Morgunblaðið - 06.12.2002, Blaðsíða 14

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
14 FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HAGSTOFA Íslands leiðrétti í gær
yfirlit um hag fiskveiða á árinu 2001
sem birt var í síðustu viku. Sam-
kvæmt leiðréttum útreikningum nam
hreinn hagnaður veiða og vinnslu um
22,5 milljörðum króna, reiknað eftir
ársgreiðsluaðferð og 6% ávöxtun
stofnfjár. Þar af nam hreinn hagn-
aður fiskveiða um 9,1 milljarði króna
sem er um 12% af tekjum. Í yfirlitinu
sem birtist á föstudag fyrir viku vant-
aði um 2,8 milljarða króna í launalið
fiskiskipaflotans, undir liðnum önnur
laun. Að sögn Gyðu Þórðardóttur,
hjá Hagstofu Íslands, er liðurinn
önnur laun notaður til að stemma af
launaliði í útreikningum Hagstofunn-
ar, enda sé þessi liður nokkuð misjafn
eftir útgerðarflokkum og kjarasamn-
ingum. Leiðréttingin veldur mestri
breytingu á launalið báta undir 10
tonnum, breytist úr 498 milljónum
króna í 1.354 milljónir króna. Það
veldur því að hreinn hagnaður smá-
báta sem hlutfall af tekjum breytist
úr 23,5% í 13,2%. Samkvæmt leið-
réttu yfirliti kemur fram að hreinn
hagnaður sem hlutfall af tekjum er
mestur hjá frystitogurum eða 17,4%
af tekjum en tekjur fyrstitogara
námu alls um 23,7 milljörðum á síð-
asta ári. Hlutfall hagnaðar af tekjum
var lægst hjá ísfisktogurum, 2,7%.
Ómarktækur samanburður
Friðrik J. Arngrímsson, fram-
kvæmdastjóri Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna, segir saman-
burð Hagstofunnar milli útgerðar-
flokka ekki marktækan. Það sé
ómarkvisst af stilla þessum tölum
upp hlið við hlið án nánari skýringa,
enda sé þá auðvelt að draga af þeim
rangar ályktanir þar sem réttar for-
sendur fyrir samanburði milli út-
gerðarflokka vanti. Sem dæmi nefnir
Friðrik að smábátar veiði fyrst og
fremst þorsk og afkoman í þorskveið-
unum sé yfirleitt best. „Frá því að
aflamarkskerfið var tekið upp hafa
um 26% af veiðiheimildum afla-
marksskipa í þorski yfir 10 tonnum
verið flutt á báta undir þeirri stærð.
Þannig hefur samkeppnisstaðan ver-
ið skekkt umtalsvert. Á síðasta ári
var þorskafli aflamarksskipa skertur
verulega meðan svokallaðir sóknar-
marksbátar veiddu um 6,5 sinnum
meira en þeim var ætlað. Það sjá allir
að ef aflamarksskipin myndu veiða
meira en sex sinnum meira af þorski
en það sem þeim er ætlað að veiða þá
væri afkoman allt önnur,“ segir Frið-
rik.
Hann bætir því að afkoma í rækju-
veiðum, bæði ísfisk- og frystitogara,
hafi verið afar slök vegna gríðarlegr-
ar verðlækkunar á rækjuafurðum.
Engu að síður séu rækjuveiðar þess-
ara skipa ekki sundurgreindar frá
bolfiskveiðum þeirra og skekkja því
allan samaburð. „Fleiri dæmi mætti
nefna, en við blasir að þessi saman-
burður er alsendis ómarktækur,“
segir Friðrik.
„Bókhaldsleg leikfimi“
Arthur Bogason, formaður Lands-
sambands smábátaeigenda, segir
þessa leiðréttingu Hagstofunnar
ekki breyta því að smábátar skili
mestum hagnaði allra útgerðar-
flokka. „Þessi nýjasta útgáfa Hag-
stofunnar staðfestir að smábátaflot-
inn er með mestan hagnað allra
útgerðarflokka. Að auki er þetta frá-
bær staðfesting á því að í einyrkjaút-
gerðinni felast tækifærin til að nýta
auðlind þjóðarinnar með umhverfis-
mál, orkunotkun og atvinnusköpun
að leiðarljósi, án þess að fórna kröf-
unni um góðan hagnað. Það er svo
annað mál að meðbókhaldslegri leik-
fimi undir nafninu árgreiðsla 6%
breytist röð útgerðarflokkanna. Og
ef ég þekki þá rétt, forsvarsmenn
stórútgerðarinnar munu þeir fálma í
þetta hálmstrá, en það slitnar í hönd-
um þeirra. Þessa skilgreiningu á
hagnaði er hvergi að finna í ársreikn-
ingum sjávarútvegsfyrirtækja og at-
vinnumenn í fjármálaheiminum sem
ég hafði samband við könnuðust ekki
við þessa aðferðafræði. Forsvars-
menn stórútgerðarinnar sitja uppi
með þessar staðreyndir eftir allt hag-
ræðinga- og sameiningabröltið sem
oftar en ekki hefur haft í för með sér
rándýrar aukaverkanir fyrir aðra en
þá sjálfa.
Ósk mín er sú að nú fari af stað al-
vöru úttekt á þessum málaflokki þar
sem til dæmis verði rannsakað hver
aðstaða einyrkjanna er gagnvart
skattakerfi, fjármálamarkaði og öðr-
um þeim þáttum sem skipta sköpum í
fyrirtækjarekstri og þetta borið sam-
an við aðstöðu stórfyrirtækjanna,“
segir Arthur.
Hagstofa Íslands leiðréttir yfirlit um hag fiskveiða árið 2001, sem birt var í síðustu viku
Frystitogarar skila
mestum hagnaði

