Morgunblaðið - 02.04.2002, Blaðsíða 10
ERLENT
10 ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HARMUR er kveðinn að Bretum
eftir andlát Elísabetar drottingar-
móður á laugardag. Með henni er
genginn vinsælasti meðlimur bresku
konungsfjölskyldunnar.
Elísabet, móðir Elísabetar núver-
andi drottningar og ekkja Georgs
VI, var þekktasti fulltrúi gamla kon-
ungsdæmisins. Í Bretlandi líta menn
því svo á, að tímamót hafi orðið nú
þegar hún er gengin á fund feðra
sinna 101 árs gömul. Jafnframt er
spurt hver áhrif brotthvarf hennar
muni hafa á stöðu konungsfjölskyld-
unnar í Bretlandi.
Þegar virðing fyrir konungsfjöl-
skyldunni og þá sérstaklega yngri
meðlimum hennar tók að dvína ört á
síðasta áratug liðinnar aldar jókst
aðdáun almennings á þessari öldr-
uðu konu, sem jafnan var með bros á
vör og bar skrautlega hatta, sem
ýmsum þóttu til marks um frjóan
huga.
Og þegar dóttir hennar, sem einn-
ig nýtur virðingar og þykir sinna
embætti sínu af mikilli samvisku-
semi, var gagnrýnd fyrir að greiða
ekki skatta lét enginn styggðaryrði
falla um móður hennar. „Á ýmsan
hátt hefur drottningarmóðurinni
gengið best allra meðlima konungs-
fjölskyldunnar. Henni hefur, tel ég,
tekist sérstaklega vel að sameina
hlutverk sitt í lýðræðisríki og hlut-
verk sitt innan þessarar stofnunar
sem konungsfjölskyldan er og sífellt
leitast við að viðhalda sjálfri sér og
hefðum sér tengdum,“ sagði bar-
ónessa Williams, fyrrum þingkona, í
maímánuði 1993.
Ákveðin og hörð af sér
Kynslóðin sem lifði seinni heims-
styrjöldina í Bretlandi leit á Elísa-
betu drottningarmóður sem fulltrúa
þeirrar ákveðni er sameinaði þjóðina
og gerði henni kleift að sigra orr-
ustuna um Bretland. Þessi sama
ákveðni átti eftir að einkenna allt
hennar líf. Til marks um það má
nefna þá ákvörðun hennar að gang-
ast undir mjaðmarskurðaðgerð 95
ára gömul. Þegar dvölinni á sjúkra-
húsinu lauk gekk hún sjálf niður
tröppurnar og afþakkaði alla hjálp.
Hið sama gerðist þegar yngri dóttir
hennar, Margrét, lést nú í febr-
úarmánuði. Þótt mjög væri þá dregið
af drottningarmóðurinni tók hún
ekki annað í mál en að fara í útförina.
„Hún sinnti ávallt fullkomnlega
helsta hlutverki kóngafólks; því að
láta aðra kikna í hnjánum af spenn-
ingi yfir því að vera í nærveru þess,“
sagði sagnfræðingurinn Benjamin
Pimlott. „Hún bjó yfir þeim einstaka
eiginleika að geta látið hvern þann
sem hún var að tala við finnast að
einmitt hann væri sá maður sem hún
vildi helst ræða við,“ bætti hann við.
Elísabet drottningarmóðir þótti
jafnan búa yfir skopskyni sem al-
mennt hefur ekki þótt helsta per-
sónueinkenni ættmenna hennar.
Hún var sögð hafa unun af því að
spjalla við alls kyns fólk. Hún var
annáluð fyrir áhuga sinn á hestaveð-
reiðum og Bretar kunnu vel að meta
að henni þætti ekki verra að fá sér
einn kokteil eða tvo.
Stoð og stytta konungsins
Ýmsir telja að án hjálpar hennar
hefði eiginmaður hennar, Albert,
aldrei ráðið við þá miklu ábyrgð sem
hann stóð frammi fyrir þegar eldri
bróðir hans hafnaði konungdómi árið
1936 til að geta kvænst fráskildri
konu. Albert varð Georg VI og þessi
feimni og óöruggi maður varð sam-
einingartákn þjóðar sinnar sem var á
leið inni í heimsstyrjöld.
