Morgunblaðið - 06.12.2002, Blaðsíða 22
ERLENT
22 FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
THEODORE Roosevelt var forseti
Bandaríkjanna þegar Strom Thur-
mond fæddist í þennan heim og
Dwight Eisenhower gegndi forseta-
embættinu þegar
Thurmond var
fyrst kjörinn á
Bandaríkjaþing.
Thurmond hélt
upp á 100 ára af-
mælið sitt í gær
en enginn sitj-
andi þingmaður
hefur náð svo
háum aldri og
enginn hefur setið jafn lengi á
þingi, en Thurmond er að ljúka sínu
áttunda kjörtímabili í öldungadeild-
inni.
Thurmond lýkur pólitískum ferli
sínum 3. janúar nk. þegar nýtt
Bandaríkjaþing kemur saman en
hann sóttist ekki eftir endurkjöri í
þingkosningunum sem haldnar
voru í síðasta mánuði. Mun repúbl-
ikaninn Lindsey Graham þá taka
við af Thurmond sem fulltrúi Suð-
ur-Karólínu í öldungadeildinni en
Thurmond hefur allt frá árinu 1954
verið annar af tveimur fulltrúum
Suður-Karólínu í öldungadeildinni,
eða í 48 ár samfleytt.
Má geta þess að arftaki hans,
Graham, fæddist ári eftir að Thur-
mond tók fyrst sæti í öldungadeild-
inni.
Miklar breytingar hafa orðið á
bandarísku samfélagi á þeim tíma
sem Thurmond hefur setið á þingi.
Og sjálfur hefur hann mátt breyt-
ast; þó að Thurmond hafi alla tíð
þótt afar íhaldssamur eru þeir dag-
ar liðnir að hann berjist hatramm-
lega gegn lýðréttindum til handa
svertingjum.
Í forsetaframboði árið 1948
Thurmond fæddist 5. desember
árið 1902 í bænum Edgefield í Suð-
Strom Thurmond heldur
upp á 100 ára afmælið
Er um það bil að ljúka þingmannsferli
sem hefur spannað næstum hálfa öld
ur-Karólínu. Hann hóf pólitísk af-
skipti 1928 er hann hlaut kosningu
til embættis á vettvangi
sveitarstjórnamála og var Thur-
mond í upphafi meðlimur Demó-
krataflokksins. Hann starfaði sem
lögmaður og síðan dómari en eftir
að hafa gegnt herþjónustu í síðari
heimsstyrjöldinni var hann kjörinn
ríkisstjóri í Suður-Karólínu árið
1947. Gegndi hann því embætti til
1951. Í millitíðinni var hann í fram-
boði til forsetaembættisins en Thur-
mond bauð sig fram gegn sitjandi
forseta, demókratanum Harry S.
Truman, árið 1948.
Átti framboð Thurmonds rætur
að rekja til óánægju meðal demó-
krata frá Suðurríkjunum, svo-
nefndra „dixíkrata“, með forsetann.
Voru hinir íhaldssömu „dixíkratar“
hlynntir aðskilnaði svartra manna
og hvítra og andsnúnir réttindabar-
áttu blökkumanna.
Sem óháður frambjóðandi í for-
setakosningunum tókst Thurmond
að tryggja sér sigur í fjórum ríkj-
um; Alabama, Louisiana, Miss-
issippi og Suður-Karólínu, en
Truman náði engu að síður kjöri
sem forseti.
Thurmond bauð sig fyrst fram til
öldungadeildarinnar árið 1950 en
hafði ekki erindi sem erfiði þá.
Fjórum árum síðar tókst honum
hins vegar að tryggja sér sigur og
hefur hann setið á þingi æ síðan,
sem fyrr segir.
Hann hefur þótt íhaldssamur með
eindæmum og árið 1957 komst hann
í sögubækurnar er hann flutti ræðu
á þingi sem stóð samfellt í 24
klukkustundir og 18 mínútur en
markmið Thurmonds var að standa
í vegi samþykktar nýrra laga um
réttindi svartra. Hann hefur hins
vegar mátt laga sig að nýjum tím-
um, hefur tónað niður andstöðu
sína gegn réttindum svartra og
raunar er þess jafnan getið að
Thurmond varð fyrstur allra þing-
manna til að ráða til starfa á sínum
vegum svarta aðstoðarmenn.
Gerðist repúblikani 1964
Árið 1964 yfirgaf Thurmond
Demókrataflokkinn og gekk til liðs
við repúblikana en hann var það ár
dyggur stuðningsmaður forseta-
framboðs íhaldsmannsins Barrys
Goldwaters. Goldwater tapaði þó
fyrir demókratanum Lyndon B.
Johnson í kosningum það árið.
Washington. The Washington Post, AP.
