Morgunblaðið - 23.06.2001, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Kennararnir þeir kenna mart
kannski er það líka ágætt.
Sumir eru bara þó nokkuð smart
en samt er hitt ekki fágætt.
Þegar ég var menntaskóla-
kennari, var þessari vísu
smeygt inn á kennarastofuna.
Höfundur reyndist vera 13 ára
gamall strákur í fyrsta bekk, nú
vel lærður og settur.
Mér kom þessi vísa í hug, eft-
ir að hafa hlustað vandlega á
fréttir Ríkisútvarpsins dagana
25.–28. maí. Margir þulir og
fréttamenn eru vel máli farnir,
„en samt er hitt ekki fágætt“.
Heggur þar sá sem hlífa skyldi.
1) Sögnin að „kíkja“ er sífellt
notuð, mjög sjaldan líta á,
gægjast, hyggja að.
2) Vanur þáttagerðarmaður
notaði gelda þolmynd, eins og
ekkert væri: „Þeim var gert (!)
grein fyrir því.“ Grein er kven-
kyns. Rétt mál er: Þeim var
gerð grein o.s.frv.
3) Sami maður: „Fjóran (!) og
hálfan vinning“, í staðinn fyrir
fjóra og hálfan.
4) Annar fastráðinn frétta-
maður: „til nýtingu (!) vatns-
ins“. Hvernig komast menn í
stöðu fréttamanns hjá Ríkisút-
varpinu, þeir sem ekki kunna
að beygja algeng og auðveld
orð eins og nýting, sem er í
eignarfalli nýtingar?
5) Svo er það öll þessi óskap-
lega „meðvitund“. Menn voru
meðvitaðir hver um annan
þveran. Gyðingar voru meðvit-
aðir um einhvern skrattann
sem þeir voru að gera. Megum
við ekki fá vísvitandi, að
minnsta kosti í tilbreytingar-
skyni um helgar?
6) „taka yfir rannsókn máls-
ins“ á að vera taka við rann-
sókn málsins; hitt er enska. Sjá
hins vegar bak Morgunblaðsins
29. apríl.
7) „innkoma“ í staðinn fyrir
tekjur. Hitt er hrá enska. Ég
vona að gjöld verði ekki ?út-
koma.
Umsjónarmaður hefur svo
oft vitnað í lögin um skyldu út-
varpsins gagnvart íslensku
máli, að hann sleppir því núna.


Halldór G. Jónsson á Selfossi
skrifar mér svo:
„Heill og sæll, Gísli.
Það hefur stundum hvarflað
að mér að senda þér línu og
votta þér þakkir mínar fyrir
þína frábæru pistla, en lítið
orðið úr verki. Í gær 15. þ.m.
hlustaði ég, sem oftar, á mál-
farsþátt í Spegli ríkisútvarps-
ins, þar sem rætt var um beyg-
ingu tiltekinna nafnorða. Þar er
víða að verða pottur brotinn. Af
mörgu er að taka, en einna
verst sætti ég mig við hvernig
farið er með nafnorðið þing, og
þar með talið sjálft Alþing.
Þing tel ég að beygist þannig:
Þing um þing frá þingi til þings.
Í ræðu og riti heyrir maður og
sér, að Alþing er alltaf nú orðið
nefnt og skrifað í þágufalli, Al-
þingi. Jafnvel þingmenn, sem
kosnir eru á Alþing, gera sig
seka um þessi afglöp. Mér
finnst að þrátt fyrir allt, eigi
virðing þjóðarinnar fyrir Al-
þingi að vera slík, að heiti þess
birtist alþjóð rétt með farið í
ræðu og riti. Mig langar til að
heyra álit þitt á þessu.“
Umsjónarmaður hefur at-
hugað þetta nokkuð vandlega.