Georg VI kvaddi þennan heim árið
1952 og kom það því í hlut hennar að
standa þétt við bakið á Elísabetu
dóttur sinni sem varð drottning að-
eins 25 ára gömul. Drottningarmóð-
irin tók að ferðast mjög mikið og
kom næstum jafnoft opinberlega
fram og dóttir hennar drottningin.
Þessu hélt hún áfram fram á tíræð-
isaldur. Hún þótti jafnan létt í skapi
og alþýðleg. Fræg er sú saga þegar
lítill drengur spurði hana hvort hún
væri í alvörunni mamma drottning-
arinnar. „Já, er það ekki spenn-
andi?“ svaraði hún að bragði.
Eftir því sem árin liðu og barna-
börnum fjölgaði varð hún smám
saman eins konar amma bresku
þjóðarinnar. Hattarnir skrautlegu
og þrefalda perlufestin runnu saman
við þessa ímynd sem styrktist með
hverju árinu þegar börn komu sam-
an við heimili drottningarmóðurinn-
ar til að færa henni blómvendi á af-
mælisdaginn.
Hugrekki á stríðstímum
En myndin sem hinir eldri geyma
í huga sér af drottningarmóðurinni
er vafalaust af henni við hlið eigin-
manns síns í rústum East End í
Lundúnum þegar hverfið varð á
nóttu hverri fyrir loftárásum Þjóð-
verja í síðari heimsstyrjöldinni. Hún
neitaði að verða við þeirri hvatningu
Winstons Churchills forsætisráð-
herra að fjölskyldunni bæri öryggis
síns vegna að flytjast til Kanada.
„Börnin gætu ekki farið án mín og ég
gæti ekki skilið konunginn eftir ein-
an og hann myndi aldrei fara,“ sagði
hún. Hún æfði sig að skjóta af riffli í
Buckingham-höll. Þegar sprengjur
hæfðu loks höllina sagði hún. „Ég er
ánægð með að við skulum hafa orðið
fyrir sprengjuárás. Mér finnst að nú
geti ég horft framan í fólkið í East
End.“
Var reið
Wallis Simpson
Fullu nafni hét hún Elísabet Ang-
ela Marguerite Bowes Lyon og var
níunda af tíu börnum 14. jarlsins af
Strathmore og Kinghorne. Hún var
fædd 4. ágúst 1900 inn í mjög sam-
heldna fjölskyldu. Hún hlaut mennt-
un á heimilinu eins og þá var siður
þegar efnaðar fjölskyldur höfðu
kennara í þjónustu sinni. Þegar fyrri
heimsstyrjöldinni lauk var hún 18
ára og vonbiðlana skorti ekki. Einn
þeirra var Albert prins – kallaður
Bertie – hertoginn af York, næstelsti
sonur Georgs V og Maríu drottning-
ar. Þau gengu í hjónaband í West-
minster Abbey 26. apríl 1923.
Albert hræddist föður sinni og var
óöruggur mjög í allri framgöngu.
Hann stamaði og náði litlu tilfinn-
ingasambandi við móður sína. Elísa-
bet hjálpaði honum að sigrast á þess-
um höftum og það átti eftir að koma
sér vel.
Faðir hans dó 20. janúar 1936.
Bróðir hans tók við og varð Játvarð-
ur VIII. Tæpu ári síðar sagði hann af
sér konungdómi til að geta kvænst
hinni fráskildu Wallis Simpson. Al-
bert tók við konungdæminu 11. des-
ember 1936 en Játvarður VIII
kvæntist Wallis Simspon og varð
hertoginn af Windsor. Ævisögurit-
arar eru sammála um að Elísabet
drottning hafi aldrei fyrirgefið Wall-
is Simpson að hafa „troðið sér inn í“
líf Játvarðar og segja að hún hafi
kennt henni um að eiginmaður henn-
ar, konungurinn, lést ungur. Hann
hefði ekki þolað álagið sem fylgdi því
að vera konungur. Ævisögurnar
urðu nokkrar en einna mesta athygli
vakti sú sem Penelope Mortimer
skrifaði og út kom árið 1986. Þar
kom m.a. fram að drottningarmóð-
irin sæktist eftir því að vera mið-
punktur allrar athygli, að hún væri
langrækin mjög jafnvel í garð ann-
arra meðlima fjölskyldunnar og að
hún ætti það til að daðra við karl-
menn.
