Morgunblaðið - 12.05.2001, Blaðsíða 35

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2001 35
LEIKÞÁTTURINN Listveldið
eftir Odd Nerdrum verður flutt-
ur í þriðja sinn í Listasafni
Reykjavíkur á Kjarvalsstöðum á
sunnudag kl. 16, að lokinni leið-
sögn um sýninguna kl. 15, en
gestum safnsins gefst kostur á
að njóta annars hvors eða
beggja. Í verkinu spinnur lista-
maðurinn upp samtal sjálfs sín
og kollega Edvards Munchs um
tilgang listarinnar og eigin
stöðu í samfélagi lista og
manna. Leikarar eru Arnar
Jónsson og Sigurður Karlsson
en leikstjóri er Hávar Sigur-
jónsson.
Listasafnið hefur einnig feng-
ið að láni viðtalsþátt við Odd
Nerdrum sem norska sjónvarpið
gerði fyrir um ári. Þar gefst
gestum enn frekari kostur á því
að skyggnast inn í líf og starf
þessa listamanns. Þátturinn er
nú sýndur alla daga í miðrými
Kjarvalsstaða og er um klukku-
stundar langur.
Sýningin stendur til 27. maí.
Leiðsögn og leik-
verk á listasýningu
BILL Bourne er enginn venjuleg-
ur tónlistarmaður. Hann er sveita-
strákur frá Alberta í Kanada,
hætti í skóla sextán ára, fór á
flakk og ákvað að verða tónlist-
armaður. Hann hefur ekki farið er-
indisleysu á þeim vettvangi og á
þeim tuttugu og fimm árum sem
hann hefur verið í tónlistinni hefur
honum hlotnast margháttaður
heiður og viðurkenningar af ýmsu
tagi. Hann er nú kominn í fyrsta
sinn til Íslands og heldur tónleika
víðs vegar um landið, en erindi
hans hingað er einnig að skoða
slóðir langafa síns, Stephans G.
Stephanssonar skálds. Hann á
ekki langt að sækja tónlistar-
áhugann; foreldrar hans voru báð-
ir farnir að spila með hljómsveit-
um áður en hann fæddist; pabbi
hans á nikku og mamma hans á
gítar og tónlist var partur af dag-
legu lífi á heimili hans. Hann held-
ur því fram að hjá honum hafi
þetta byrjað þegar móðir hans
gekk með hann. Þá lék hún gjarn-
an á gítarinn og leiðin stutt og
greið að ófæddu höfði hans.
Hef alltaf hlustað á
alls kyns tónlist
Bill Bourne segist ekki vera
sagnamaður, þó er stutt í sögurnar
þegar hann segir blaðamanni frá
ævi sinni og tónlistinni.
„Það var tónlist alls staðar í
kringum mig. Þegar ég var fjórtán
ára fór ég að spila á gítarinn, lög
eftir söngvara þess tíma, Gordon
Lightfoot, Bob Dylan og Joni
Mitchell. Sextán ára var ég farinn
að semja mína eigin söngva. Eyru
mín hafa alltaf verið opin fyrir alls
kyns tónlist, ólíkum stíltegundum,
Mississippi Delta-blús og kelt-
neskri tónlist, svo eitthvað sé
nefnt. Ég var í skoskri hljómveit á
níunda áratugnum, og pabbi og
mamma voru bæði vel heima í
keltneskri tónlist. Nú, svo er ég að
fikta við flamenco-tónlist og fyrir
nokkrum árum fór ég líka að
kynna mér afríska tónlist. Það er
merkilegt hvað maður finnur sterk
tengsl alls staðar þarna á milli,
sérstaklega milli írsku tónlistar-
innar og þeirrar afrísku. Flam-
enco-tónlistin er kannski svolítið
frábrugðin, vegna áhrifa frá Mið-
austurlöndum. Öll þessi tónlist
hefur áhrif á það sem ég er sjálfur
að semja, þótt útkoman sé mín eig-
in sköpun. Mér finnst þjóðleg tón-
list hvaðanæva úr heiminum bjóða
upp á mikla möguleika og ég finn