Fjórum árum síðar lagði Thur-
mond sín lóð á vogarskálarnar til að
tryggja Richard M. Nixon sigur en
honum er að hluta til þakkað gott
fylgi Nixons í Suðurríkjunum. Á
seinni árum hefur Thurmond á vett-
vangi Bandaríkjaþings barist gegn
lögleiðingu fóstureyðinga, greitt at-
kvæði gegn lögum er fela í sér sér-
stök viðurlög gegn „haturs-
glæpum“ (þ.e. glæpum tengdum
kynþætti fólks eða kyni), hann hef-
ur verið mótfallinn lagasetningu
um byssueign og Thurmond reynd-
ist liðtækur stuðningsmaður hug-
mynda um „stjörnustríð“, þ.e. sér-
stakt eldflaugavarnakerfi.
Löng seta Thurmonds á þingi er
auðvitað til marks um að íbúar Suð-
ur-Karólínu hafa kunnað vel að
meta störf hans. Þykir hann hafa
sinnt hagsmunum umbjóðenda
sinna vel.
Engu að síður bar nokkuð á
þeirri skoðun fyrir kosningarnar
1996, er hann var síðast endurkjör-
inn á þing, að hann ætti nú að fara
að draga sig í hlé. Hét hann því þá
að þetta yrði hans síðasta kjör-
tímabil á þingi. Og á undanförnum
misserum hefur heilsu hans tekið að
hraka verulega. Frá því í fyrra hef-
ur hann dvalið á sjúkrahúsi, þannig
að hægt væri að fylgjast með heilsu
hans. Hann fer nú allra sinna ferða í
hjólastól og með í för eru jafnan
einn eða fleiri þingritarar.
Heiðraður með ýmsum hætti
Thurmond hélt upp á afmæl-
isdaginn í þinghúsinu í Washington
ásamt hundruðum vina og vanda-
manna og í dag verður hann heiðr-
aður sérstaklega í Hvíta húsinu. Nk.
fimmtudag verður hann jafnframt
viðstaddur athöfn á Andrews-
herflugvellinum í útjaðri Wash-
ington þar sem C-17 hergagnaflutn-
ingavél verður nefnd í höfuðið á
honum.
Sérstök afmælisdagskrá var hins
vegar skipulögð í gær í fæðingarbæ
Thurmonds, Edgefield, en í mið-
bænum þar gnæfir nú risavaxin
stytta af þingmanninum. Thurmond
hyggst flytja til Edgefield í janúar
er hann rekur endahnútinn á langt
ævistarf í Washington.
Strom Thurmond
AP
STROM Thurmond sést hér með
fyrrverandi konu sinni, Nancy, á
mynd frá 1995. Meðal þingmanna
þykir hann kvensamur með ein-
dæmum og hefur hann gjarnan
heillast af sér mun yngri konum.
Fyrri eiginkona hans var 23 árum
yngri en hann og þegar hún dó
giftist hann Nancy, en hún var þá
22 ára gömul fegurðardís frá Suð-
ur-Karólínu. Sjálfur var hann 66
ára. Þau eignuðust fjögur börn en
skildu árið 1991.
„Ég elska ykkur alla,“ sagði
Thurmond við félaga sína á
Bandaríkjaþingi í kveðjuræðu
sinni á þingi í nóvember, „en þó
einkum eiginkonur ykkar.“
„Elska ykkur alla – en þó
helst eiginkonur ykkar“
ÞÓTT hvorki hafi sést tangur né tet-
ur af málverkinu síðan 1934 verður
það vinsælla með hverjum deginum
sem líður. Liðin eru hátt í 70 ár síðan
hluta einhvers frægasta málverks í
listasögu Vesturlanda var stolið,
„Réttlátu dómurunum“, einni af 20
plötum sem mynduðu verkið „Til-
beiðsla lambsins“ sem hollenski mál-
arinn Jan Van Eyck lauk við 1432.
Þjóðsagan um plötuna horfnu
fékk byr undir báða vængi í síðasta
mánuði þegar leynihólf í kirkju í
Norður-Belgíu, þar sem fullyrt hafði
verið að platan væri niður komin,
reyndist tómt. „Þetta er okkar Loch
Ness-skrímsli,“ sagði rithöfundur-
inn Patrick Bernauw, sem skrifað
hefur bók um þennan bíræfna þjófn-
að.
Leitin að málverksplötunni komst
á forsíður blaða um gervalla Belgíu
og víðar og útvarpað var beint frá
því þegar leynihólfið í kirkjunni var
opnað. Sjónvarpsstöðvar hófu
fréttaútsendingar sínar frá staðnum
og vefsíða, sem sett var upp til að
vekja athygli á væntanlegum fundi,
kiknaði undan rúmlega 75 þúsund
heimsóknum á dag.
