Morgunblaðið - 29.07.2001, Blaðsíða 14
14 C SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ vekur furðu margra aðþrátt fyrir háværar oglangvarandi umræður umsmíði tónlistarhallar skulienginn minnast á nauðsyn
þess að haldin sé í heiðri minning
þeirra manna og kvenna, sem stilltu
strengi sína, léku af fingrum fram,
blésu í sönglúðra eða hófu upp raust
sína á vængjum söngsins, að efla
tónlistarlíf hins fámenna höfuðstað-
ar. Í miðbæ Reykjavíkur, sjálfu
hjarta höfuðstaðarins, stóðu hús sem
allt frá seinni hluta nítjándu aldar og
fram á fjórða áratug 20. aldarinnar
hýstu forystusveit íslensks tónlistar-
lífs og áttu ríkan þátt í hljómlist og
söngmennt sem iðkuð var hér í bæ.
Auk þess að iðka hljómlist höfðu
margir í hópi tónlistarmanna og fjöl-
skyldur þeirra meðfædda löngun til
þess að prýða og fegra umhverfi sitt
og kostuðu kapps um að rækta hvers
kyns blómjurtir og trjágróður, sem
hægt væri að verja næðingum vetr-
arins og hretviðrum vorsins.
Sjálfsagt geta vinir skógræktar
nefnt fjölda dæma um þroskamikið
og öflugt starf í ræktunarmálum.
Engin tíðindi eru þó skráð er greina
frá umhyggju skógræktarmanna né
áhyggjum sem þeir beri í brjósti um
dapurleg örlög trjágróðurs þess, er
spratt í garði Magnúsar Einarsson-
ar dýralæknis og eiginkonu hans
Ástu Einarsson, sem var nafnkunn-
ur píanóleikari og hljómlistarkona.
Þegar hin öfluga girðing er um-
lukti gróðurreitinn fagra var jöfnuð
við jörðu opnaðist bifreiðum óhindr-
uð leið að gróskumiklum trjám er
breiddu laufkrónur sínar og sendu
„skógarilminn gegnum svefninn“ til
íbúanna í næsta nágrenni.
Svo var helst að sjá að ökumenn
bifreiðanna, forstjórar og flibba-
menn af kontórum í grenndinni,
teldu sér skylt að níðast á trjánum
með því að aka án tillits með hörku á
trjábolina og særa trén með þeim
hætti og svifta þau gróðurmagni.
Þannig féllu trén, hvert af öðru og
garðurinn varð ekki nema svipur hjá
sjón. Rík ástæða hefði verið til þess
að forvígismenn skógræktar hefðu
spyrnt við fæti og bannað þvílíkt at-
hæfi. Sá sem átti heiðurinn að skipu-
lagi garðsins og gróðri öllum var for-
göngumaður trjáræktar, Agnar
Fransisco Kofoed-Hansen, skóg-
ræktarstjóri. Hann var nágranni
Magnúsar á Túngötunni og sótti
plöntur í garð Einars Helgasonar í
Gróðrarstöðinni til þess að þær
næðu þroska í garðinum við Túngötu
6.
Hinn 30. nóvember 1999 stóð
Skógræktarfélag Íslands fyrir at-
höfn sem fram fór í garðinum við
Túngötu 6. Þar var álmur, sem
Magnús Einarsson og Ásta kona
hans höfðu látið gróðursetja, valinn
tré ársins. Við hátíðlega athöfn veitti
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borgar-
stjóri viðurkenningu fyrir hönd
Reykjavíkurborgar, en borgin er
eigandi lóðarinnar. Í ljósi þeirra at-
burða sem gerst höfðu í garðinum og
með örlög trjánna í huga, sem fallið
höfðu fyrir tilverknað bílaþrjóta,
þótti mörgum sem nokkurrar kald-
hæðni gætti í ummælum formanns
Skógræktarfélagsins er hann lét eft-
irfarandi orð falla: „Álmurinn er eitt
af mestu djásnum Reykjavíkur.
