Morgunblaðið - 30.12.2001, Blaðsíða 12

Viðskipti
Guðrún Hálfdánardóttir fréttastjóri
E
FNAHAGSMÁLIN
hafa verið í brenni-
depli á árinu sem
er að líða. Mikil
lækkun krónunnar,
háir vextir og meiri
verðbólga en Ís-
lendingar hafa átt
að venjast undanfarin ár hafa sett
mark sitt á stöðu fyrirtækja og
hefur Seðlabankinn líkt og stjórn-
völd verið undir miklum þrýstingi
frá aðilum vinnumarkaðarins um
aðgerðir til úrbóta.
Sveiflur á gengi krónunnar und-
anfarið ár hafa vakið upp spurn-
ingar um hvort hennar tími sé lið-
inn, hvort hún geti staðið sem
sjálfstæður gjaldmiðill eða hvort
taka eigi upp tengingu við aðra
mynt. Hefur þar einkum verið
horft til evrunnar og Bandaríkja-
dals. Að tengja veikan gjaldmiðil
við annan sterkari hefur í sumum
tilvikum gengið upp en í öðrum
ekki og slíka ákvörðun á ekki að
taka nema að vel athuguðu máli.
Ástandið í Argentínu sýnir okkur
svart á hvítu að ekki á að stökkva
til þrátt fyrir að á sínum tíma hafi
ákvörðun um að binda argentínska
pesósinn Bandaríkjadal árið 1991
talin vera sú eina rétta til þess að
koma böndum á óðaverðbólguna
sem ríkti í landinu. Nú hefur komið
á daginn að tengingin hefur vænt-
anlega haft mikið að segja í þeim
vanda sem argentínska þjóðin
glímir nú við.
Nú um áramót verður evran
áþreifanlegur gjaldmiðill í 12 aðild-
arríkjum Evrópusambandsins. Við
það munu margvísleg höft hverfa í
innbyrðis viðskipum milli evruland-
anna og viðskipti auðvelduð til
muna. Líkt og bent hefur verið á
er upptaka evrunnar á Íslandi ekki
raunhæfur kostur nú. Í fyrsta lagi
er Ísland ekki aðili að Evrópusam-
bandinu og til þess að geta gengið
inn í það þarf að breyta stjórn-
arskránni og líkt og Davíð Oddsson
forsætisráðherra benti á í viðtali
við Morgunblaðið í júní sl. myndi
slíkt varla gerast fyrr en árið 2007.
Eins eru það einungis 12 lönd sem
eru aðilar að myntbandalagi Evr-
ópu en ríki eins og Bretland, Sví-
þjóð og Danmörk hafa talið sig
betur sett fyrir utan bandalagið.
Eru þessi ríki meðal helstu við-
skiptalanda Íslands.
Er öldurnar að lægja?
Nýlegt samkomulag ASÍ og
Samtaka atvinnulífsins, ásamt yf-
irlýsingu ríkisstjórnarinnar hefur
vakið upp vonir í viðskiptalífinu um
að draga muni hratt úr verðbólgu,
krónan styrkjast og vextir lækka.
Nú í desember hefur krónan
styrkst í miklum viðskiptum á
gjaldeyrismarkaði og væntingar
eru um talsverðar vaxtalækkanir á
næstu 12 mánuðum.
Þetta eru metnaðarfull markmið
og gangi þau eftir mun hagur ís-
lenskra fyrirtækja vænkast eftir
mikinn öldudal sem mörg þeirra
hafa verið í undanfarið ár. Afkoma
þeirra hefur í flestum tilvikum far-
ið niður á við frá fyrra ári að teknu
tilliti til fjármagnsliða. Þrátt fyrir
að framlegð hafi aukist mjög í sjáv-
arútvegi er atvinnugreinin mjög
skuldsett sem skilar sér í nei-
kvæðri afkomu vegna hárra fjár-
magnsgjalda. Fyrir útflutningsfyr-
irtækin sést þetta gengistap
aðallega í afkomunni til skamms
tíma en þegar fram í sækir mun
lægri króna þýða hærra verðmæti í
krónum og það ætti að gera meira
en vega upp tapið sem stafar af
hækkuðum lánum.
