Morgunblaðið - 02.11.2002, Blaðsíða 41

MINNINGAR
42 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
M
álefni neytenda
og launafólks
hafa verið mikið
í umræðunni
undanfarið, ekki
síst hátt verð á matvöru hér á
landi miðað við önnur lönd í
Evrópu. Í Efta-löndunum sem
standa utan ESB, Noregi og Ís-
landi, er matvara dýrust af Evr-
ópulöndum. Bæði Alþýðu-
samband Íslands og
Neytendasamtökin hafa á dag-
skrá sinni að meta hvort aðild að
ESB kæmi neytendum og launa-
fólki á Íslandi til góða.
Hagsmunir hins almenna
launamanns eru þegar allt kem-
ur til alls mikilvægastir þegar
meta á kosti og galla aðildar Ís-
lands að
Evrópu-
samband-
inu. Fiski-
miðin eru
auðvitað
mikilvæg
líka en almenningur hefur ekki
þau tengsl við sjávarútveginn
sem áður voru. Fiskimiðin eru
hvort sem er ekki í eigu nema
fárra og æ færri útvaldra. Ís-
lenskur almenningur hefur ekk-
ert um þau að segja og hagn-
aður sjávarútvegsfyrirtækja
kemur honum lítið við. Ekki svo
að skilja að Brussel myndi
gleypa fiskimiðin okkar, ef Ís-
land gerðist aðili að ESB, eins
og sumir láta þó í veðri vaka.
Áðurnefnd hagsmunasamtök,
sem og Samtök iðnaðarins og
Samtök atvinnulífsins, hafa haft
Evrópumálin á dagskrá hjá sér
lengur en þau hafa verið á dag-
skrá í íslenskri pólitík. Einungis
nýlega var viðurkennt að málið
væri jú á dagskrá íslenskra
stjórnmála og það ætti auðvitað
að ræða það. Eins gott að þessi
samtök hafa verið að kanna allar
hliðar Evrópumálanna og halda
því áfram. Þau eru sammála um
að aðild Íslands að EES-
samningnum árið 1994 hafi verið
framfara- og gæfuspor og a.m.k.
Samtök iðnaðarins hafa þá
stefnu að Ísland skuli sækja um
aðild að Evrópusambandinu.
Þorsteinn Þorgeirsson, hag-
fræðingur SI, hefur t.d. skrifað
ófáar greinar um evruna og bent
á að tilvist krónunnar leiði til
þess að samkeppni á Íslandi hafi
tilhneigingu til að vera minni en
ef evran yrði tekin upp á Ís-
landi. „Þetta er vegna þess að
verðlag verður gegnsærra með
sameiginlegri mynt. Rétt er að
líta á litla og sveiflukennda mynt
sem viðskiptahindrun. Í skjóli
hennar fær fákeppni þrifist. Með
evru má búast við meiri sam-
keppni á öllum mörkuðum.
Vissulega er til staðar flutnings-
kostnaður, sem leiðir af sér eitt-
hvað hærra verðlag á Íslandi en
á meginlandi Evrópu. En sá
aukakostnaður útskýrir ekki all-
an þennan mun frekar en í Nor-
egi eða Sviss. Þessar upplýs-
ingar styðja þá ályktun að
upptaka evrunnar komi til með
að lækka kostnað vöru og þjón-
ustu á Íslandi,“ segir m.a. í einni
grein Þorsteins.
Ársfundur ASÍ var haldinn í
gær og í fyrradag. ASÍ vill
draga lærdóm af Evrópu og taka
virkan þátt í Evrópusamvinn-
unni, að því er fram kemur í til-
lögu sem lá fyrir fundinum, en
ASÍ hefur ekki tekið afstöðu til
þess hvort sækja beri um aðild
að ESB. Íslenskt launafólk á að
njóta ávinningsins af sameig-
inlegri baráttu evrópskrar
verkalýðshreyfingar. ASÍ vill
vinna að því að verðlag á lífs-
nauðsynjum verði sambærilegt
við það sem annars staðar gerist
í Evrópu. Þegar Evrópumálin
eru skoðuð út frá hagsmunum
launafólks er ljóst að þróun Evr-
ópusamvinnunnar kallar á end-
urmat á stöðu EES-samningsins
og hvert skuli stefna, segir ASÍ,
sem ætlar að leggja mat á kosti
þess og galla hvort hagstæðara
sé að þróa EES-samninginn
frekar eða sækja um aðild að
ESB.