Hann breiðir umfangsmikla krónu
sína í allar áttir og hefur á undan-
förnum árum notið þess frelsis að fá
að vaxa án þrengsla af byggingum
eða öðrum trjám.“ Með þessum orð-
um sínum virðist formaður Skóg-
ræktarfélagsins lofa aðferð þeirra
sem felldu tré þau sem breiddu út
laufkrónur sínar við hlið álmsins.
Þau voru felld til þess að álmurinn
fengi „Lebensraum“ – vaxtarfrelsi,
rétt eins og þau væru af óæðra kyn-
stofni.
Magnús Finnsson, fulltrúi rit-
stjóra Morgunblaðsins, hefir góðfús-
lega látið í té markverðar upplýs-
ingar um íbúa hússins við Túngötu 6.
Hann er dóttursonur Magnúsar
dýralæknis, sonur hjónanna Finns
Einarssonar bóksala og bókara, sem
einnig var kennari í Verslunarskóla
Íslands. Greinarhöfundur minnist
Finns jafnan sem eins glaðværasta
og viðmótsbesta viðskiptavinar í Út-
vegsbanka Íslands á fjórða áratugn-
um. Guðrún Einarsson er fríð og
háttvís kona, fróð og frásagnargóð
enda margs að minnast frá einu
helsta menningarheimili í hjarta
Reykjavíkur. Sveinbjörn Svein-
björnsson tónskáld var afabróðir
hennar. Tíður gestur í Túngötu. Í
næsta nágrenni bjuggu frændur
hennar, Emil Thoroddsen og Þor-
valdur. Skammt frá Jón Halldórsson
söngstjóri og Pétur borgarstjóri.
Eigi fjarri börn Indriða Einarssonar
og Mörtu, náin skyldmenni. Allt óm-
aði af söng og hljómlist. Og ekki má
gleyma gróðurmoldinni og blóm-
skrúðinu sem jafnan hefir fylgt þess-
um ættmennum.
Í sjálfsævisögu sinni segir Þórður
Sveinbjörnsson frá því er Kirstine
Cathrine Knudsen kemur til hans
sem ráðskona í Nes við Seltjörn. Þá
er hann saddur lífdaga, eftir að börn
fyrri konu hans, og þeirra eigin dóu
eitt af öðru. En Kirstine Cathrine
kemur eins og frelsandi engill inn í
líf hans, allmiklu yngri en hann og
hann kvænist henni. Í ævisögunni er
hann að útskýra fyrir lesandanum
tilurð sonarins Lárusar Edvards og
segir af einskærri tillitssemi: „Varð
mér þá helzt til aðstoðar stúlka ein,
Kirsten Cathrine, dóttir kaupmanns
sál. Lauritz Knudsens; hún var orð-
lögð af gáfum og öllum ferðugleika,
en hafði eignazt son fyrir fáum ár-
um, með kærasta sem yfirgaf hana.“
Túngata 6. Þangað fluttust Kirst-
ine Cathrine Sveinbjörnsson og
Þórður Sveinbjörnsson utan af Nesi
árið 1850. Þau keyptu hús, sem stóð í
lóðinni og stóð það til 1875, er það
var rifið til þess að rýma fyrir núver-
andi húsi, sem Lárus Edvard Svein-
björnsson reisti. Amma Ásta er því
fædd í húsinu, en hún fæddist 5. des-
ember 1877. Túngata 6 er enn í upp-
runalegu horfi a.m.k. utan dyra,
nema hvað aðalinngangur hússins
var um háar tröppur, sem voru við
suðurgafl hússins. Innganginum var
síðar breytt, þegar umferð jókst um
götuna. Nýlega (um 1985) var húsinu
breytt í upprunalegt horf.
