Morgunblaðið - 14.03.2002, Blaðsíða 45
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MARS 2002 45
FYRIR skömmu birti Birgir Bald-
ursson tónlistarmaður grein í Morg-
unblaðinu undir fyrirsögninni „Já,
kirkjan boðar hindurvitni“. Var grein
Birgis svar við grein séra Jóns Dalbú
Hróbjartssonar en tilefni þeirrar síð-
arnefndu var grein eftir Aðalheiði
Ingu Þorsteinsdóttur um aðskilnað
ríkis og kirkju. Þar lét Aðalheiður þau
orð falla að kirkjan boðaði hindur-
vitni. Í grein sinni staldrar Birgir við
þessi orð Aðalheiðar en víkur ekki að
spurningunni um aðskilnað ríkis og
kirkju. Fóru þessi orð nokkuð fyrir
brjóstið á séra Jóni en Birgir finnur
sig knúinn til þess að verja þau. Lang-
ar mig að gera nokkrar athugasemdir
við grein Birgis.
Birgir hefur grein sína á því að taka
undir þau orð að kirkjan boði hindur-
vitni. Í beinu framhaldi af því heldur
hann því fram að öll trúarbrögð snúist
um að skýra heiminn yfirnáttúrulegum
skýringum. Grein Birgis fjallar að
sönnu ekki um öll trúarbrögð heldur
eingöngu kristindóminn og skulum við
því halda okkur við hann. Birgir heldur
því sem sé fram að kristindómurinn
snúist um það að skýra heiminn yfir-
náttúrulegum skýringum og þ.a.l. hljóti
kirkjan eða nánar tiltekið íslenska
þjóðkirkjan að boða hindurvitni. Hvað
á Birgir við með þessu? Hann skrifar:
„…allt frá því vísindaleg aðferð kom til
skjalanna hefur hún varpað hverri yf-
irnáttúruskýringunni af annarri út í
horn og teflt fram náttúrulegum skýr-
ingum í staðinn. Það sem hinir trúuðu
kalla „sköpunarverk“ hefur að stærstu
leyti verið skýrt mekanískum skýring-
um og engin þörf lengur að troða guð-
um eða öðrum slíkum tilgátum inn í
dæmið. Slíkar getgátur hljóta því að
falla undir hindurvitni, séu þær bornar
á borð sem einhver sannleikur.“
Sú fullyrðing Birgis að það sem
hinir trúuðu kalli „sköpunarverk“ hafi
að stærstu leyti verið skýrt mekan-
ískum skýringum er í sjálfu sér um-
deilanleg. Ástæðan er sú að það ligg-
ur engan veginn ljóst fyrir fyrirfram
hvernig trúmenn skilja hugtakið
„sköpunarverk“. Sumir trúmenn
skilja sköpunarsögu Biblíunnar þann-
ig að Guð hafi skapað hinn efnislega
heim líkt og trésmiður smíðar stól.
Þetta eru þeir trúmenn sem lesa
sköpunarsöguna bókstaflega. Þeir
trúa gjarnan á sköpunarsöguna líkt
og börn trúa á hana. Að þeirra dómi
þarf ekki að túlka orð hennar.
En þeir trúmenn eru að sjálfsögðu
einnig til sem telja að ekki megi skilja
sköpunarsöguna bókstaflegum skiln-
ingi. Sá sem skilji hana þannig átti sig
ekki á merkingu hennar þegar öllu er
á botninn hvolft. Þeir telja gjarnan að
sköpunarsöguna beri fyrst og fremst
að lesa sem líkingu fyrir vissu hjart-
ans. Hverja setningu hennar þurfi að
hugleiða. Þeir trúmenn sem lesa
sköpunarsöguna með þessum hætti
skilja hugtakið „sköpunarverk“ ekki
efnislegum skilningi líkt og bókstafs-
trúarmennirnir. Fremur telja þeir að
hugtakið tákni trúarreynslu sína.
Nú virðist mér sem auðvelt sé að
taka undir fullyrðingar Birgis að svo
miklu leyti sem þeim er stefnt gegn
kristnum bókstafstrúarmönnum.
Þeir sjá iðulega höfuðandstæðing
sinn í náttúruvísindunum. Þau hafa
tætt heimsmynd þeirra í sundur.
Náttúruvísindin kenna okkur að Guð
skapaði ekki heiminn eins og trésmið-
ur smíðar stól. En þar með er ekki
sjálfgefið að heimurinn sé ekki sköp-
unarverk Guðs. Vísindin kenna okkur
það eitt að við verðum að hafna bók-
stafsskilningnum á sköpunarsögunni
en þar með er ekki sagt að okkur beri
að hafna henni í öllum skilningi.