Neytendasamtökin samþykktu
á þingi sínu í september að
stjórn samtakanna myndi gang-
ast fyrir ítarlegri athugun og
umræðu um gildi aðildar að Evr-
ópusambandinu fyrir íslenska
neytendur því margt bendi til að
það gæti þjónað hagsmunum ís-
lenskra neytenda að Ísland
gangi í Evrópusambandið. En
samkvæmt niðurstöðum norsku
hagstofunnar var matvælaverð
hér á landi árið 2000 69% hærra
en meðaltalsverð ríkja ESB. Því
gæti aðild Íslands að ESB hugs-
anlega breytt. Það er a.m.k.
ástæða til að athuga það. Og
þingmenn Samfylkingarinnar
hafa lagt fram þingsályktun-
artillögu um athugun á orsökum
hás matvælaverðs á Íslandi í
samanburði við aðrar Norð-
urlandaþjóðir og ríki ESB.
Það sætir vissulega tíðindum
þegar stjórnmálaflokkur sem
hefur u.þ.b. 25% fylgi setur Evr-
ópusambandsaðild á stefnuskrá
sína. Enginn annar stjórn-
málaflokkur hefur gert það og
ekki fyrirsjáanlegt að það gerist
í nánustu framtíð. Halldór Ás-
grímsson fær tæpast Guðna
Ágústsson í lið með sér í Evr-
ópumálum á næstunni. Ekki
heldur er útlit fyrir að þeir
mörgu sjálfstæðismenn sem eru
hlynntir Evrópusambandsaðild
fái Davíð Oddsson á sitt band.
En þá liggur það loksins fyrir,
Samfylkingin er hlynnt Evrópu-
sambandsaðild. Samkvæmt póst-
kosningunni eru 81,5% fé-
lagsmanna hlynnt því að það eigi
að vera stefna Samfylking-
arinnar að samningsmarkmið Ís-
lands gagnvart Evrópusamband-
inu verði skilgreind, að farið
verði fram á viðræður og nið-
urstöður þeirra viðræðna síðan
lagðar fyrir þjóðina.
Mig grunar að ef viðlíka póst-
kosning færi fram innan Sjálf-
stæðisflokksins kæmi í ljós að sá
flokkur er hlynntur aðild Íslands
að ESB. En á það mega and-
stæðingar ESB innan þess
flokks ekki heyra minnst. Þar er
keppst við að gera grín að póst-
kosningu og kalla hana eitthvað
annað en lýðræði.
Ísland á að verða hluti af
„Sameinaðri Evrópu“. Við erum
þegar 80% aðilar að ESB, hví
ekki að taka skrefið til fulls?
Evrópa al-
mennings
Fiskimiðin eru hvort sem er ekki í eigu
nema fárra og æ færri útvaldra. Íslensk-
ur almenningur hefur ekkert um þau að
segja og hagnaður sjávarútvegsfyr-
irtækja kemur honum lítið við.
VIÐHORF
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
✝ Sigurður LofturTómasson fædd-
ist að Bolafæti, nú
Bjargi, í Hruna-
mannahreppi 16.
september 1915.
Hann lést á Sjúkra-
húsi Suðurlands 21.
október síðastliðinn.
Hann var sonur
Tómasar Júlíusar
Þórðarsonar bónda
og söðlasmiðs í Bola-
fæti og síðar á Graf-
arbakka II í Hruna-
mannahreppi, f. 21.
júlí 1876 í Gröf í
sömu sveit, d. 23. mars 1960, og
konu hans Þóru Loftsdóttur, f. 10.
júlí 1885 í Steinsholti í Gnúpverja-
hreppi, d. 6. júlí 1970. Systkini Sig-
urðar eru Sveinn, fyrrv. bifreiða-
stjóri á Selfossi, f. 1913, Þóra,
fyrrv. garðyrkjubóndi á Reykja-
bakka, f. 10. september 1917, og
Sigrún, fyrrv. garðyrkjubóndi á
Þóra, kennari, f. 13. janúar 1956.
Börn hennar og Tryggva Gunnars-
sonar lögfræðings eru Gunnar
Smári, f. 1979, Sigurður Kári, f.