Þær hremmingar sem íslenskt
efnahags- og atvinnulíf hefur geng-
ið í gegnum undanfarið ár hefur
komið ýmsum á óvart og þá ekki
síst þeim aðilum sem ekki hafa
starfað lengi á fjármálamarkaði.
Netbólan sem reis sem hæst árin á
undan sprakk með hvelli, eitthvað
sem kom mörgum á óvart. Stórlega
hefur dregið úr áhættufjárfest-
ingum og bankar og sparisjóðir
hafa hægt á útlánum. Verð hluta-
bréfa hefur leitað niður á við í all-
flestum atvinnugreinum og for-
svarsmenn gamalgróinna félaga
sem og nýrra hafa staðið frammi
fyrir lítilli þátttöku í hlutafjár-
útboðum. Á sama tíma hefur dreg-
ið úr nýskráningum félaga á Verð-
bréfaþing Íslands en í ár hafa
einungis þrjú ný félög verið skráð
á VÞÍ samanborið við níu árið á
undan líkt og árið 1999 og æ al-
gengara er að fréttir berist af af-
skráningu félaga af Verðbréfaþingi.
Bráðum kemur betri tíð
Fyrir einni og hálfri öld olli
enski náttúrufræðingurinn Charles
Darwin írafári þegar hann kynnti
þróunarkenningu sína. Samkvæmt
henni eru það hinir hæfustu sem
munu lifa. Eflaust hefur þessi
ályktun hans komið upp í huga
margra nú í þeim þrengingum sem
ekki er hægt að horfa fram hjá að
mörg fyrirtæki eiga í. En þrátt fyr-
ir erfiðleika undanfarin misseri má
íslenskt atvinnulíf ekki gleyma því
að það birtir upp um síðir. Þegar
þrengir að þurfa forsvarsmenn ís-
lensks viðskiptalífs að horfa fram á
við og ígrunda vel allar ákvarðanir.
Hvort heldur sem þær eru sárs-
aukafullar eður ei. Skera þarf nið-
ur óþarfa kostnað og leita leiða til
þess að bæta rekstur fyrirtækja.
Forsvarsmenn lánastofnana hafa
brugðist við þessu með festu, dreg-
ið úr útlánum og aukið færslur á
afskriftarreikning útlána til þess að
mæta þeim vanda sem steðjar að.
Ísland hefur ekki farið varhluta
af hnattvæðingunni sem einkennt
hefur umræðuna undanfarin ár og
þrátt fyrir að talað sé um að net-
bólan sé sprungin þá má ekki
gleyma því hverju hún skilaði. Ís-
lenskt hugvit hefur vakið eftirtekt í
hinum stóra heimi og horft er á ís-
lenskan markað sem kjörinn til-
raunamarkað fyrir nýjungar. Skipt-
ir þar miklu hversu fljót þjóðin er
að tileinka sér framfarir og nýj-
ungar.
Íslenskt hugvit í fremstu röð
Íslensk fyrirtæki eins og Marel,
Össur og Bakkavör Group, svo fá-
ein séu nefnd, hafa sýnt það og
sannað hvers við erum megnug.
Bræðurnir Ágúst og Lýður Guð-
mundssynir byrjuðu starfsemi
Bakkavarar í bílskúr en nú er fyr-
irtæki þeirra orðið alþjóðlegt stór-
fyrirtæki í matvælaiðnaði.
Grunnurinn að Marel kemur frá
þróunarstarfi innan Háskóla Ís-
lands við að hanna vogir og upp úr
því stofnar samvinnuhreyfingin
Marel árið 1983. Árið 1997 keypti
Marel danska fyrirtækið Carnitech
og er í dag vel þekkt fyrir tækja-
framleiðslu fyrir sjávarútveg sem
og kjötiðnað.
