Morgunblaðið - 02.07.2002, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Valdís Halldórs-dóttir fæddist í
Fljótstungu í Hvítár-
síðu 27. maí 1908.
Foreldrar hennar
voru Vigdís Valgerð-
ur Jónsdóttir frá
Fljótstungu, f. 26.
sept.1880, d. 24. okt.
1938, og Halldór
Helgason, skáld og
bóndi á Ásbjarnar-
stöðum, f. 19. sept.
1874, d. 7. maí 1961.
Valdís giftist 2. febr-
úar 1935 séra Gunn-
ari Benediktssyni,
rithöfundi og kennara, frá Við-
borði í Austur-Skaftafellssýslu, f.
9. okt. 1892, d. 26. ágúst 1981.
Hann var sonur Benedikts Krist-
jánssonar, bónda á Viðborði og
síðar Einholti, og konu hans, Álf-
heiðar Sigurðardóttur. Valdís og
Gunnar eiga tvö börn: 1) Heiðdís,
leikskólafulltrúi í Árborg, f. 5.
febr.1943, gift Árna Óskarssyni,
starfsmanni Landsbankans á Sel-
fossi, f. 10. júlí 1939. Börn þeirra
eru: a) Elísabet, hjúkrunarfræð-
ingur, f. 17. mars 1964. Dóttir
hennar og Jan Poulsen, f. 7. jan.
1964, er Erna Jansdóttir f. 9. nóv.
1988. b) Gunnar, magnaravörður,
f. 5. jan. 1966, kvæntur Önnu Lóu
Sigurjónsdóttur, rekstrarstjóra.
Dætur þeirra eru Heiðdís, f. 7.
nóv. 1990, og Íris, f. 8. apríl 1997.
2) Halldór, formaður Landssam-
takanna Þroskahjálpar, f. 18. júní
1950, kvæntur Jarþrúði Þórhalls-
dóttur, sjúkraþjálfara, f. 21. apríl
1955. Börn þeirra eru, andvana
fætt sveinbarn 14.
ágúst 1978, Þórhall-
ur, f. 23. júlí 1980,
Gunndís, f. 25. maí
1983, og Hafsteinn
Helgi, f. 4. mars
1987. Dóttir Hall-
dórs með Rut Sum-
arliðadóttur er Val-
dís, f. 10. ágúst 1976.
Börn hennar eru:
Hróar Þór Ægisson,
f. 3. nóv. 1993, d. 28.
jan. 1994, Esther
Björg Ragnarsdótt-
ir, f. 7. ágúst 1995,
Embla Nótt Ander-
son, f. 25. júlí 1997, og Elka Rut
Kolbeins, f. 20. ágúst 2001. Sam-
býlismaður Valdísar er Halldór
Kolbeins og eru þau búsett á Pat-
reksfirði.
Valdís ólst upp hjá foreldrum
sínum á Ásbjarnarstöðum. Hún
stundaði nám í unglingaskóla Ás-
gríms Magnússonar í Reykjavík
1925-1926 og lauk kennaraprófi
frá Kennaraskólanum 1930. Hún
kenndi eitt ár í Borgarhreppi, var
kennari á Eyrarbakka 1931-1942
og síðan við Barna- og miðskólann
í Hveragerði 1945-1948 og frá
1956-1973. Þau hjónin Gunnar og
Valdís bjuggu lengst í Hveragerði
en fluttu til Reykjavíkur er þau
voru bæði hætt kennslu. Gunnar
lést 1981. Valdís sat í skólanefnd
Ölfusskólahéraðs frá 1948-1954.
Síðustu árin bjó Valdís í Skóg-
arbæ, Árskógum 2, Reykjavík.
Valdís verður jarðsungin frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Ég og tengdamóðir mín kynnt-
umst fyrir 25 árum, ég var í námi og
hún var nýlega hætt í starfi sínu
sem kennari. Fljótlega var ég orðin
eins og eitt af börnunum hennar og
orðin aðnjótandi þeirrar miklu um-
hyggju og hlýju sem hún bar til
sinna nánustu. Í byrjun vissi ég ekki
alveg hvernig ég ætti að taka svo
mikilli umhyggjusemi, var orðin 22,
löngu farin að heiman, búin að læra
að klæða mig eftir veðri og fannst
ég bara nokkuð sjálfstæð. Við nán-
