Vísir - 07.07.1980, Blaðsíða 24

IftSLDZ.Mtaudagur 7. júll 1980.
Umsjón:
Magdalena
Schram
■
Gailerí og söln í Reykjavík:
//Mýrdalur er fagurt
hérað og fullt af þjóðsög-
um. Ef ég man rétt, þá
var það uppi á Steigar-
hálsi er ég allt i einu kom
auga á blátt f jall, langt í
austri, með fögrum Ifn-
um, hátt og veglegt. Mér
var sagt, að það héti Hnit-
björg. En vegna þoku-
slæðings, sem lék um það,
var ég ekki viss um að ég
sæi allt rétt. Síðar meir sá
ég það í skýru veðri af
Dyrhólaey og þó að það
virtist þaðan ekki alveg
eins draumfagurt og
mikilúðlegt og af fyrri
staðnum, var ekki laust
við, að ég um stund sætt-
ist dálítið við uppnefni
það, er íbúð ævistarfs
míns hafði verið gefið, —
og það á prenti og að mér
forspurðum." (Einar
Jónsson, Minningar, bls.
338)
Heimsborgari og hreppa-
maður
„Kenníngaskáld meðal
myndasmiða"
Hnitbjörg veröur ekki lýst i
einni litilli blaösgrein. Sjón er
^„Alda aldanna” (1894-1905).
Einar Jónsson (1874-1954)
sögunni rlkari — hvaö sem liöur
fyrirmælum listamannsins.
Felst i þessu húsi kemur undar-
lega fyrir sjónir. Þröngir salirn-
ir, litirnir á veggjunum, grind-
verkin, litlu gluggarnir, mjói
marmarastiginn, sem hringar
sig upp á Ibúöarloftiö, lokrekkj-
urnar — jafnvel landiö úti fyrir
kemur ókunnlega fyrir sjónir
gegn um smáar rúöurnar.
Eöa þá myndirnar, listaverk-
in sjálf. Kynslóö, sem alist hefur
upp viö hreinar linur og form,
stendur agndofa gegn þessum
risamyndum, hlöönum táknum
og smáatriöum, sem sklrskota
til framandi hugarheima.
I bók um Einar Jónsson, sem
út kom áriö 1925 skrifar Guö-
mundur Finnborgason grein um
verk Einars. Guömundur kallar
Einar myndskáld, „kenninga-
skáld meöal myndsmiöa”.
„Verk hans,” skrifar Guömund-
ur, „eru langoftast skáldleg,
heimspekileg eöa dulspök hug-
tök um mannllfiö og tilveruna.”
Slöan nefnir Guömundur nokkur
verka Einars og fjallar Itarlega
um þau, I þeim tilgangi „aö
ráöa rúnir” Einars. Fyrst þessa
er Alda aldanna (1894-1905),
verk, sem nú hefur veriö valinn
staöur I heimahéraöi Einars,
Hraunamannahreppi, á Flúö-
um.
„Myndin sýnir ljóslega,
hvaöa fyrirbrygöi náttúrunnar
skáldiö hefur I huga. Þaö er ský-
strokkurinn, aldan, sem sogast I
hvirfing úr djúpinu, dregst til
himins eins og hún væri seidd af
sogandi þrá. — Aö skáldin hafa
fundiö llf meö öldunni, sanna
nöfn Ægisdætra og allt, sem um
þær er kveöiö. Og þegar Armóö-
ur segir:
Hrönn var fyr Humru minni
háleit, þar er vér beittum
þá bregöur fyrir I leiftri orösins
einmitt þeirri stellingu, er aldan
hefir I mynd Einars. Hann er
þvl I fullu samræmi viö skáldin,
er hann sýnir ölduna I konu-
gervi. En snilldin er einmitt I
þvi fólgin, hvemig hann sam-
þýöir vaxtarlag og hreyfingu
hafsveipsins og konunnar, svo
aö llkami hennar er lifandi
imynd löngunarinnar aö hef jast
hærra og veröur þvl iturskap-
aöri sem ofar kemur I loftiö og
Ijósiö. Og um leiö fær myndin
dýpri merkingu. Hún veröur
Imynd mannkynsins, er dregst
eins og I kvalaleiöslu upp á viö I
áttina aö æöra marki. Llf ein-
staklingsins veröur sem gáran I
faldi meginbárunnar, en allt
sogast aö sama afli.”
Um þessa mynd segir Björn
Th. Björnsson listfræöingur:
„Hún er ein af örfáum myndum
Einars, sem byggjast á hreinni
formhugmynd, áhrifamikiö
verk aö tign og einfaldleika. 1
þvi gætir rómantlskra áhrifa
Sindings (kennari Einars þegar
hann fyrst fékk hugmyndina aö
A efstu hæö hússins Hnitbjörg
á Skólavöruhæö eru einkaher-
bergi Einars og Onnu konu
hans. Þar er allt fullt af bókum
og innbundnum blöðum og for-
vitnilegt þeim, sem þykjast
þekkja fólk af þvl sem þaö les.