Útför Elísabetar drottningarmóð-
ur verður í Westminster Abbey eftir
rétta viku, þriðjudaginn 9. apríl.
„Amma þjóðar-
innar“ syrgð
í Bretlandi
Reuters
Elísabet drottning ásamt eiginmanni sínum Georg VI í rústum húsa sem
urðu fyrir loftárásum í Lundúnum á stríðsárunum.
Reuters
Elísabet drottningarmóðir fagnar hundraðasta afmælisdegi sínum, sem
haldinn var hátíðlegur í Lundúnum 19. júlí 2000.
Með andláti Elísabetar drottningarmóður hvarf vinsæl-
asti meðlimur konungsfjölskyldunnar af sjónarsviðinu
’ Mér finnst að núgeti ég horft framan
í fólkið í East End ‘
ÞEIR Ariel Sharon, forsætisráð-
herra Ísraels, og Yasser Arafat,
leiðtogi Palestínumanna, hétu því á
sunnudag að áfram yrði barist allt
þar til yfir lyki. Ísraelar hófu nýja
sókn inn á svæði Palestínumanna
er hermenn voru sendir til borg-
arinnar Kalkilya og Palestínumenn
héldu áfram sjálfsmorðsárásum
sem kostuðu 16 manns lífið og
særðu tugi óbreyttra borgara.
Sharon sagði í sjónvarpsávarpi á
sunnudag að Yasser Arafat væri
„óvinur alls hins frjálsa heims“ og
hét því að hann yrði „upprættur“
ásamt öllu því hryðjuverkaneti sem
hann stjórnaði. Sagði hann Ísraela
eiga í „stríði“ sem snerist um sjálfa
tilveru þjóðarinnar og „engar
málamiðlanir“ væru hugsanlegar
við slíkar aðstæður. Á sunnudag
tókst nokkrum erlendum friðar-
sinnum að komast framhjá ísr-
aelskum hermönnum sem sitja um
Arafat og menn hans þar sem þeir
halda til í einu herbergi í höfuð-
stöðvum hans í borginni Ramallah.
Arafat lýsti yfir því er hann fagnaði
hinum óvæntu erlendu gestum sín-
um að hann myndi aldrei gefast
upp. „Sigurinn verður brátt okkar,
sá er Guðs vilji,“ sagði hann.
Saeb Erakat, helsti samninga-
maður Palestínumanna, lýsti yfir
því að ræða Sharons sýndi og sann-
aði að hann væri „helsti óvinur frið-
arins“. Sharon hefði einsett sér að
uppræta sjálfsstjórn Palestínu-
manna og myrða Yasser Arafat.
16 myrtir í Haifa
Fyrr um daginn hafði maður
sprengt sjálfan sig í loft upp á veit-
ingastað í hafnarborginni Haifa í
Ísrael. Þar féllu 16 óbreyttir borg-
arar og um 30 særðust. Sprengjan
sem maðurinn bar innan klæða var
svo öflug að þakið rifnaði af bygg-
ingunni. Hinn vopnaði armur Ham-
as-hreyfingarinnar lýsti yfir
ábyrgð á verknaðinum. Nokkrum
klukkustundum síðar lét annar
sprengjumaður til sín taka í gyð-
ingabyggð nærri Betlehem. Sjö
særðust en tilræðismaðurinn, sem
var 17 ára, týndi lífi. Al-Aqsa-
hreyfingin, sem tengist Fatah-
hreyfinu Arafats, lýsti yfir ábyrgð
á því tilræði.
Sharon lýsir Arafat
óvin „hins frjálsa heims“
Ramallah. The Los Angeles Times.
Reuters
Veitingastaðurinn í Haifa eftir sjálfsmorðsárásina á sunnudag.