ari kynni fann ég að um einlæga um-
hyggju var að ræða, ekki afskipta-
semi eða vantraust. Ég lærði líka að
meta það að alltaf væri einhver til
taks til að hlúa að mér og spyrja
hvernig mér liði, hvort ég væri ekki
svöng, hvernig próflesturinn gengi
og hvort ég væri ekki þreytt. Þegar
börnin fæddust fengu þau aðgang
að sömu umhyggjuseminni, fóru
undir stóra vænginn og við foreldr-
arnir fengum aðstoð við uppeldið.
Amma Valdís, eins og hún var alltaf
kölluð eftir að barnabörnin fæddust,
hafði þannig stórt hlutverk í fjöl-
skyldu okkar og til hennar var farið
til að fá andlega og líkamlega að-
hlynningu og hún brást aldrei.
Valdís var einstaklega hæfileika-
rík kona, hún var listræn í eðli sínu,
skáldmælt, greind og fyrir okkur
sem vorum svo lánsöm að eiga hana
að var hún eins og gangandi alfræði-
orðabók, einkum þó hvað varðaði
bókmenntir. Gömlu íslensku ljóð-
skáldin og persónur úr Íslendinga-
sögunum voru heimilisvinir. Hún
hafði einstaka frásagnargáfu, hún
sagði þannig frá að það var eins og
maður sæi atburðina gerast og hún
bjó til sögur fyrir börnin, sem
gleymdu um leið öllu leiðinlegu.
Valdís var menntaður kennari en
hún var líka kennari af guðs náð og
samvera með henni gat allt eins
snúist upp í kennslustund og alltaf
fór maður fróðari og ríkari en áður
af hennar fundi. Valdís var í mörgu
langt á undan sinni samtíð, í hugsun
og gerðum. Hún var kvenréttinda-
kona og gaf út á fimmta áratugnum,
ásamt tveimur öðrum konum bók-
menntatímarit sem birti eingöngu
efni eftir konur og umfjöllun um
það. Í kennsluháttum var hún einnig
á undan sinni samtíð. Valdís hafði
einstakt lag á börnum, hún talaði við
börn, ekki til þeirra og aldrei niður
til þeirra, þau voru ekki aukahlutir
sem fylgdu bara með fullorðna fólk-
inu og hún var næm á líðan þeirra.
Eðli málsins samkvæmt fékk elsti
sonur okkar lengst af okkar börnum
að njóta samvista við ömmu sína og
samband þeirra var einstakt og
ómetanlegt veganesti fyrir hann út í
lífið. Dóttir okkar sem er með ein-
hverfu tengdist ömmu sinni einnig
mikið og var samband þeirra ein-
staklega fallegt og fullt af kímni og
gleði. Síðustu árin lét þeim báðum
best að tjá sig í söng, þar voru báðar
á heimavelli. Yngsti sonur okkar átti
sömuleiðis yndislegar stundir með
ömmu sinni og naut hennar um-
hyggju eins og aðrir fjölskyldumeð-
limir.
Valdís sagði mér eitt sinn að
Gunnar maðurinn hennar hefði tal-
að um að hún hefði svo góða „heild-
argáfu“ og að það nýttist henni svo
vel í kennslunni. Þessi eiginleiki að
sjá hlutina í víðu samhengi og hafa
heildarsýn var einmitt einn af henn-
ar sterku persónueiginleikum.
Samband tengdaforeldra minna
var afskaplega fallegt, þau voru
samhent hjón og báru djúpa virð-
ingu hvort fyrir öðru. Heimili þeirra
var mikið menningarheimili og þar
var hlýja og manngæska í fyrirrúmi.
Því miður fékk ég aðeins að njóta
samvista við tengdaföður minn í
rúm 3 ár en um hann á ég afar góðar