 
 
  
  





  

 
 


    


 




 
 


 
   !"#


 
 $ 



% 
&


$'

 (
(
)(
)(
)(
*+,(
(
-+,(
,+,(
!+,(
.+,(
!"(
"(
/(
0+,(
)+,(
!-(
!(
/+,(
-+,(
-+,(
)-(
(
#(
1+,(
1(
0+,(
!!+,(
!$(
-+,(
!+,(
0+,(
!.+,(
"%(
"&(
!0(
!)+,(
0(
!2+,(
"#(
!1(
!,(
!-(
!2+,(


  LANGSTÆRSTA fyrirtæki í veið-
um og vinnslu á uppsjávarfiski gæti
verið í burðarliðnum með hugsan-
legri sameiningu Síldarvinnslunnar í
Neskaupstað og SR-mjöls. Tilkynnt
hefur verið um viðræður um samein-
ingu félaganna og á niðurstaða að
liggja fyrir innan tveggja vikna.
Sameiginleg velta félaganna á þessu
ári er um 11 milljarðar króna og
hagnaður um 1,6 milljarðar.
Miðað við úthlutun loðnuveiði-
heimilda upp á 900.000 tonn yrðu
samanlagaðar heimildir Síldar-
vinnslunnar og SR-mjöls og dóttur-
og hlutdeildarfélaga þeirra, um
180.000 tonn, eða tæplega 20%
heildarinnar. Auk þess eru aðrar
heimildir til veiða á uppsjávarfiski
nálægt 120.000 tonn, mest kolmunni.
SR-mjöl á 5 fiskimjölsverksmiðjur
og rekur eina til, en einni hefur verið
lokað. Síldarvinnslan og dótturfélag-
ið Barðsnes eiga tvær verksmiður
svo alls eiga félögin 6 verksmiðjur.
Auk verksmiðjanna fimm, sem
SR-mjöl á hefur fyrirtækið á und-
anförnum árum fjárfest mikið í út-
gerðarfélögum til að tryggja fyrir-
tækinu hráefni. SR-mjöl á 100% hlut
í útgerðarfélaginu Valtý Þorsteins-
syni ehf. á Akureyri sem gerir út
Þórð Jónasson EA, 53% hlut í út-
gerð Guðmundar Ólafs ÓF, 50% hlut
í útgerð Ásgríms Halldórssonar SF,
45% hlut í útgerð Hugins VE, 38%
hlut í útgerð Bjarna Ólafssonar AK
og 37% hlut í Langanesi hf. sem m.a.
gerir út Björgu Jónsdóttur ÞH.
Þessi skip eru með 11% loðnu-
kvótans, 20% kolmunnakvótans,
13% af norsk-íslenzku síldinni og ríf-
lega 5,5% af síld við Ísland. Síld-
arvinnslan og dótturfélagið Barðs-
nes ráða yfir ríflega 9% loðnu-
kvótans, um 10% af síldarkvótanum
við landið, 15% kolmunnakvótans og
eru með um 9% aflaheimilda í norsk-
íslenzku síldinni.
Ljóst er að sameinað fyrirtæki, ef
af verður, verður langstærst á sviði
veiða og vinnslu á uppsjávarfiski.
Náin tengsl við Samherja
Þegar litið er á náin tengsl Sam-
herja og Síldarvinnslunnar verður
dæmið enn stærra. Saman eiga
Samherji og SVN um 43% í SR-
mjöli en aðrir stórir hluthafar eru
ÚA með 9,7%, Sjóvá-Almennar með
9,4% og Rauðavík með 5,6%. Sam-
herji á svo 20,8% í Síldarvinnslunni,
Snæfugl er með 18,8%, en þar á
Samherji ríflega helmingshlut, Ís-
landsbanki á 18,1% og Samvinnu-