Í marga áratugi hefur hópur stað-
fastra áhugamanna haldið áfram
leitinni sem lögreglan hætti fyrir
mörgum árum. Tveimur plötum úr
verki van Eycks var stolið úr dóm-
kirkju heilags Bavos 10. apríl 1934,
og sú frægari sýnir 10 menn á hest-
baki á leiðinni að votta guðslambinu
virðingu sína. Hún sameinar það
sem gerði van Eyck frægan, fallega
birtu og nákvæmni í smáatriðum og
myndbyggingu.
Krafa um lausnargjald
Skömmu eftir þjófnaðinn barst
biskupnum í Ghent, þar sem kirkjan
er, krafa um lausnargjald að upp-
hæð sem svarar um tveim milljónum
króna. Það var svimandi upphæð á
sínum tíma. Hver sá sem gæti upp-
lýst hvar platan með dómurunum
réttlátu er niður komin og þannig
endurheimt þjóðargersemi yrði
samstundis þjóðhetja í Belgíu.
Gaston de Roeck, fyrrverandi
leigubílstjóri, var sannfærður um
það sl. sumar að hann yrði þessi
þjóðhetja. Hann lýsti því yfir á vef-
síðu sinni að hann vissi hvar réttlátu
dómararnir væru niður komnir.
Eins og svo margir aðrir hafði
Roeck kynnt sér í þaula ævi Arsenes
Goedertiers sem talinn er hafa stolið
plötunni.
Goedertier var hlutabréfamiðlari.
Hann lést úr heilaáfalli sjö mánuð-
um eftir að plötunni var stolið. Síð-
ustu orð hans urðu fleyg: „Ég einn
veit hvar „Tilbeiðslan“ er …“ De
Roeck rannsakaði lausnargjalds-
kröfubréfin 13 og þóttist komast að
því að platan hlyti að vera falin í
kirkju heilags Mikaels í heimabæ
Goedertiers, Wetteren, skammt frá
Ghent.
De Roeck kallaði lögregluna til
liðs við sig í byrjun október til að að-
stoða við leitina í kirkjunni og halda
forvitnum áhorfendum í skefjun.
Vonbrigði hans urðu því meiri er í
ljós kom að leynihólfið var tómt.
Karel Mortier, sem er þekktur
„sérfræðingur“ í horfnu málverks-
plötunni, var fyrirfram viss um að
plötuna væri ekki að finna þar sem
de Roeck sagði hana vera. Mortier
hefur leitað plötunnar síðan á sjötta
áratugnum og segir að það sé verið
útilokað að Goedertier hafi falið plöt-
una svona nálægt heimili sínu, því
það hefði getað vakið grunsemdir
um að hann væri þjófurinn.
Samsæriskenning
Komið hefur verið upp nýrri vef-
síðu þar sem safnað er saman kenn-
ingum um hvar platan sé og áhuga-
fólk skiptist á skoðunum. „Það er að
koma fram alveg ný kynslóð,“ segir
Maria de Roo, 73 ára áhugakona
sem heldur fram samsæriskenningu
um að belgísk yfirvöld hafi endur-
heimt plötuna fyrir mörgum árum
en gefið öllum sem vissu af því
ströng fyrirmæli um að segja ekk-
ert. Sumar kenningarnar eru þannig
að Indiana Jones yrði hræddur. Aðr-
ar byggjast á nasistasamsæri og
samkvæmt enn öðrum er platan fal-
in einhvers staðar í útlöndum, á Ind-
landi eða öðrum álíka framandi stað.
En kenning Moriers er einföld.
Hann telur að Goedertier hafi falið
plötuna einhvers staðar á milli þilja í
Bavo-dómkirkjunni, sem er stór og
mikil. Fyrir sjö árum var hluti þilj-
anna gegnumlýstur, en án árangurs,
og peningaskortur hefur komið í veg
fyrir að þeirri leit hafi verið haldið
áfram. „Ég er að reyna að safna
meira fé til að halda áfram að leita í
kirkjunni,“ segir Mortier.
Allt að tvö þúsund manns koma
daglega í dómkirkjuna, þar sem
„Tilbeiðsla“ van Eycks, þ. á m. eft-
irlíking af plötunni með réttlátu
dómurunum, er nú varin með fimm
sentímetra þykku gleri, til að koma í
veg fyrir annan þjófnað. „Margir
koma hingað til að skoða verkið
vegna einhvers sem er ekki hér,“
sagði Bernauw. „Það er nú eiginlega
í sjálfu sér list.“
Þjóðsaga um
listaverkaþjófn-
að fær byr und-
ir báða vængi
AP
Lögreglumaður kemur út úr leyniklefa á altarinu í kirkju heilags Mik-
aels í Wetteren, heimabæ meints þjófs réttlátu dómaranna.
Ghent í Belgíu. AP.
’ Thurmond hefurþótt íhaldssamur
með eindæmum. ‘