minningar.
Valdís var algjörlega laus við að
vera þjökuð af lífsgæðakapphlaup-
inu eða upptekin af veraldlegum
gæðum, hún hafði heldur engan
áhuga á því að tala mikið um annað
fólk eða hneykslast á lífsháttum
þess. Hins vegar ef einhverjir lentu
utan vegar eða áttu bágt af öðrum
sökum áttu þeir skilning hennar og
samkennd vísa. Það var þó eitt sem
hún þoldi illa í fari fólks en það var
þegar menntað fólk talaði eða skrif-
aði ekki rétta íslensku.
Valdís hafði ríka kímnigáfu og átti
sá eiginleiki eftir að koma sér vel í
þeim veikindum sem hún átti við að
stríða síðustu árin en hún fékk
heilablóðfall 1996 og náði ekki fullri
heilsu eftir það. Í veikindunum kom
fram sá sterki baráttuvilji sem hún
bjó yfir og sá eiginleiki að sjá sam-
hengi hlutanna, finna leiðir til úr-
bóta og hún hélt sinni reisn. Eftir
áfallið átti hún oft erfitt með að
finna orðin sem hún vildi segja. En
Valdís gafst ekki upp og við tók end-
urhæfing bæði andleg og líkamleg.
Valdís fann upp sínar eigin aðferðir
til að þjálfa hugann og náði hún
ótrúlegum framförum, einkum eftir
að hún komst á Hjúkrunarheimilið í
Skógarbæ, þar sem hún naut örygg-
is og góðrar umönnunar. Þar kynnt-
ist hún mörgu góðu fólki sem kunni
að meta þann persónuleika sem hún
hafði að geyma. Tilsvörin hennar
ömmu Valdísar eru mörg ógleym-
anleg og hafa skemmt afkomendum
hennar svo og öðrum sem umgeng-
ust hana. Og mikið var sungið og
hlegið með ömmu.
Síðustu árin hefur Valdís oft verið
hætt komin en alltaf reis hún upp
aftur, þrátt fyrir að tölfræði lækna-
vísindanna benti til annars. Valdís
kallaði það „að ganga aftur“. Valdís
náði að eiga innihaldsríkt líf síðustu
árin þrátt fyrir veikindi sín og alltaf
var umhyggjan og hlýjan sú sama,
ennþá var hún að miðla og gefa og
lífið fékk alltaf nýja og dýpri merk-
ingu eftir samvistir við hana.
Valdís veiktist alvarlega í mars sl.
og náði ekki aftur fyrri færni. Hún
gat ekki lengur notið þess að lesa
ljóð, ekki einu sinni Grettisljóð
Matthíasar Jochumssonar, sem
höfðu stytt henni stundir síðustu
misserin. Og hún var nánast hætt að
syngja. Brageyrað var þó ennþá til
staðar því viku áður en hún dó kom-
um við Halldór til hennar og fórum
með nýlega vísu eftir Gunnu systur
hennar, sem hún kunni auðsjáan-
lega vel að meta, það varð síðasta
skiptið sem við gátum rætt saman.
Hún dó 17. júní og það var sama
reisn yfir henni í dauðanum og hafði
einkennt hana allt hennar líf.
Ég er óumræðilega þakklát fyrir
það að hafa átt slíka tengdamóður
sem Valdís var og fyrir allt það sem
hún var mér og fjölskyldunni. Hún
var raunar ekki bara tengdamóðir
mín og amma barnanna minna, hún
var besta vinkona mín.
Jarþrúður Þórhallsdóttir.
Valdís lést rétt fyrir 12 á mið-
nætti 17. júní, 94 ára að aldri.
Úr því að komið var að leiðarlok-
um hjá henni Valdísi frænku minni
fannst okkur Heiðdísi dóttur hennar
vel til fundið hjá forsjóninni að velja
henni dánardægur á sjálfan