Niðurstaða hans er sú að báðar
myndirnar þing og -þingi séu
ævagamlar. Vera má að beyg-
ing orðmyndanna hafi stundum
brenglast. Ari fróði segir í Ís-
lendingabók: „Alþingi vas sett
at ráði Ulfljóts ok allra lands-
manna þar es nú es, en áðr vas
þing at Kjalarnesi.“ Hann not-
ar sem sagt nefnifallsmyndirn-
ar þing og -þingi til skiptis. Um
alþingi heitir grein í 7. árgangi
Fjölnis, en Jónas Hallgrímsson
orti hið fræga kvæði Alþing hið
nýja.
Við skulum því fara með
beygingu þessara orða af allri
gát. Hún er kannski ekki eins
einföld og við höldum. Þess skal
svo geta að ég skrifa alþingi
með litlum upphafsstaf og
styðst þar við gamla hefð, fer
t.d. í slóð Fjölnismanna.


Salómon sunnan sendir:
Biksvarta Bakka-sprundið
hafði rammvilltan rakka fundið;
um hann ákvað hún keppni
með hundaheppni
og svo hófst upp stakkasundið.


Ég er stundum spurður
hvort réttara sé leikfimihús
eða leikfimishús, athyglivert
eða athyglisvert. Þessar orð-
myndir eiga ekki óskilið mál,
því að athygli hefur frá því í
fornöld ýmist verið hvorugkyns
eða kvenkyns, ekki síður hvor-
ugkyns á árum áður. Hvernig
sem á er litið er það smekks-
atriði hvort menn segja athygl-
isvert, eins og umsjónarmaður
hefur vanist, eða athyglivert.
Í hinu dæminu vandast málið
svolítið meira, því að leikfimi er
víst alltaf kvenkyns. Þá verður
að rifja upp að samsetningar í
íslensku eru með þrennu móti.
Við getum samsett af stofni
(fast samsett), eignarfalli (laust
samsett) eða með bandstaf eða
tengistaf. Hið síðastnefnda er
sjaldgæfast, svo að miklu mun-
ar. Helstu bandstafir eru i (eins
og í eldiviður) u (eins og í ráðu-
nautur) og s (eins og í leikfim-
ishús) ef við viljum svo hafa. En
við megum auðvitað ekkert síð-
ur búa til samsetninguna leik-
fimihús, og verður í þessu
dæmi ekki greint á milli, hvort
það er stofnasamsetning eða
eignarfallssamsetning. Þetta er
því aftur smekksatriði.
Mjög er á reiki hvort menn
hafa bandstafinn s eða ekki til
þess að búa til samsetningar af
kvenkynsorðum sem enda á i
og eru eins í öllum föllum. Ráð-
andi er að segja landhelgis-
gæsla, enda mundi þykja stutt
á milli g-anna í *landhelgi-
gæsla. Þá munu flestir segja
skynsemistrú fremur en
*skynsemitrú. Óhætt er að
segja að fyrr á þessari öld hafi
menn fremur aðhyllst samsetn-
ingar með s-i en nú er orðið. Í
Blöndalsorðabók má finna
margar slíkar samsetningar,
svo sem guðfræðisdeild, stærð-
fræðisuppdráttur og verk-
fræðisnám. En þar eru líka
samsetningar eins og stærð-
fræðilegur og verkfræðilegur.
Fór þetta kannski eftir því
hvaða orðflokkur síðari hlutinn
var?
Skýrasta dæmi um breyttan
smekk er þó það, að í Árbókum
Háskóla Íslands frá upphafi
eru höfð deildaheitin guð-
fræðisdeild, heimspekisdeild
o.s.frv, allar götur til námsárs-
ins 1954–1955. Þá er breytt um
og s-ið fellt úr öllum slíkum
samsetningum. Við skulum í
þessu efni reyna að treysta á
eigin smekk. Ef menn ætla sér
að breyta athyglisverður > at-
hygliverður og leikfimishús >
leikfimihús, þá þykir mér það
bera keim af ofvöndun (hyper-
correction).
