönnu Soffíu Friðriku
og Jóhönnu Andreu. Með seinni
konu sinni eignaðist hann fjórar
dætur og einn son. Dæturnar voru
Lydia Angelika, Guðrún Sigríður,
Kristín Steina og Margrét. Son-
urinn var Moritz Vilhelm Biering.
Þó að það væri freistandi að
segja ítarlega frá afkomendum
Ludvigs Arnes, sem reisti þetta
hús fyrir meira en heilli öld, gefst
ekki tími til þess nú. Samt má
nefna sitthvað um ýmsa ættingja
eða venslamenn sem koma við sögu
og fer það þá eftir ýmsum gögnum
sem tiltæk eru hverjir verða nefnd-
ir. Það þykir t.d. frásagnarvert að
seinni kona Ludvigs Arnes, Katrín
Elísabet, er 11 ára gömul árið 1836
þegar franski Gaimard-leiðangur-
inn er á ferð um landið öðru sinni.
Í þeirri för er bókmenntafræðing-
urinn Xavier Marmier. Hann held-
ur dagbók um ferð sína og skráir
þar atburði sem gerast. Einn Ís-
lendingur skrifar í dagbók Marm-
iers, það er Katrín Elísabet Ein-
arsdóttir, sem ritar þar bænavers
og nafn sitt. Hún segist þá vera 11
ára gömul. Katrín Elísabet er dótt-
ir Einars Jónassonar borgara í
Reykjavík sem verslaði í Aðal-
stræti á sinni tíð skammt þaðan
sem Aðalstöðin var.
Um þessar mundir taka Íslend-
ingar að sinna verslunarstörfum í
vaxandi mæli þó að Jónas Hall-
grímsson hafi takmarkaða trú á ár-
angrinum þegar hann segir í kvæði
sínu:
„Íslendingurinn ætla ég sé
illa fær til að drífa handel
þótt sumir heiti Savier
en sumir Höjsgaard, Herman, Peer og
Wandel.“
Hér á Jónas við nýfæddan son
Marmiers og Fríðu frammistöðu-
stúlku í Klúbbnum, en sonurinn
var Xavier. Lars Michael, elsti
bróðir Ludvigs Arnes Knudsens,
var skírnarvottur þegar drengur-
inn var vatni ausinn.
Ósvaldur Knudsen málari var
kunnur kvikmyndagerðarmaður.
Hann var sonarsonur Ludvigs Arn-
es, þess sem húsið reisti. Ósvaldur
gerði m.a. kvikmyndina Sveitin
milli sanda og fjallaði þá um Öræf-
in.
Tvær dætur Ludvigs Arnes voru
prestsmaddömur á Sandfelli í
Öræfum, Jóhanna Andrea Knud-
sen – fyrri maður hennar var séra
Björn Stefánsson. Mörgum þykir
Sandfell eyðilegur staður og kvaðst
Watts, hinn kunni enski jöklafari,
undrast það hversu presturinn,
séra Björn, gæti dvalist þar. En
Watts kvaðst hafa fengið skýr-
inguna er hann sá prestsmaddöm-
una hina ungu, Jóhönnu Andreu,
birtast í stofunni á Sandfelli. Þar
kom skýringin á því hversu vel
presturinn undi sér þarna.
Tíu árum síðar verður Lydia
Knudsen prestsmaddama á Sand-
felli, kona séra Ólafs Magnússonar,
sem seinna var kenndur við Arn-
arbæli í Ölfusi. Daníel Bruun,
ferðagarpurinn frægi, hefur skráð
komu sína að Sandfelli. Hann tók
þar fagrar myndir af fjölskyldu
Ólafs og frú Lydiu.
Ludvig Arne og kona hans Katr-
ín Elísabet flytjast úr húsinu
Tjarnargötu 3C haustið 1887. Lud-
vig selur hinn 1. októbermánaðar
Indriða Einarssyni revísor eignina.
Indriði er þá 36 ára gamall, kvænt-
ur Mörtu Maríu, dóttur Péturs
Guðjohnsens og konu hans Guð-
rúnar Sigríðar Knudsens, sem er
systir Ludvigs Arnes.
Pétur Guðjohnsen var söngkenn-
ari og organleikari í Reykjavíkur-
dómkirkju, skrifari stiftamtmanns
og landshöfðingja, talinn iðjumað-
ur og gat sér orðstír fyrir starf að
söngmenntun. Guðrún Sigríður var
rómuð fyrir myndarskap í hús-
stjórn og garðyrkju. Hún var
heiðruð af norrænum garðyrkju-
samtökum, sæmd verðlaunum og
send garðyrkjuáhöld. Frá þeim
hjónum er Guðjohnsensætt.
Indriði revisor ekur
mold í Tjörnina
Þegar Indriði Einarsson kaupir
húseignina Tjarnargötu 3C er
hann þegar orðinn þjóðkunnur
maður. Segja má að það hafi hann
orðið þegar á skólaárum sínum
vegna ritstarfa og leiklistaráhuga
en allt kemur það fram í frásögn-
um og er því ekki ástæða að fjöl-
yrða um það í inngangi þessum.
Þegar Ludvig Arne reisir hús
sitt eru íbúar Reykjavíkur 2.500.