sterkt fyrir tengslum fólks í heim-
inum gegnum þessa ólíku tónlist.“
Í sambandi við
æðri meðvitund
Bill Bourne segir að það hafi
ekki verið auðvelt að byrja að
semja. „Ég var náttúrulega búinn
að læra ógrynnin öll af annarra
manna lögum og ég átti erfitt með
að ímynda mér að ég gæti gert
þetta líka. Mér hugnast best að
bíða eftir neistanum. Ég yrki og
sum ljóðin verða að tónlist, önnur
ekki, oftast koma bestu lögin mín
bara frá mér áreynslulaust. Það er
merkilegt ferli að semja lag,
stundum er eins og maður komist í
einhvers konar trans, og klukku-
tíma seinna er komið lag. Mér
finnst þetta ennþá afar leyndar-
dómsfullt ferli og ekki alltaf með-
vitað. Ég held að maður komist í
samband við einhverja æðri með-
vitund við að semja tónlist.“
Graceland var
tímamótaverk
Fyrir um tíu til fimmtán árum
var nánast óþekkt að tónlistar-
menn sæktu sér efnivið í eigin tón-
list úr jafnmörgum áttum og Bill
Bourne gerir. Þeir sem voru í blús
voru blúsmenn, vísnasöngvarar
voru bara vísnasöngvarar, rokk-
arar rokkuðu og þjóðleg tónlist
fjarlægari staða var sjaldheyrð á
Vesturlöndum. Jafnvel þjóðleg
tónlist þjóða Vesturlanda sjálfra
var sjaldheyrð, ef undan er skilin
sterk keltnesk þjóðlagahefð sem
óx og dafnaði í Norður-Ameríku
með þjóðlagasöngvurum á borð við
Joan Baez og svo auðvitað tónlist
blökkumannanna, blúsinn. Á síð-
asta áratug hefur orðið róttæk
bylting í landslagi tónlistarinnar
hvað þetta varðar. Bill Bourne
nefnir einn atburð sem hann telur
hafa komið þessari bylgju af stað.
„Þetta byrjaði þegar Paul Simon
gaf út plötuna „Graceland“ þar
sem Ladysmith Black Mambazo
frá Suður-Afríku lék með honum
og hvað mig varðar a.m.k. var
þetta upphafið að samruna menn-
ingarstrauma í tónlistinni og gíf-
urlegri útbreiðslu slíkrar tónlistar.
Í tónlistariðnaðinum varð til orðið
heimstónlist, um þetta fyrirbæri.“
Hlutverk listarinnar
Nú kemst Bill Bourne á flug og
segir sögu af vini sínum sem hitti
ókunnan mann. Það var rödd Guðs
sem talaði gegnum þennan mann
og sagði að áður fyrr hefði hann
komið til fólksins með kirkjunni og
stjórnmálamönnunum, en nú kæmi
hann til fólksins í tónlistinni og
öðrum listum. Og Bill Bourne er
mikið í mun að tengja þessa sögu
því að einmitt með tónlistinni fái
kærleikur og skilningur meðal
fólks að dafna og vaxa. „Mín til-
finning er sú að eitthvað þessu líkt
sé í raun að gerast og að tónlist,
ljóðlist og myndlist hafi því hlut-
verki að gegna að færa fólk nær
hvert öðru. Stjórnmálamennirnir
eru vissulega ekki að gera það, og
mér virðist kirkjan, án þess
kannski að hafa ætlað sér það,
hafa gert svo mörg mistök í tímans
rás að fólk sé hætt að treysta
henni. Þá er ég ekki að meina að
trúarbrögðin hafi ætlað sér illt; í
trúarbókum heimsins, eins og
Biblíunni, finnur maður vissulega
leiðsögn til góðra verka, en kirkjan
hefur bara orðið að enn einni póli-
tísku stofnuninni, öfugt við það
sem ætlað var í upphafi, og þar
með hrakið frá sér fólk. Fjöldi
fólks lætur það ekki einu sinni
hvarfla að sér að leggja við hlustir
þegar kirkjan talar og þetta finnst
mér hafa verið óheillaþróun.