Í ljósi þess sem hér hefur verið sagt
hlýtur sú niðurstaða Birgis að kirkjan
boði hindurvitni að teljast mjög vafa-
söm. Ég þykist nokkuð viss um að
flestir prestar íslensku þjóðkirkjunnar
séu ekki bókstafstrúarmenn. Veit
Birgir um einhvern prest þjóðkirkj-
unnar sem sér ástæðu til þess að amast
við mekanískum skýringum á nátt-
úrunni? Getur Birgir bent á einhvern
prest þjóðkirkjunnar sem telur t.d. að
kenna beri sköpunarsöguna í stað nátt-
úrufræði í grunnskólum landsins?
Staðreyndin er sú að prestar þjóðkirkj-
unnar hafa yfirleitt ekki áhuga á vís-
indalegum eða frumspekilegum spurn-
ingum um tilurð heimsins, a.m.k. ekki
sem prestar. Sem slíkir hafa þeir yf-
irleitt áhuga á allt öðrum hlutum,
nefnilega hjartanu, hjartans rökum. Af
þessum sökum tel ég að röksemdir
Birgis bíti yfirleitt ekki á prestum þjóð-
kirkjunnar. Birgir skrifar: „Kenningar
hans [kristindómsins] er engan veginn
hægt að prófa eða rökstyðja. Þvert á
móti er gert tilkall til þess að staðhæf-
ingunum sé trúað án þess
að nokkur rökstuðningur
komi til.“ Það er vissulega
erfitt fyrir trúmanninn að
rökstyðja kenningar
kristindómsins með þeim
hætti sem Birgir krefst.
Hvernig getur hann t.d.
rökstutt það vísindalega
að Guð hafi skapað heim-
inn? Á móti kann trúmað-
urinn að spyrja hvort
kristin trú snúist yfirhöf-
uð um það að rökstyðja
þetta vísindalega.
Einn og sami maður-
inn getur vel aðhyllst
mekanískar skýringar á
náttúrunni en jafnframt verið ein-
læglega trúaður. Hér mætti svo sem
nefna það til umhugsunar að ýmsir
hinna miklu brautryðjenda vísinda-
byltingarinnar á 17.
öld voru einlæglega
trúaðir, t.d. menn eins
og René Descartes og
John Locke. Afar
hæpið er að þeir hafi
aðeins játað trú sína til
að forðast ofsóknir
eins og stundum er
haldið fram, e.t.v.
einkum um þann fyrr-
nefnda.
Hið harmræna við
grein Birgis Baldurs-
sonar, „Já, kirkjan
boðar hindurvitni“, er
að hann setur þar fram
ýmsar röksemdir sem
í vissum skilningi er hægt að taka
undir. Það er hægt að taka undir þær
að svo miklu leyti sem þeim er stefnt
gegn kristnum bókstafstrúarmönn-
um. Ég þykist hins vegar nokkuð viss
um að prestar íslensku þjóðkirkjunn-
ar eru í fæstum tilvikum ef nokkru
bókstafstrúarmenn. Þeir þurfa því að
öllum líkindum ekki að hafa áhyggjur
af röksemdum Birgis. Þeim er í reynd
stefnt gegnt allt öðrum en prestum ís-
lensku þjóðkirkjunnar.
Helgi Sæmundur
Helgason
Trú
Ekki er ljóst fyrirfram,
segir Helgi Sæmundur
Helgason, hvernig trú-
menn skilja hugtakið
„sköpunarverk“.
Höfundur er BA í heimspeki.
Boðar kirkjan
hindurvitni?
Borgartúni 30 • 105 Reykjavík • sími 510 5000 • mottaka@lifeyrir.is • lifeyrir.is
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
IY
D
D
A
•
N
M
0
5
4
9
6
/s
ia
.is
ÞÚKEMSTLENGRA
ÁOKKARKOSTUM!
*Samkvæmt úttekt og samanburði Morgunblaðsins á séreignarlífeyrissjóðum,
24. okt. 2001.
Mótframlag launagreiðanda í séreignasparnað hækkaði
1. janúar 2002 í 2%.
Njóttu kostanna án þess að borga meira, skráðu þig í
Sameinaða lífeyrissjóðinn.
Lægsta umsýslugjald,* sem til lengri tíma sparar umtalsverðar
fjárhæðir.
Hæsta ávöxtun á innlendum skuldabréfasjóði.*
Hæsta ávöxtun á erlendum hlutabréfaleiðum.*
Hæsta ávöxtun á aldursleiðum.*
Enginn sölukostnaður.
Verði vanskil á séreignarsparnaði verða þau innheimt af
starfsmönnum sjóðsins.
Reiknað á Netinu! Finndu ávöxtun mismunandi tímabila og
ávöxtunarleiða á lifeyrir.is.
Séreignarsparnaður sem stendur upp úr
Sameinaði lífeyrissjóðurinn er einn af stærstu
lífeyrissjóðum landsins.
Í rekstri sjóðsins eru kostir stærðarinnar nýttir
til fulls, viðskiptavinum til hagsbóta.
Þess vegna fögnum við samanburði á
séreignarlífeyrissjóðum, hvenær sem er.