sautjánda júní. Valdís og Gunnar
voru hvort öðru íslenskara. Allt ís-
lenskt var þeim hjartfólgið, örugg-
lega ekki síst þjóðhátíðardagurinn
okkar.
Ástæðan fyrir því að ég reyni að
kveðja Valdísi með fáum og fátæk-
legum orðum er sú, að fáum á ég
meira að þakka. Þau mætu hjón,
hún og Gunnar, voru einhverjir
mestu velgerðarmenn mínir og vin-
ir. Þegar við systur, Gyða og ég,
vorum unglingar buðu þau okkur
dvöl hjá sér í heilan vetur, veturinn
1946-1947. Ekki nóg með það heldur
buðu þau einnig til sín systurdóttur
Gunnars, Sigríði Einarsdóttur,
sama veturinn. Þarna dvöldum við
allar þrjár við gott atlæti og í fullu
fæði – bæði andlegu og veraldlegu.
Þau hjón kenndu bæði við Miðskól-
ann í Hveragerði. Gunnar og séra
Helgi Sveinsson voru þar aðalkenn-
arar til landsprófs í bóklegum grein-
um og þeir létu sig ekki muna um að
koma okkur öllum yfir þann erfiða
hjalla á einum vetri, þó að það væri
venjulega þriggja ára nám. Gunnar
var í einu orði sagt frábær kennari,
sannarlega kennari af Guðs náð, og
áhugi hans á viðfangsefnunum var
svo bráðsmitandi að hann kveikti í
ólíklegasta fólki. Þessi eini vetur var
til dæmis eina tímabilið á ævi minni,
sem mér fannst gaman að stærð-
fræði, nánar tiltekið algebru. Hann
var líka að öðrum ólöstuðum besti
íslensku- og bókmenntakennari
minn. Síðar meir átti ég þó eftir að
kynnast mörgum góðum eintökum
af þeirri tegund til samanburðar.
Smátt og smátt buðu þau fleiri
unglingsstúlkum til sín á sama hátt,
m.a. Sigrúnu systur okkar. Við
sáum best eftir á hvað þessi góðu og
elskulegu hjón sýndu okkur ótrú-
lega alúð og höfðingslund. Við kunn-
um alltaf betur og betur að meta
það eftir því sem lengra líður, enda
skiljum við sem lífsreyndar hús-
mæður hvað þau lögðu á sig fyrir
okkur.
Þarna voru opnaðar fyrir okkur
dyr að framhaldsnámi, sem við nýtt-
um síðan hver á sinn hátt. Öllum,
sem þau hjón umgengust, komu þau
til nokkurs þroska. Ég segi fyrir
mitt leyti að þetta varð mér dýr-
mætt, breytti mínu lífi og gaf því
pínulítið innihald. Enn þann dag í
dag nýt ég til dæmis ávaxta af því
námi, sem þau leiddu mig út í. Ég
nota þann grunn mér til dundurs á
efri árum, svo að mér þarf ekki að
leiðast þó að ég eigi að vera komin
úr umferð á vinnumarkaði. Án þessa
og þess náms, sem ég stundaði á
Laugarvatni í framhaldi af því, hefði
ég heldur aldrei lagt út í ferðaþjón-
ustu, sem ég stundaði síðan sem
aukabúgrein í 30 ár mér til gagns og
gleði. Við, sem nutum umhyggju og
vináttu Valdísar og Gunnars erum
öll ríkari fyrir bragðið, ekki endi-
lega fjárhagslega, heldur erum við
ríkari að trú á hið góða í manneskj-
unum og það skiptir mestu máli.
Þegar við komum úr jólaleyfinu
þennan vetur lét Valdís blessunin
sig ekki muna um að fagna okkur
með dýrlegri jólaveislu, þó að komið
væri fram yfir nýjár. Hún var eins
og önnur móðir okkar jafnframt því
að vera vinkona og einskonar eldri
systir okkar, enda var skyldleikinn
