Morgunblaðið - 30.06.2002, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 2002 19
Í DAG lýkur Þjóðhagsstofnun störf-
um, en á morgun taka gildi lög nr.
51/2002 sem kveða á um afnám laga
frá árinu 1974 um Þjóðhagsstofnun.
Þjóðhagsreikningar, skýrslugerð
um atvinnuvegina og önnur verkefni
stofnunarinnar sem fjalla um upp-
lýsingar um liðinn og líðandi tíma
verða framvegis unnin á Hagstofu
Íslands, en mat á ástandi og horfum
mun efnahagsskrifstofa fjármála-
ráðuneytisins sinna. Þar með talin
er umsjón með haglíkönum sem not-
uð eru við efnahagsráðgjöf til
stjórnvalda.
Í greinargerð með frumvarpi til
laga um niðurlagningu Þjóðhags-
stofnunar kemur fram að sögu
hennar megi rekja til stofnunar
Framkvæmdabanka Íslands árið
1953 og stofnunar efnahagsmála-
ráðuneytis árið 1960. Við Fram-
kvæmdabankann var unnið að hag-
skýrslugerð og efnahagsráðgjöf og
fyrstu íslensku þjóðhagsreikning-
arnir voru unnir þar.
Efnahagsmálaráðuneytið, sem
átti gera athuganir á efnahagsmál-
um og vera ríkisstjórninni til ráð-
gjafar, starfaði aðeins í tvö ár og ár-
ið 1962 var Efnahagsstofnun sett á
fót. Efnahagsstofnun tók við ráðgjöf
efnahagsráðuneytis og gerð þjóð-
hagsreikinga frá Framkvæmda-
bankanum.
Fyrst reynt að breyta
Þjóðhagsstofnun árið 1983
Efnahagsstofnun var lögð niður
þegar Framkvæmdastofnun ríkisins
var stofnuð 1. janúar 1972. Hag-
rannsóknadeild Framkvæmdastofn-
unar tók við þeim verkefnum sem
lutu að athugunum og ráðgjöf í efna-
hagsmálum og gerð þjóðhagsreikn-
inga og heyrði hagrannsóknadeildin
beint undir ríkisstjórnina þótt hún
starfaði innan Framkvæmdastofn-
unar. Þetta fyrirkomulag var við
lýði þar til Þjóðhagsstofnun var
komið á fót árið 1974, en hún kom í
stað hagrannsóknadeildar Fram-
kvæmdastofnunar og tók við öllum
verkefnum hennar.
Árið 1983 vann nefnd ríkisstjórn-
arinnar drög að frumvarpi til laga
um Stjórnarráð Íslands, þar sem
gert var ráð fyrir að sá hluti Þjóð-
hagsstofnunar sem vann að gerð
þjóðhagsáætlunar og skyldum verk-
efnum yrði færður til forsætisráðu-
neytisins. Einnig var ætlunin að
Hagstofa Íslands yrði gerð að stofn-
un utan stjórnarráðsins og að þjóð-
hagsreikningar yrðu færðir til henn-
ar. Frumvarpið var lagt fyrir
Alþingi árið 1985 en fékkst ekki út-
rætt og ekkert varð af þessum fyr-
irætlunum.
Árið 1987 ályktaði Alþingi að fela
ríkisstjórninni að endurskoða starf-
semi Þjóðhagsstofnunar og leggja
mat á hvort hagkvæmt væri að aðrir
sinntu verkefnum hennar. Ári síðar
var gerð og umsjón með tekjuáætl-
un fjárlaga og margvísleg verkefni á
sviði skattamála færð frá Þjóðhags-
stofnun til fjármálaráðuneytis og
lagði það grunn að efnahagsskrif-
stofu ráðuneytisins.
Vorið 1989 var nefnd á vegum rík-
isstjórnarinnar falið að endurskoða
starfshætti og skipulag Stjórnar-
ráðs Íslands. Frumvarp var lagt fyr-
ir Alþingi sama ár og þar var gert
ráð fyrir að Hagstofa Íslands yrði
sérstök stofnun undir forsætisráðu-
neytinu, en nefndin taldi einnig
brýnt að taka til athugunar starf-
semi Þjóðhagsstofnunar og Seðla-
bankans með það að markmiði að
sameina skyld verkefni þessara
stofnana. Gæti það leitt til samruna
að einhverju leyti, sparnaðar og
aukinnar hagræðingar. Þetta frum-
varp var ekki útrætt og ekkert varð
því af breytingum.
Breytingar voru fyrirhugaðar
á árunum 1991—1995
Í starfsáætlun ríkisstjórnar Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks sem
sat við völd á árunum 1991 til 1995
sagði, að í framhaldi af samþykkt
þingsályktunartillögu um endur-
skoðun á starfsemi Þjóðhagsstofn-
unar yrði unnið að breytingum á
skipulagi hennar. Ætlunin var að
færa hluta verkefna hennar til Hag-
stofunnar en stofnunin skyldi varð-
andi önnur verkefni starfa í nánari
tengslum við forsætisráðuneytið.
Ekkert varð heldur af breytingum
að þessu sinni.
Á ársfundi Seðlabankans í mars
árið 2000 sagði forsætisráðherra að
þar sem Hagstofan, Þjóðhagsstofn-
un og Seðlabankinn væru nú komin
undir sama ráðuneyti, forsætisráðu-
neyti, gæfist á ný tækifæri til að
huga að uppstokkun þessara stofn-
ana. Í þeim umræðum sem urðu í
framhaldi af þessu bættist efna-
hagsskrifstofa fjármálaráðuneytis-
ins í þetta verkefni, en eins og að
framan greinir lauk því þannig að
verkefnum Þjóðhagsstofnunar var
skipt á milli Hagstofu Íslands og
efnahagsskrifstofu fjármálaráðu-
neytisins. Í framhaldi af þessu er
ætlunin í haust að afnema ráðuneyt-
isstöðu Hagstofu Íslands og að hún
verði stofnun á vegum forsætisráðu-
neytisins.
Fimm hafa gegnt forstjórastöðu
Fyrsti forstjóri Þjóðhagsstofnun-
ar var Jón Sigurðsson, en hann
hafði áður gegnt störfum forstöðu-
manns hagrannsóknardeildar Efna-
hagsstofnunar. Jón gegndi for-
stjórastarfinu í rúman áratug, en
Ólafur Davíðsson tók við af honum.
Þórður Friðjónsson tók við af Ólafi
Davíðssyni árið 1987 og var forstjóri
fram á þetta ár. Þórður fór þó í leyfi
í hálft annað ár á árunum 1998 til
1999 og gegndi Friðrik Már Bald-
vinsson störfum forstjóra á því tíma-
bili. Frá fyrsta apríl í ár hefur Sig-
urður Guðmundsson gegnt starfi
forstjóra Þjóðhagsstofnunar.
Þjóðhagsstofnun
hættir starfsemi
Morgunblaðið/Kristinn
Þjóðhagsstofnun hefur haft aðsetur í byggingu Seðlabanka Íslands.
Frá 1983 hefur ítrekað verið reynt að breyta
fyrirkomulagi í hagskýrslu- og hagspárgerð hins
opinbera. Með niðurlagningu Þjóðhagsstofnunar
á morgun hefur slík breyting náð fram að ganga.