Auk þess má geta þess að
„Billa“-mál, sem nýlega er lokið
hér að sinni, hófust í þessum
pistlum 10. janúar 1998.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1115. þáttur ✝ Guðrún Eiríks-dóttir ljósmóðir,
fæddist að Miðbýli á
Skeiðum 23. júni
1903. Hún lést á
Ljósheimum á Sel-
fossi 11. júní síðast-
liðinn á 98. aldurs-
ári.
Foreldrar Guð-
rúnar voru Ingveld-
ur Jónsdóttir, f. 28.
júní 1875 í Útverk-
um á Skeiðum, d.
29. nóv. 1910, og Ei-
ríkur Guðmundsson,
f. 15. nóv. 1861 á
Reykjum á Skeiðum, d. 9. febr.
1957.
Systkini hennar eru: Jónína,
ljósmóðir í Hveragerði, f. 12.
mars 1902, d. 9. jan. 1951, Guð-
mundur, gullsmiður í Reykjavík,
f. 16. okt. 1904, d. 20. febr. 1977,
Bjarnþóra, húsmóðir í Dalbæ, f.
6. júní 1906, d. 28. sept. 1990,
Ásmundur, bóndi í Ferjunesi, f.
20. maí 1908, Guðríður, húsmóð-
ir í Keflavík, f. 30. des. 1909, d.
25.10.1998, og Ingvar, f. 21. nóv.
1910, d. 28. des. sama ár.
Árið 1934 giftist Guðrún Ólafi
Oddgeiri Kristinssyni, f. 30. júlí
1904 í Nýjabæ á Eyrarbakka, d.
13. nóv. 1983. Börn Guðrúnar
eru: 1. Helga Jóhannesdóttir, f.
25. júní 1926, húsmóðir á Sel-
fossi, hennar maður er Valdimar
Þórðarson. Dætur Helgu fyrir
hjónaband eru Oddný og stúlka
er dó í frumbernsku. Börn
Helgu og Valdimars eru Jónína,
Björgvin Þór, Guðrún, Magnea
Kristín og Björk. Barnabörnin
eru 12 og barnabarnabörnin 2.
2. Hjördís Ólafsdóttir, f. 7. mars
1934, starfsmaður Landsímans á
Selfossi. Dóttir
hennar er Guðrún
Edda Haraldsdóttir
og barnabörnin eru
3. 3. Drengur Ólafs-
son, f. andvana 29.
febr. 1936. 4. Jón
Ólafsson, f. 3. apríl
1940, starfsmaður
Rarik, fyrrverandi
eiginkona hans er
Kristín Vilhjálms-
dóttir. Þeirra börn
eru Ólafur, Sigríð-
ur og Vigdís,
barnabörnin eru 3.
5. Ólafur Viðar
Ólafsson, f. 21. sept. 1945, gull-
smiður, kona hans er Stefanía
Bjarnadóttir. Þeirra börn eru
Guðjón Ingi og Ólafur Oddgeir.
Viðar átti áður soninn Bjarna og
Stefanía dótturina Sigrúnu Guð-
nýju, barnabörnin eru 3. Afkom-
endur Guðrúnar eru alls 42.
Guðrún fluttist með foreldrum
sínum árs gömul að Efri-Gróf í
Villingaholtshreppi. Er hún var
13 ára gömul, fluttust þau að
Ferjunesi í sömu sveit.
Árið 1935 hefja Guðrún og
Ólafur búskap að Efra-Velli í
Gaulverjabæjarhreppi. Að Sel-
fossi fluttust þau árið 1949 og
bjuggu fyrst á Kirkjuvegi 15 en
byggðu síðan hús að Fossheiði 1,
þar sem þau áttu heimili síðan.
Guðrún lauk ljósmæðranámi
1930 og starfaði sem einkar far-
sæl ljósmóðir í Villingaholts-
Gaulverjabæjar- og Sandvíkur-
hreppum og síðar á Selfossi til
ársins 1973, er hún lét af störf-
um vegna aldurs.