félag útgerðarmanna 17%. Ef afla-
heimildir Samherja og hlut-
deildarfélagsins Hraðfrystistöðvar
Þórshafnar í uppsjávarfiski eru
lagðar við heimildir hinna tveggja
fyrirtækjanna verður dæmið mun
stærra. Samherji er þá með um 15%
loðnukvótans, 16,6% í Íslandssíld-
inni, um 16% af norsk-íslenzku síld-
inni og 9% kolmunnakvótans. Sam-
an ráða þessi félög, Samherji,
Síldarvinnslan og SR mjöl, því yfir
um 35% loðnukvótans, 43,6% kol-
munnakvótans, 36,4% í norsk-ís-
lenzku síldinni og 33,3% í Íslands-
síldinni. Í tonnum talið gætu
heimildir félaganna þriggja í loðnu
numið um 310.000 tonnum, nálægt
120.000 tonnum af kolmunna, um
36.000 tonnum af síld við Ísland og
um 47.000 tonnum af norsk-íslenzku
síldinni. Í allt í kringum 500.000 tonn
af uppsjávarfiski sem er nálægt
þriðjungi heildaraflans. Saman eiga
fyrirtækin svo 10 fiskimjölsverk-
smiðjur eða helming verksmiðja
landsins.
Velta Samerja á þessu ári gæti
orðið um 12 milljarðar króna og
hagnaður nálægt 2,5 milljörðum.
Sameinað fyrirtæki
með samtals 11
milljarða í veltu
Formlegar við-
ræður um samein-
ingu Síldarvinnsl-
unnar og SR-mjöls
Fiskimjölsverksmiðja SR-mjöls á Seyðisfirði. Fækkun verksmiðja mun lík-
lega fylgja í kjölfar sameiningar SR-mjöls og Síldarvinnslunnar í Neskaup-
stað, verði hún að veruleika.
„ÞAÐ liggja ekki fyrir ákvarðanir
um sameiningu, heldur viðræður
um hugsanlega sameiningu. Við
stefnum hins veg-
ar að því að ljúka
þeim á stuttum
tíma. Við erum
að skoða þetta
vegna þess að við
sjáum fram á að
með sameinuðu
fyrirtæki væri
orðið til mjög öfl-
ugt fyrirtæki
landsins í veiðum
og vinnslu á upp-
sjávarfiski,“ segir Finnbogi Jóns-
son, formaður stjórnar SR-mjöls.
„Í því felast einnig miklir mögu-
leikar til hagræðingar. Við teljum
líka að sameinað félag væri mjög
áhugavert fyrir hluthafa en við-
skipti á markaði með bréf í þessum
félögum hafa ekki verið mikil. Við
teljum sameinað félag til dæmis
geta orðið áhugaverðan kost fyrir
lífeyrissjóði og aðra fjárfesta.“
Er ljóst hve samlegðaráhrifin
verða?
„Þessar viðræður eru aðeins að
hefjast svo við höfum ekki farið í að
reikna út hugsanleg samlegðaráhrif
af sameiningu. Ég vil heldur ekki
tjá mig um það á þessu stigi hvar
komið gæti til frekari lokunar verk-
smiðja, umfram það sem þegar hef-
ur verið ákveðið á Reyðarfirði,“
segir Finnbogi Jónsson.
Áhugaverður kostur
Finnbogi
Jónsson
EFTIRFARANDI pistil er að finna á
heimasíðu Síldarvinnslunnar í Nes-