Lárus Edvard Sveinbjörnsson
kvæntist Jörgine Margrethe Sigríði
Thorgrímsen (25.4. 1849–6.12. 1915),
sem fædd var á Eyrarbakka. Hún
var dóttir Guðmundar Geirs Jörgens
Kristjáns Thorgrímsen (7.6. 1821–
2.3. 1895), faktors við einokunar-
verzlun danakonungs þar, en verzl-
unin var rekin af Lefolii og var því-
jafnan kölluð Lefolii-
verzlunin. Faktors-
frúin var Sylvía
Níelsdóttir (20.7. 1819–
20.6. 1904)
Ásta Sigríður Svein-
björnsson Einarsson
fæddist 5. desember
1877 í Túngötu 6 og
ólst þar upp og bjó
raunar í húsinu með
stuttu hléi mestallan
sinn búskap. Hún
stundaði píanókennslu
og var einnig mikil-
virkur undirleikari á
tónleikum í Reykjavík.
Hún var einnig organ-
leikari Oddfellowstúkunnar Re-
bekku nr. 1 í áratugi en bæði hún og
Magnús maður hennar voru mjög
virk í Oddfellow-reglunni, I.O.O.F.
Ásta lærði ung að leika á píanó hjá
frú Melsted og ung stúlka hélt hún
til Edinborgar og dvaldist um eins
árs skeið hjá föðurbróður sínum
Sveinbirni Sveinbjörnssyni tón-
skáldi. Þá dvaldist hún oft í Húsinu á
Eyrarbakka, þar sem tónlistin var í
hávegum höfð. Ásta lék einnig undir
í árdögum kvikmynda í Reykjavík og
var á orði haft, hve vel hún lét hljóm-
ana falla að kvikmyndinni, sem verið
var að sýna.
Amma Ásta naut þess að skauta á
Tjörninni í Reykjavík ásamt öðru
ungu fólki í Reykjavík. Hún var
skautadrottning Reykjavíkur nokk-
ur ár í röð og einhverju sinni, þegar
skáldið Hannes Hafstein (langafi
Péturs), sem var í dómnefnd, afhenti
henni fyrstu verðlaun fyrir skauta-
hlaup, sem voru ljóðabók hans með
eiginhandaráritun, sagði hann af lít-
illæti: „Þér hafið mikið hlaup, en lítið
kaup.“ Þessi bók varð eldinum að
bráð í Glasgowbrunanum svo sem og
urmull teikninga ömmu Ástu, en hún
var mjög drátthög og hafði m.a.
teiknað myndir af rómverskum keis-
urum, sem þóttu einkar vel gerðar.
Á Tjörninni hitti hún nýútskrifað-
an dýralækni. Þó að hann hafi þótt
fremur klaufskur á skautum og ýtti
sér ávallt áfram með öðrum skaut-
anum, felldi skautadrottningin fljót-
lega hug til hans og þau urðu ást-
fangin. Í upphafi fór þó þessi
ástleitni fremur dult og einhverju
sinni fékk dýralæknirinn góðan vin
sinn, Magnús frá Arabæ, til þess að
sækja hana á dansleik. Þegar hún
kom heim af dansleiknum um kvöld-
ið, spurði Lárus faðir hennar hana
hver hefði fylgt henni heim af ballinu
og þá svaraði amma Ásta: „Auðvitað
hann Magnús“ – en hver Magnúsinn
það var, fylgdi ekki sögunni.
Árið 1904 voru Ásta Sigríður og
móðir hennar Jörgína meðal 46
kvenna, sem stofnuðu Kvenfélagið
Hringinn. Tilgangur félagsins var að
hjálpa þurfandi konum eftir veik-
indi. Í dag er Hringurinn helzta
styrktarfélag Barnaspítala Hrings-
ins og hefur safnað fé fyrir allt frá
sængum og sængurfatnaði til háþró-
aðra lækningatækja af nýjustu gerð.
Barnaspítali Hringsins er í dag með-
al bezt búnu barnaspítala í Vestur-
Evrópu.