Útför Guðrúnar fer fram frá
Selfosskirkju laugardaginn 23.
júní kl. 13.30.
Er ég lít til baka og hugsa um
kynni mín af þeirri mætu konu Guð-
rúnu Eiríksdóttur finnst mér skína
ljós á þær minningar allar.
Ljós, birta og farsæld fylgdu henni
ætíð í starfinu, en hún var ljósmóðir,
svo sem og systir hennar Jónína, fóst-
urmóðir mín.
Það voru sterk bönd milli systkin-
anna frá Ferjunesi og oft var farið um
helgar í mínum uppvexti austur í
Flóa, að Efra-Velli, Dalbæ og Ferju-
nesi, þar sem Ásmundur, sem nú er
einn á lífi systkinanna, hafði tekið við
búi af Eiríki föður sínum.
Seinna fluttu þau Guðrún og Ólafur
maður hennar á Selfoss, þar sem hún
starfaði áfram sem ljósmóðir, en hann
vann hjá Mjólkurbúi Flóamanna.
Áfram var það svo, að leiðin var
greið að heilsa upp á Gunnu og Óla og
alltaf voru móttökurnar jafn einstak-
lega hlýjar og elskulegar. það var
veitt af rausn og ánægðust var Gunna
að leysa mig út með gjöfum að höfð-
ingja sið.
Gunna var afskaplega trygg öllu
sínu fólki og fyrir mér var hún eins og
ættmóðir eftir að fóstra mín féll frá.
Það er fátt meira gefandi en góð fjöl-
skyldubönd á langri ævi.
Að leiðarlokum viljum við Valur og
börn okkar fjögur þakka Guðrúnu Ei-
ríksdóttur góða samfylgd og senda
börnum hennar, Helgu, Jóni, Viðari
og Hjördísi og öðrum ástvinum inni-
legar samúðarkveðjur.
Erla Jóhanna Þórðardóttir.
Um sólarupprás ævi þinnar
árla kallar drottinn þinn.
Í árdögg skærri skírnarinnar
hann skírir þig sem verkmann sinn
og vígir þig til víngarðsmanns,
að vinna fyrir ríkið hans.
Um þriðju stundu þig hann kveður
er þinnar æsku sólin skín.
Þá fegurð lífs og glys þig gleður
ei gleym, að Drottinn sér til þín.
Í víngarð þinn hann vísar þér
að vinna meðan dagur er.
Og þegar síðast kvöldið kemur
hann kallar sérhvern verkmann heim.
Hann geldur engum öðrum fremur
en öllum saman gefur þeim.
Ó, met sem gjöf, en gjald ei, það,
sem Guðs son hefur verðskuldað.
(V. Briem.)
Þegar ég nú við leiðarlok kveð
þessa kæru samferðakonu með
nokkrum fátæklegum orðum kom
mér í hug vitmaðurinn og sálma-
skáldið séra Valdimar Briem. Ég
greip því sálmabókina ,,gömlu“ og
opnaðist hún á þessum sálmi hans,
sem er nr. 120, en í honum finnst mér
höfundurinn fljúga í andagift yfir svið
mannlegrar tilveru í vorum heimi.
Góðar minningar um fólk sem maður
kynntist á uppvaxtar- og unglingsár-
um fylgja manni æfina út eins og sól-
argeislar í fylgsnum hugans. Ég var á
nítjánda ári haustið 1955 þegar ég
kynntist Guðrúnu og Óla, manni
hennar, en þau bjuggu á Kirkjuvegi
15. Ég var nýfluttur á 18 í sömu götu
til Guðrúnar Auðunsdóttur og sona.