Tæpum aldarfjórðungi síðar eru
íbúar hér í bæ 8.300 og vaxandi
eftirspurn eftir lóðum. Þá sam-
þykkir bæjarstjórn Reykjavíkur að
„taka boði Indriða Einarssonar að
hann fylli upp Tjörnina undir Von-
arstræti suður af lóð hans“, eins og
segir í bæjarskjölum, „bænum að
kostnaðarlausu gegn því að hann
eignaðist það svæði er hann fyllir
upp frá lóð sinni nú suður að Von-
arstræti“.
Tveimur árum seinna, hinn 3.
mars, selur Indriði Einarsson
Skúla Thoroddsen ritstjóra og al-
þingismanni lóð undir stórhýsi sem
hann reisir við Vonarstræti. Það
hús stendur enn norðan
Reykjavíkurtjarnar við hliðina á
Oddfellowhúsinu, bárujárnshús
sem margur minnist þess að hafa
séð á göngu sinni um Vonarstræti.
Knud Zimsen lætur þess getið í
bók sinni „Úr bæ í borg“ að heiti
Vonarstrætis sé sprottið af þeim
rótum að einungis hafi verið vakin
von hjá bæjarbúum um að nokkru
sinni kæmi gata milli Suðurgötu og
Lækjar; þar af Vonarstræti. Sú
gata hafði þá verið ákveðin fyrir
áratugum en stæði hennar var þá
allt í Tjörninni. Indriði hefur séð
sér hag í því að flýta fyrir lagningu
Vonarstrætis með því að aka jarð-
vegi og fylla upp Tjörnina. Reykja-
víkurtjörn var vinsæll skemmti-
staður, skautasvellið laðaði að sér
fjölda ungmenna sem undu sér vel
við skautahlaup í tindrandi tungls-
ljósi á Tjörninni.
Í hópi margra glæsilegra skauta-
hlaupara á fyrstu áratugum ald-
arinnar má m.a. nefna tvö ung-
menni sem tengjast húsinu í
Tjarnargötu 3C, þau Katrínu Viðar
og Ósvald Knudsen. Skautafélag
Reykjavíkur hélt fínustu dansleiki
á Hótel Reykjavík.
Hinn 31. maí 1917 ritar Indriði
bréf til borgarstjórans í Reykjavík
og fer þess á leit virðingarfyllst að
hann megi láta setja kvistglugga á
austurhlið þaksins á húsi sínu
númer 3C. Leyfið er veitt. 8. ágúst
ritar Indriði annað bréf og segir
þá:
„Háttvirti herra borgarstjóri.
Ég hef, eins og yður er kunnugt,
fengið leyfi til þess að byggja
kvistglugga austanmegin á húsi
mínu í Tjarnargötu 3C. En þegar
átti að fara að byrja á verkinu þá
var það sýnilegt að það var óprakt-
ískt fyrir mig og fyrir húsið. Ég
verð því að fá því breytt í kvist og
hef, eftir að hafa talað við yður,
herra borgarstjóri, og byggingar-
fulltrúann sem sagði mér munn-
lega að hann kysi heldur kvist en
kvistglugga, farið að breyta í þá
áttina og sæki nú um leyfi til að
byggja kvist á húsið.“
Katrín ræðst í vist
Katrín Gísladóttir, fyrrum yfir-
hjúkrunarkona, er til heimilis á
Blómvallagötu 13. Katrín réðst í
vist til Indriða Einarssonar og frú
Mörtu konu hans.
Katrín Gísladóttir: Ég kom
þarna vorið 1916.
Þetta var nú í fyrsta sinn sem ég
fór í dvöl til vandalausra og var
þarna þetta sumar.
Pétur: Kveiðstu fyrir því?
Katrín: Nei, ég þekki ekki þá til-
finningu. (P: Nei, að hugsa sér, þar
áttu gott!) Já, ekki a.m.k. þá. Ég
hugsaði ekkert út í það, ég var vön
að vinna og ég var ekkert hrædd
við að fara að gera svona venjuleg
verk.
Ég var elst af mínum systkinum
og það lagðist náttúrlega á mig
bæði að skúra gólf stundum og
vaska upp og gera hitt og þetta.
Pétur: Var ekki sandskúrað þá á
þessum tíma?
Katrín: Jú jú, einmitt sandskúr-
að eldhúsgólfin a.m.k. Það voru
„Ég ætla að lifa
þangað til ég dey“
Katrín Gísladóttir var
um áratugaskeið ein hin
fremsta í flokki hjúkr-
unarkvenna, sem nutu
virðingar og viðurkenn-
ingar sjúklinga og sam-
starfsmanna fyrir nær-
færni og góðvild í starfi.
Pétur Pétursson skráði
frásögn Katrínar af líf-
inu í Reykjavík á fyrri-
hluta 20. aldar.
Ljósmynd/Snorri Snorrason
Örin bendir á hús Indriða Einarssonar, Tjarnargötu 3C. Á myndinni sjást einnig Hótel Skjaldbreið og hús Skúla Thoroddsen, sem hann reisti við Von-
arstræti er hann hafði keypt lóðina af Indriða Einarssyni.
Systrasynirnir Einar Viðar og Pétur Halldórsson. Pétur Guðjohnsen
var afi þeirra og Guðrún Sigríður Knudsen amma þeirra. Þeir voru báð-
ir í hópi bestu söngmanna.