Þetta er heimsborgaralegt
bókasafn á aö m.k. fimm tungu-
málum, skáldsögur, ljóö og
heimsspeki, Tagore situr viö
hliö Þorsteins Erlingssonar,
Thomas S Kempis á milli
Shakespeare og Tolstoy, Biblian
og Kóraninn, Jón Trausti og
Bronte. A veggjunum hanga
smámyndir austan úr Hrauna-
mannahreppi. Maöurinn, sem
bjó I þessum herbergjum lét þau
orð falla, þegar hann lýsti dvöl
sinni I borginni eillfu Róma-
borg, aö „alls staöar saknaöi ég
standbergsins aö heiman.”
Hann fór siöan heim og reisti
sér virki á hæstu hæð Reykja-
vlkur, og umkringdi þaö múr,
svo rammbyggöum, aö lltil börn
þora ekki inn fyrir hliðiö, þvl
þau halda aö tröllin eigi þarna
heima. Seinna gaf hann þjóöinni
virkiö og allt sem I þvl er, meö
þeim skilyröum „aö ekkert
mætti gera til þess aö lokka fólk
að safninu, ef svo skyldi veröa,
aö heimsókn fólks rénaði.” —
„Best væri, ef hægt yröi, aö
banna börnum aögang.” (Minn-
ingar, bls.349)
„Þróun” (1913-1914)
ölu aldanna, innsk. blms.) en
hinum táknlegu smáatriöum er
jafnframt komiö til skila: I faldi
skikkjunnar, sem kvenmyndin
hefur yfir séi^eins og gegnsæjan
hjúp, er hrannaö upp smáum
verum, táknum mannlegra ör-
laga I flaumi tlmans. Þær synda
I öldufaldinum, berjast um, ná
ýmist haldfestu eöa drukkna.”
(Islensk myndlist á 19 og 20 öld,
bls.63)
Þróun
„1 myndinni „Þróun” tákna
dýriö, jötunninn og maöurinn
þrjú andleg tilverustig. Llnurn-
ar sýna stlgandina frá dýri til
manns. Dýriö liggur og hringar
sig I makindum. Höfuö þess og
fætur vita aftur og saman. Þar
sést engin framsókn. Jötunninn
veit fram en hann krýpur álút-
ur. Hann heldur annarri hendi I
dýriö en hinn handleggurinn
liggur þungt á heröum manns-
ins, sem stendur uppréttur.
Armur jötunsins og llkami
mannsins mynda kross. Jötun-
eöliö I manninum er honum
þung byröi. Og þó heldur hann
krossmarki hátt á loft, þvl hann
hefur gert þaö aö framsóknar og
sigurmerki slnu. Fullkomnunin
fæst fyrir þjáningar” (Guö-
mundur Finnborgason)
Aörar myndir eru augljósari
— trölliö, sem dagar uppi á
morgunljósinu (Dögun), Braut-
ryöjandinn I stalli Jóns Sigurös-
sonar. Sumar þurfa engra skýr-
inga viö — Ingólfur Arnarson,
Þorfinnur karlsefni, Oreigar.
Oreigana er annars gaman aö
bera saman viö Otlagana, svo ó-
llkar, sem þær eru. Oreigarnir
eru útlagar nútimans, raunsætt
verk sótt beint úr umhverfinu
„Lokið verkin inni"
„Ef listin á aö vera fyrir al-
menning” sagöi Einar Jónsson,
„veröur hann aö koma til listar-
innar, en listin ekki til hans. Ef
listaverkin eiga aö njóta sln og
vera minnisstæö, þá lokiö þau
inni og sýniö þau ekki almenn-
ingi nema þá helst á hátlöadög-
um og tyllidögum...”
Fæstum kemur saman um
gildi verka Einars. Fyrir mörg-
um er safniö og listin aöeins
blátt fjall I fjarska, hulið þoku-
slæöing. En nú tekur ekkert
barn I Reykjavik fullnaöarpróf
án þess aö hafa skoöað verk
Einars og á hverjum degi koma
gestir I Hnitbjörg, ganga I f jalliö
til aö kynnast manninum og
myndunum. Þeir eru allir
aufúsugestir, þrátt fyrir orö
listamannsins.
Safnið er opið
Listasafn Einars Jónssonar
(1874-1954) v/Njaröargötu.
Stjórn safnsins: sr. Jón Auöuns,
dómprófastur, formaöur, Hörö-
ur Bjamason, húsameistari Dr.
Kristján Eldjárn, forseti ls-
lands. Dr. Armann Snævarr,
hæstaréttardómari . Runólfur
Þórarinsson, fulltrúi.
Forstöðumaöur: Ölafur
Kvaran, listfraeöingur.
Listasafniö er opiö alla daga
vikunnar nema mánudaga frá
kl. 13.30-16.00. Þar eru til sölu
póstkort, bæklingur um Einar
Jónsson og plakat meö mynd af
einu verka Einars, Úr Alögum.
E.t.v. er þaö heiti táknrænt fyrir
þá löngun safnstjórnar til að
gera safniö opnara og aögengi-
legra fyrir allan almenning.
Ms
Eftirtaldar bækur eru nefndar
1 greininni:
Einar Jónsson, minningar, Bók-
fellsútgáfan 1944.
Björn Th. Björnsson: íslensk
myndlist á 19.og 20,öld. I. Bindi,
Helgafell, 1964.
Einar Jónsson, Myndir, Kaup-
mannahöfn 1925.
HNITBJORG
Listasaln Einars Jónssonar