1984, og Hallfríður Þóra, f. 1990. c)
Sjöfn, kennari og garðyrkjubóndi,
f. 1. ágúst 1957, gift Þorleifi Jó-
hannessyni kennara og garðyrkju-
bónda, f. 1955. Börn þeirra eru Jó-
hannes Freyr, f. 1979, Svava, f.
1983, Hildur Guðrún, f. 1991, og
Þórný Vaka, f. 2000.
Sigurður fluttist 1935 með for-
eldrum sínum að Grafarbakka II í
Hrunamannahreppi. Hann stofnaði
nýbýlið Hverabakka úr landi Graf-
arbakka II árið 1950 og stundaði
þar í upphafi kúabúskap ásamt
garðyrkju en síðar eingöngu mat-
jurtaræktun. Hann rak um skeið
verslun og var einn af stofnendum
Sölufélags garðyrkjumanna. Hann
sat í stjórn Ungmennafélags
Hrunamanna og tók virkan þátt í
leiklistarstarfi sem leikari og leik-
tjaldamálari. Hann var um langt
árabil formaður sóknarnefndar
Hrunasóknar og söng í kirkjukórn-
um.
Útför Sigurðar verður gerð frá
Hrunakirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 14.
Grafarbakka II, f. 4.
febrúar 1924.
Sigurður kvæntist
23. apríl 1953 eftirlif-
andi eiginkonu sinni
Svövu Sveinbjarnar-
dóttur, f. 19. júlí 1926
á Ysta-Skála, V-Eyja-
fjöllum. Foreldrar
Svövu voru Sveinbjörn
Jónsson bóndi og
kennari á Ysta-Skála,
f. 14. janúar 1882, d.
13. júlí 1971, og Anna
Einarsdóttir, f. 29. júlí
1985, d. 20. nóvember
1943. Dætur Sigurðar
og Svövu eru a) Anna, leikskóla-
kennari, f. 19. nóvember 1953, gift
Jakobi Marinóssyni húsasmíða-
meistara, f. 1956. Börn þeirra eru
Sigurður Valur, f. 1977 en sam-
býliskona hans er Arna Svanlaug
Sigurðardóttir, f. 1979, og eiga þau
soninn Dag Loga, f. 2001, Helga, f.
1983, og Marinó Þór, f. 1990. b)
Sigurður, móðurbróðir minn, er
horfinn á braut eftir langa og far-
sæla ævi. Það var siður Sigurðar að
bera lof á menn að þeim viðstöddum
sem er mun vænlegra en að bíða
með það til minningargreinaskrifa.
Þegar Sigurður varð 85 ára gamall
gafst mér tækifæri til að tjá honum
í eigin persónu megnið af því sem
hér er sett á blað.
Sigurður var að mörgu leyti á
undan sinni samtíð, sérstaklega í því
rótgróna bændasamfélagi sem hann
var fæddur inn í. Hann tók virkan
þátt í starfi Ungmannafélags
Hrunamanna og var ritari félagsins
um árabil. Sigurður var listaskrifari
og bera gamlar fundargerðir félags-
ins og ársskýrslur listfengi hans
fagurt vitni. Sigurður tók virkan
þátt í leiklistarstarfsemi og lá afar
vel fyrir honum að fara með gam-
anhlutverk. Hann sá einnig um leik-
tjaldamálun en þar komu listrænir
hæfileikar hans líka að góðu gagni.
Sigurður fór lengi með stærsta hlut-
verkið á jólatrésskemmtunum á
Flúðum.
Sem dæmi um framsýni Sigurðar
má nefna að hann stundaði hænsna-
rækt á yngri árum og stofnaði árið
1955 fyrstu verslun í Hrunamanna-
hreppi sem hann rak nokkur ár í
húsi sem Sveinn bróðir hans hafði
byggt á Laxárbakka.
Um 1944 reisti hlutafélagið Gróð-
ur eina af fyrstu garðyrkjustöðum á
landinu á Grafarbakka og gerist
Sigurður þegar starfsmaður henn-
ar. Fljótlega keypti hann gróðrar-
stöðina og hóf umfangsmikla gróð-
urhúsa- og útirækt.
Um 1950 stofnaði Sigurður nýbýl-
ið Hverabakka úr landi Grafar-
bakka II og reisti sér íbúðarhús.