Stjórnmálamennirnir eru ekki
skárri. Það dýpsta sem ég hef
heyrt á liðnum vikum var yfirlýs-
ing George Bush, forseta Banda-
ríkjanna um að Bandaríkin hefðu
ekki ráð á að efna Kyoto-sam-
komulagið til verndar loftslags í
heiminum. Ég spyr bara, ef
Bandaríkjamenn geta þetta ekki,
hverjir eiga þá að hafa tök á því?
Ég trúi því að fólk sé greindara en
svo að það sjái ekki í gegnum
þetta og sífelldar tilraunir stjórn-
málamanna til að sundra okkur.
Þess vegna finnst mér enn merki-
legri þessi þróun sem er að verða í
tónlistinni þar sem þjóðir heims
eru virkilega að færast nær hver
annarri.“
Íslenska í sveita-
símanum
Þegar Bill Bourne segir frá upp-
runa sínum kemur í ljós að hann
er hálfur Íslendingur. Móðir hans
var dóttir Rósu, dóttur Stephans
G., og afi hans í móðurætt var
einnig íslenskur. Íslenska var móð-
urmál móður hans. Og enn spretta
sögur úr munni sagnamannsins
Bill Bourne þegar hann rifjar upp
bernskudagana þegar enn var
sveitasími í Alberta. Þegar
mamma hans og amma töluðu
saman í símann var það óbrigðult
að þær töluðu saman á íslensku til
þess að forvitnir nágrannar gætu
ekki fylgst með samræðunum.
Föðurætt Bills kemur frá Eng-
landi. Hann segir föður sinn hafa
verið mikinn tónlistarmann og
spilað listavel á harmónikku, þar
til hann veiktist af lömunarveiki,
og gat ekki lengur spilað. Hann
stundaði þó bústörfin eftir sem áð-
ur.
Bill Bourne er eftirsóttur tón-
listarmaður, hann ferðast milli
landa og leikur á tónleikum og tón-
listarhátíðum um allar jarðir.
Hann er hingað kominn fyrir til-
stilli Viðars Hreinssonar, sem hef-
ur verið að rannsaka verk langafa
hans, Stephans G. Stephanssonar í
Kanada. Bill Bourne verður hér á
landinu fram í júní, og ætlar að
ferðast um, halda tónleika og
skoða æskuslóðir langafa síns í
Bárðardal og Skagafirði. Hún rifj-
ast upp, sagan sem allir skóla-
krakkar lærðu, um það þegar
Stephan G. horfði tárvotum augum
á eftir skóladrengjunum á leið í
skóla og grét ofan í móður jörð af
sorg yfir að fátæktin kæmi í veg
fyrir að hann gæti líka menntað
sig. Þessa sögu hafði Bill Bourne
ekki heyrt. „Ekki gott að segja
hvað kallinn hefði sagt um mig,
sem hætti í skóla sextán ára, fór á
flakk til að geta spilað tónlist. Þá
var það þjóðvegurinn sem heillaði,
tíðarandinn í kringum 1970 var
þannig; Woodstock og allt það.
Mig langaði að tilheyra þeirri ver-
öld.“ Bill Bourne er barn þessa
tíma. Hann bindur sítt dökkt hárið
í tagl, og hann er ekki tæknivædd-
ari en svo, að gítarinn hans er
bæði gamall og lúinn og ber þess
merki að hafa þvælst víða og sagt
margar sögur. Bill Bourne talar af
hugsjón um hvernig tónlistin getur
sameinað fólk. Þúsundir manna
um allan heim leggja við hlustir
þegar hann hefur upp raust sína.
Nú er komið að okkur Íslending-
um að hlusta.
Hann er langafabarn
Stephans G. Stephans-
sonar, barn hippatím-
ans, ferðast um með
gamlan gítar og flytur
eigin lög og ljóð.
Bergþóra Jónsdóttir
ræddi við Bill Bourne,
tónlistarmann og
skáld, um það hvernig
tónlistin hefur tekið við
því hlutverki að auka
kærleika og skilning
milli þjóða heims.
Bill Bourne með gítar, sólgleraugu og hatt.
Listirnar
færa
fólk nær
hvert öðru
begga@mbl.is