Eftir að Ásta Sigríður varð ekkja
og seldi Túngötuhúsið, 1936, hafði
hún aðallega atvinnu af því að kenna
á píanó. Margir þekktir einstakling-
ar voru nemendur hennar og má þar
m.a. nefna Guðrúnu Á. Símonar
söngkonu, Clausen-bræður og bræð-
urna Pétur flugvallarstjóra og Jónas
stýrimann Guðmundssyni.
Ásta Einarsson lézt 27. marz 1959.
Eftir að Jörgine Thorgrímsen
Sveinbjörnsson fór utan til Kaup-
mannahafnar, þar sem hún lézt,
seldi Lárus Edvard Sveinbjörnsson
tengdasyni sínum Magnúsi Einars-
syni dýralækni húsið í Túngötu 6.
Bjó hann síðan hjá dóttur sinni Ástu
Sigríði og Magnúsi, unz hann lézt 7.
janúar 1910. Ásta og Magnús eign-
uðust húsið skömmu eftir aldamótin.
Þau hófu hins vegar búskap í fyrsta
og eina fjölbýlishúsi Reykjavíkur í
þá daga, stórhýsinu Glasgow, sem
stóð á lóð sem afmarkaðist af Glas-
gowstræti, Fischersundi og Vestur-
götu. Það hús brann árið 1902 og
misstu þá ungu hjónin allar eigur
sínar. Var þá Lárus Einarsson (5.6.
1902–14.8. 1969) nýfæddur og hljóp
Ásta með hann heim í föðurhús, eigi
alllangt frá og var barnið umvafið
sæng. Sögð hefur verið sú saga, að í
fátinu hafi þau sízt skilið í því hve
drengurinn litli grét mikið, en þegar
sængin var tekin utan af honum í
Túngötu 6, kom í ljós, að í fátinu
höfðu fæturnir snúið upp en höfuðið
niður inni í sænginni, þegar hlaupið
var með hann um Grjótaþorpið.
Grunur lék á að um íkveikju hafi ver-
ið að ræða, er Glasgow brann, en það
sannaðist aldrei. Ásta og Magnús
voru í fastasvefni, er eldurinn kom
upp og ætluðu ekki að vakna við bar-
smíðar fólks, sem reyndi að vekja
þau, en loks tókst það og mátti ekki
tæpara standa, við lá að þau brynnu
inni.
Magnús og Ásta fengu síðan inni í
húsi sem enn stendur og heitir
Laugvegur 12. Þar bjuggu þau
næstu árin eða þar til þau keyptu
Túngötu 6 af Lárusi Edvard. Á
Laugavegi 12 er Guðrún Einarsson
(22.5. 1905), Dysta, fædd, en yngri
börnin, Helga (23.3. 1912) og Birgir
(24.12. 1914– 30.11. 1994) eru bæði
fædd í Túngötu 6.
Trjágróður og tónlist
Húsið á Túngötu 6 í
Reykjavík hýsti menningar-
heimili þar sem tónlist og
garðrækt voru í hávegum.
Pétur Pétursson þulur
rekur sögu hússins og
örlög trjágarðsins.
Magnús Einarsson dýralæknir og Ásta Einarsson eiginkona hans. Myndin var tekin á silfurbrúðkaupsdegi þeirra. Á borð-
inu eru blóm sem þeim voru færð. Auk þess er silfurskál er Oddfellowar færðu þeim hjónum í þakklætisskyni fyrir vel
unnin störf. Þau voru bæði dyggir félagar Oddfellowreglunnar. Magnús formaður og Ásta organleikari.
Túngata 6. Skrúðgarðurinn skipulagður af A. Fr. Kofoed-Hansen, skógrækt-
arstjóra. Sunnanmegin Túngötu sést Kaþólska kirkjan (seinna ÍR-húsið). Veitið
athygli öflugri steinsteyptri girðingu sem er meðfram Túngötu. Allt varð þetta
bifreiðum að bráð. Hver er að tala um „græna byltingu“?
Haukur Clausen Örn Clausen