Hann teiknaði húsið sjálfur og var
það mörgu leyti frábrugðið íbúðar-
húsum sem reist voru í sveitum um
það leyti. Hátt var til lofts, stórir
gluggar og stórar stofur. Svava
Sveinbjarnardóttir kom til Sigurðar
sem ráðskona vorið 1952 og gengu
þau í hjónaband 23. apríl 1953.
Bróðir Svövu, séra Sveinbjörn heit-
inn Sveinbjörnsson, var prestur í
Hruna í yfir 40 ár og var mikill sam-
gangur á milli heimilanna.
Sigurður hafði mikinn metnað
fyrir hönd dætra sinna og þótti
sjálfsagt að þær gengju menntaveg-
inn sem var ekki orðið mjög algengt
í sveitum á þeim tíma. Hann ók
þeim t.d. öllum á Land-Rovernum
til náms að Skógum í heimasveit
Svövu. Þau hjónin studdu vel við
bakið á dætrum sínum alla tíð og
hefur uppskeran verið í samræmi
við það. Þær lögðu allrar fyrir sig
uppeldismenntun, Anna er leik-
skólakennari og þær Þóra og Sjöfn
grunnskólakennarar. Barnabörnin
eru orðin tíu og á síðasta ári fæddist
fyrsta barnabarnabarnið. Sjöfn
yngsta dóttir þeirra og Þorleifur
maður hennar tóku upp merki Sig-
urðar og reka þau myndarlega
garðyrkjustöð á Hverabakka. Anna
og Þóra og fjölskyldur þeirra búa í
Reykjavík en hafa alltaf átt traustar
rætur heima á Hverabakka.
Sigurður var garðyrkjumaður af
lífi og sál. Gaman var að sjá til hans
á skyrtunni í hellirigningu eftir
langan þurrkakafla á vorin við að
bera áburð á kálgarðana. Þá naut
hann þess að blotna eins og gróð-
urinn. Garðyrkjan á Hverabakka
krafðist oft mikils mannafla og fjöldi
unglinga starfaði þar á sumrin. Það
var gott að vinna á Hverabakka,
unglingarnir hvattir áfram með
miklu hrósi og engin smámunasemi
þótt eitthvað færi úrskeiðis. Á upp-
skerudögum var oft glatt á hjalla og
handagangur í öskjunni þegar koma
þurfti mörgum tonnum af káli og
öðru grænmeti á markað. Sigurður
notaði oft orðatiltækið “sjaldan
stendur liðsmaður lengi hjá“ þegar
honum fannst vinnufólkið taka rösk-
lega til hendinni. Viðurgjörningur
hjá Svövu var einnig eins og best
varð á kosið. Margt þessa vinnu-
fólks tengdist heimilisfólki ævarandi
vináttuböndum.
Nokkuð var um að fólk falaðist
eftir grænmeti hjá Sigurði heima en
það var sjaldnast til þægindaauka í
miðri uppskeru. Eftir að hafa valið
besta grænmetið vigtaði hann það
afar ríflega kaupandanum í hag, sló
síðan helming af heildsöluverði,
jafnaði svo töluna sér í óhag og gaf
kaupandanum loks góðan kaupbæti.
Margir vildu því eiga viðskipti við
Sigurð.
Innandyra á Hverabakka var
gjarnan mikið blómskrúð og ein-
kennisplanta heimilisins var lengi
risastórt pálmatré sem setti suð-
rænan blæ á heimilið. Sigurður
ræktaði mjög stóran og vel skipu-
lagðan trjágarð í kringum húsið.
Garðinn prýddi gjarnan fjöldi fjöl-
ærra jurta og sumarblóma sem Sig-
urður ræktaði sjálfur. Í trjálundi í
garðinum kom hann fyrir bekk og
hafði mikla ánægju af að spjalla þar
við gesti sína í laufskrúðinu. Aldrei
fannst honum of mikið komið af
trjám í kringum sig.
Sigurður lagði óvenju mikið upp
úr að fegra og skreyta heimilið.
Hafði gaman af fallegum munum og
málverkum og safnaði bókum. Sér-
staklega naut hann sín við undir-
búning jólanna. Minnisstæðar eru
jólaskreytingar sem hann bjó til.
Einnig málaði hann jólamyndir en
fyrir kom að hann seldi slíkar
myndir í Kaupfélaginu á Selfossi.
Reyndar var Sigurður alla tíð sjálf-
stæðismaður og átti viðskipti við
Kaupfélagið Höfn.