Þá var sannarlega sólarupprás á
heimilinu á Kirkjuvegi 15, húsráðend-
ur í blóma lífsins og börnin að vaxa úr
grasi. Elst var Hjördís þá á 21. ald-
ursári, þá Nonni 15 ára og Viðar
yngstur á 10. árinu. Helga, sem er
elst barna Guðrúnar, var þá farin að
búa á Eyrarvegi 12 með manni sínum,
Valdimar Þórðarsyni smið frá Ás-
mundarstöðum. Oft var hist og spjall-
að og alltaf var nægur tími til að setj-
ast niður yfir kaffibolla. Guðrún ljósa,
eins hún var oftast kölluð, var lærð
ljósmóðir. Strax á unga aldri hafði
hugur hennar staðið til þess hlut-
verks í lífinu að létta undir með lækn-
um og hjálpa barnshafandi konum, en
á þeim árum var ljósmóðirin einmitt
sá einstaklingur úr heilbrigðisstétt á
Íslandi sem oftast var leitað til. Guð-
rún mun hafa verið einstaklega lán-
söm í sínum störfum og naut óskoraðs
trausts allra og til hennar leituðu
varðandi hvað eina sem upp á kom á
heimilum ungar, ófrískar konur sem
þurftu margháttaða umönnun og ráð-
leggingar varðandi veikindi barna og
hin ýmsu mein og meiðsli; allt kom
þetta á hennar borð. Við Nína nutum
þess að eiga Guðrúnu fyrir hjálpar-
hellu strax í byrjun okkar búskapar
og alla tíð síðan. Hún tók á móti okkar
GUÐRÚN
EIRÍKSDÓTTIR
INNLENT
UMRÆÐAN
Í DAG, laugardag, verða tónleikar í
Árbæjarsafni. Að þessu sinni er það
skólahljómsveit frá Þrándheimi í
Noregi sem spilar fyrir gesti. Ef veð-
ur leyfir mun hljómsveitin spila úti.
Hefjast tónleikarnir kl. 14.
Einnig verður dagskrá fyrir börn
við Kornhúsið, þar sem farið verður í
leiki og föndrað. Teymt verður undir
börnum við Árbæ kl. 14 - 16 en reið-
skólinn Þyrill lánar barnvæna hesta.
Á safnsvæðinu eru einnig tvö folöld,
Ljósbrá og Dimmalimm, kýrin
Skjalda og kálfurinn Prinsinn minn.
Mjaltir eru alla daga um kl. 17.
Sunnudaginn 24. júní verður opn-
uð ný sýning á útsaumi og hannyrð-
um í húsinu Suðurgötu 7 í Árbæj-
arsafni og hefur sýningin hlotið
heitið Til fegurðarauka. Á sunnudag-
inn bryddar safnið einnig upp á
þeirri nýbreytni að bjóða upp á leik-
sýningu fyrir gesti. Er það Mögu-
leikhúsið sem ríður á vaðið og sýnir
Völuspá. Hefst sýningin kl. 15 og
verður hún í húsinu Lækjargötu 4.
Textinn er saminn af Þórarni Eld-
járn. Leikstjóri sýningarinnar er
danski leikarinn Peter Holst, sem
rekur eigið leikhús í Danmörku, Det
lille turnéteater. Guðni Franzson
samdi og stýrði tónlistinni í verkinu.
Pétur Eggerz leikur öll hlutverkin í
Völuspá og Stefán Örn Arnarson
sellóleikari galdrar fram úr sínu
hljóðfæri áhrifshljóð og hverri per-
sónu verksins sérstakt stef úr selló-
inu, segir í fréttatilkynningu.
Viðamikil dagskrá
í Árbæjarsafni
CLINIQUE-snyrtivörur og Lyf og
heilsa í Mjódd drógu nýlega út nafn
heppins vinningshafa í tilefni kynn-
ingar á nýrri hárlínu frá Clinique í
Lyf. Vinningshafinn heitir Ragn-
heiður Hjaltadóttir og fékk hún
nýjustu hárvörurnar frá Clinique:
sjampó, hárnæringu og mótunar-
vörur í verðlaun.
Sif Sigfúsdóttir sölu- og mark-
aðsstjóri, t.h., afhendir Ragn-
heiði Hjaltadóttur vinninginn.
Vann snyrtivörur