kaupstað, en hann ritar Kristinn V.
Jóhannsson, formaður stjórnar fé-
lagsins.
„Fiskimjöls- og lýsisframleiðsla
er mjög fjárfrekur iðnaður og hér-
lendis hefur verið fjárfest meira í
þessari grein en nokkurri annarri í
íslenskum sjávarútvegi síðasta ára-
tuginn eða svo. Nú er starfandi á Ís-
landi 21 fiskimjölsverksmiðja, flest-
ar nýjar eða endurbættar og með
afkastagetu upp á 1.000 tonn eða
meira á sólarhring. Það þýðir að ár-
safkastageta þeirra er milli 6 og 7
milljónir tonna á ári, en þær vinna
úr um það bil einni og hálfri milljón
tonna, sem þýðir að meðalnýtingin
er innan við 25 prósent. Það er að
sjálfsögðu óviðunandi til lengdar.
Til samanburðar má nefna að í
Noregi eru nú 11 verksmiðjur, sem
tóku á móti svipuðu magni og í Dan-
mörku, 4 verksmiðjur sem einnig
tóku á móti um 1,5 milljónum tonna.
Í báðum þessum löndum hefur farið
fram gagnger endurskipulagning í
þessari grein og verksmiðjum fækk-
að um meira en helming á nokkrum
undanförnum árum. Í Færeyjum er
aðeins ein verksmiðja og tók hún á
móti ríflega 200 þúsund tonnum og
var nýting hennar um 43% af há-
marksafköstum. Það sem er sér-
stakt við þá verksmiðju er að fiski-
mjölið og lýsið sem hún framleiðir
fer að langstærstum hluta í fóður
fyrir eldislax í Færeyjum.
Það er að mínu mati ekki vafi á að
sams konar þró-
un og end-
urskipulagning
muni eiga sér
stað hér á landi.
Síauknar kröfur í
umhverfis-
málum, gæða-
kröfur af hálfu
kaupenda og
mikill kostnaður
við endurnýjun
tækjabúnaðar kalla á það.
Síldarvinnslan er eitt af stærstu
fyrirtækjum landsins í veiðum og
vinnslu á uppsjávarfiski og við vilj-
um vera leiðandi í þeirri þróun, sem
óhjákvæmilega mun verða á allra
næstu árum. Einhverjar verk-
smiðjur verða lagðar niður eða
leggjast niður af sjálfu sér þar sem
þær geta ekki staðið undir þessum
auknu kröfum, en aðrar munu
stækka og verða enn fullkomnari.
Það er þessi framtíðarsýn, sem
réð því að Síldarvinnslan keypti
fyrr í sumar 29,5% hlutafjár í SR-
mjöli fyrir um 1.800 milljónir króna.
Samherji, sem er stærsti einstaki
eigandinn í Síldarvinnslunni, hefur
svo eignast 14% í SR-mjöli, en sam-
tals eiga þessi þrjú fyrirtæki 10
verksmiðjur á svæðinu frá Siglu-
firði austur og suður um til Helgu-
víkur.
Framundan er því tími end-
urskipulagningar og hagræðingar í
fiskimjölsiðnaðinum og þegar upp
er staðið verður það tvímælalaust
til hagsbóta fyrir alla aðila.“
Endurskipulagning og
hagræðing framundan
Kristinn V.
Jóhannsson