Á Hverabakka hefur alla tíð verið
afar gestkvæmt og þau Sigurður og
Svava vinamörg. Hjónin voru sam-
hent í því að taka vel á móti gestum.
Sigurður veitti vel í drykk og Svava
í mat og oft var tekið lagið. Sigurður
gat sungið bassa við öll nánast öll
lög, jafnvel popp og önnur dægur-
lög. Einn var sá eiginleiki Sigurðar
að hann átti afar auðvelt með að
hrósa fólki. Hólinu kom Sigurður til
skila á þann einstaka hátt að úti-
lokað var að líta á það sem uppgerð,
smjaður eða oflof. Flestir fóru því
frá Hverabakka glaðari og bjart-
sýnni en þegar þeir komu og kon-
urnar yngdust upp. Auk fjölda vina
og kunningja vöndu komu sína að
Hverabakka flestir þeir læknar,
prestar, þingmenn, skólastjórar og
aðrir fyrirmenn sem í sveitinni
störfuðu um skemmri eða lengri
tíma. Við þetta fólk kom Sigurður
fram sem sannur heimsborgari.
Hann hafði alla tíð gaman af því að
eiga vín og veita vín, svo sem verið
hafði um Tómas föður hans, en fór
hóflega með sjálfur og var raunar
bindindismaður á vín og tóbak fram
á fertugsaldur.
Sigurður hélt oft skemmtilegar
tækifærisræður og gat verið afar
orðheppinn. Ýmis skemmtileg til-
svör hans munu lifa áfram í minn-
ingu þeirra sem hann þekktu. Sem
dæmi um kímni Sigurðar má nefna
að eitt sinn er tveir löglærðir kunn-
ingjar mínir voru við uppskerustörf
á akri móður minnar kom Sigurður
bróðir hennar þar að og sagði
stundarhátt: „Hvernig hefur þú ráð
á að hafa þrjá lögfræðinga í vinnu
við að skera upp kál, Sigga?“
Sigurður var alla tíð afar heima-
kær. Hann hafði meira gaman af því
að taka á móti gestum en að sækja
aðra heim. Þegar hann taldi sig hafa
dvalið nægjanlega lengi sagði hann
oft: „Gestir geta nú stundum verið
þreytandi,“ og fór við svo búið. Þó
hafði hann afar gaman af því að
ferðast og sækja veislur og mann-
fagnaði. Sigurður kom nær daglega
á bernskuheimili mitt á leiðinni í eða
úr gróðurhúsunum og fékk sér
kaffibolla. Það er mér í fersku minni
þegar hann sagði Þóru móður sinni
og öðru heimilisfólki ferðasögur sín-
ar og fjálglegar lýsingar á höfðing-
legum móttökum. Magnúsi föður
mínum og Sigurði varð vel til vina
og þótt nábýlið væri mikið milli
Grafarbakka og Hverabakka bar
aldrei skugga á í samskiptum milli
bæjanna.
Í jarðskjálftunum á Suðurlandi á
þjóðhátíðardaginn árið 2000
skemmdist íbúðarhúsið á Hvera-
bakka mjög illa. Hjónin festu þar
vart yndi eftir það og var það Sig-
urði mikið kappsmál að byggja nýtt
hús. Fyrir tilstilli Jakobs tengda-
sonar hans var þeim hjónum reist
nýtt, bjart og fallegt hús sunnan
gamla hússins og fluttu þau inn síð-
sumars 2001. Sigurður undi hag sín-
um afar vel í nýja húsinu og naut vel
sumarblíðunnar og útsýnisins þaðan
síðastliðið sumar.
Sigurður var alla tíð harðdugleg-
ur og slakaði lítið á í vinnu fyrr en
hann var kominn yfir áttrætt. Hann
var síungur í anda og lengi vel kom
hann ekki nálægt neinu sem kall-
aðist tómstundastarf aldraðra. Taldi
slíkt ekki vera nema fyrir gamal-
menni þótt þar hafi starfað að kappi
fólk sem var 10–15 árum yngra en
hann. Allra síðustu árin fór heilsan
að bila en hann hélt þó fullum and-
legum kröftum og fylgdist vel með
fram á síðasta dag. Æðruleysi hans
í alvarlegum veikindum síðustu vik-
SIGURÐUR L.
TÓMASSON