Össur hf. var stofnað árið 1971 í
Reykjavík. Stofnendur voru Sjálfs-
björg, Landssamband fatlaðra,
SÍBS, Styrktarfélag lamaðra og
fatlaðra, Styrktarfélag vangefinna
og Össur Kristinsson stoðtækja-
fræðingur. Fyrirtækið var í einka-
eigu Össurar Kristinssonar og fjöl-
skyldu hans frá árinu 1984 þar til í
október 1999 er það var skráð á
aðallista Verðbréfaþings Íslands.
Nú er fyrirtækið með stærstu stoð-
tækjafyrirtækjum í heimi og fram-
leiðsla þess hefur vakið verðskuld-
aða athygli.
Hægt væri að telja upp mörg
fleiri íslensk fyrirtæki sem hafa
verið að gera góða hluti á alþjóð-
legum markaði. Má þar nefna lyfja-
fyrirtækin Pharmaco og Delta.
Verslunarfyrirtækið Baug. Sölu-
samtök eins og SH og SÍF og ís-
lensk fjármálafyrirtæki sem hafa
haslað sér völl víða bæði með kaup-
um á erlendum fjármálastofnunum
og stofnun skrifstofa erlendis.
Fyrir þessi fyrirtæki sem og þau
sem hugsa sér til hreyfings skiptir
miklu það umhverfi sem þau búa
við á heimamarkaði. Að þeim sé
gert mögulegt að vera íslensk fyr-
irtæki áfram.
Nú eru framundan miklar breyt-
ingar í þá átt. Til að mynda afnám
verðbólgureikningsskila sem hafa
verið við lýði frá þeim tíma er óða-
verðbólga var viðvarandi á Íslandi.
Því þrátt fyrir að slík reikningsskil
gefi betri mynd af stöðu fyrirtækja
þá eru þau ekki til staðar í þeim
ríkjum sem við viljum bera okkur
saman við og skekkja því sam-
keppnisstöðu okkar og gera allan
samanburð rangan.
Lækkun tekjuskatts fyrirtækja
úr 30% í 18% getur haft mikla þýð-
ingu fyrir fyrirtæki þegar kemur
að skattlagningu hagnaðar þeirra
og um leið verður Ísland vænlegur
kostur fyrir fjárfestingar.
Viðskiptahallinn, óstöðugleiki
krónunnar og mikill vaxtamunur
gagnvart útlöndum gerir fyr-
irtækjum erfitt fyrir en eins og Jón
Sigurðsson, forstjóri Össurar, benti
nýverið á í viðtali við Morgunblaðið
þá munu ókostirnir af þessu
minnka mikið þegar fyrirtæki geti
gert upp í erlendri mynt líkt og
Össur og Marel hyggjast gera.
Jafnframt er í athugun hjá við-
skiptaráðuneytinu að breyta lögum
þannig að unnt verði að hafa
hlutafé íslenskra hlutafélaga í er-
lendri mynt. Allar þessar breyt-
ingar miða að því að auka erlendar
fjárfestingar og samkeppnishæfi ís-
lenskra fyrirtækja. Það hlýtur að
vera kappsmál að stuðla að því þar
sem ekki verður hlaupist undan
þeirri staðreynd að heimurinn er
að verða eitt markaðssvæði og Ís-
lendingar geta ekki skorast undan
því að taka þátt í þeirri breytingu.
Án þess verður erfitt fyrir íslenskt
atvinnulíf að vera í hópi þeirra
hæfustu. Þeirra sem lifa.
Efnahagsmálin í brennidepli
Reuters
Verð hlutabréfa hefur leitað niður á við í
allflestum atvinnugreinum og hefur dregið
verulega úr nýskráningum á Verðbréfaþing
Íslands. Í ár hafa einungis þrjú ný félög
verið skráð á VÞÍ en árið á undan voru þau
níu talsins líkt og árið 1999.
guna@mbl.is
12 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