náinn og ættarböndin sterk. Við
vorum systkinabörn, hún og við
Fljótstungukrakkarnir.
Valdís hneigðist til skrifta eins og
margt af hennar fólki. Þær systur,
Guðrún á Ásbjarnarstöðum sem átti
níræðisafmæli 1. júní og hún, voru
meðal þeirra allra bestu í bókinni
Og þá rigndi blómum, sem hýsir
frumsamið efni eftir 142 borgfirskar
konur. Ég var svo lánsöm að vera
beðin að safna efni í þá bók fyrir
Samband borgfirskra kvenna árið
1991. Það var afar skemmtilegt og
spennandi viðfangsefni. Þar er líka
Guðrún Halldórsdóttir eldri, amma
þeirra systra, og Guðrún Jónsdóttir
skáldsagnahöfundur, bróðurdóttir
Halldórs föður Valdísar. Faðir
hennar, Halldór Helgason, gaf út
tvær ljóðabækur, Uppsprettur og
Stolnar stundir. Glíma Ásbjarnar-
staðafólks við orðlistina og sigrar á
þeim vettvangi virðist hafa smitað
út frá sér á næstu bæjum. Í bókinni
Og þá rigndi blómum eru auk allra
kvennanna, sem tengjast Ásbjarn-
arstöðum þrjár konur frá Sleggju-
læk og ein frá Selhaga.
Karlarnir þarna á bæjunum
sluppu ekki heldur við þennan
ágæta faraldur eins og sjá má í
Borgfirðingaljóðum, sem út komu
einmitt um sama leyti.
Valdís var reyndar ein af frum-
herjunum á því sviði að gefa út efni
eftir konur. Hún ásamt Karólínu
Einarsdóttur (Líbu) frá Miðdal og
Valborgu Bentsdóttur gáfu út bók-
menntatímaritið Emblu, sem birti
eingöngu efni eftir konur; sögur og
ljóð auk ritgerða um skáldskap
kvenna. Það kom út á árunum 1945–
1948 og var hið uppbyggilegasta rit.
Valdís frumsamdi töluvert, bæði
sögur og ljóð. Eftir miðjan aldur
þýddi hún líka heilmikið, smásögur
og skáldsögur eftir norræna höf-
unda og las sumt af því í útvarpi.
Hjá Valdísi og Gunnari var ekki
bara ljúft og yndislegt að vera. Þar
var einnig og ekki síður mjög gaman
að vera. Húsráðendur voru alls
staðar heima, höfðu lifandi áhuga á
öllu, sem jákvætt var í mannlífinu,
og ríka kímnigáfu. Ég geri mér ljóst
að í minningum mínum verða þau
hjónin vart aðskilin og þess vegna
fjalla þessar línur einnig dálítið um
hann enda skulda ég honum það
þótt seint sé og langt sé um liðið síð-
an hann féll frá.
Blessuð sé minning þeirra beggja
og hafi þau hjartans þökk fyrir allt
og allt.
Ég vil enda þessar línur á ljóð-
broti eftir Guðmund Böðvarsson á
Kirkjubóli, sjöttu og síðustu vísu
ættjarðarljóðsins Með vinarkveðju:
Uppi stend ég ósnjall maður
– engin ræða er lík
þeirri, er feðrafold og mæðra
flytur sögurík,
sú, er rótt við ruggur smáar
raular friðarlag,
sú, er einnig ann oss hvílu
eftir liðinn dag.
Ingibjörg Bergþórsdóttir.
VALDÍS
HALLDÓRSDÓTTIR
 Fleiri minningargreinar um Val-
dísi Halldórsdóttur bíða birtingar
og munu birtast í blaðinu næstu
daga.
7
1 
+8< ,< 
8-**  # 1
 
  
 8 
01 


'




4$6 " 0$
 (
% 
.
   46@

.
1A B=
 $ /
 
 1   9
 

: 
 $ $$
  ' %/  
)'   <  '  
3% !  $
 (
7

 




)+,9
C 
8-** 0 1 / 1&0 
% 1 

=>
 
 


 6 

 6 " 0  6 " 7  $
 
- #1 6 " 0  1$   $
 
5 '1 6 " 0  "&' "
 $

"& &' (