Morgunblaðið - 10.12.2002, Blaðsíða 42

42 C ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
Í
febrúarmánuði árið 1875 fékk
Þorsteinn Guðmundsson út-
mælda lóð við Þingholtsstræti.
Lóðin var sunnan við lóð
Helga Helgasonar, trésmiðs og tón-
skálds.
Á lóðinni byggði Þorsteinn sér
bindingshús sem enn stendur og
nýtur friðunar í B-flokki. Talið er að
nágranni hans, Helgi, hafi byggt
húsið. Árið 1880 kaupir Þorsteinn
lóðarspildu sunnan við lóð sína, tíu
álna breiða. Árið 1881 lengir hann
húsið til norðurs um sex álnir og
tveimur árum síðar byggir hann
geymsluskúr, að grunnfleti 6 x 9 áln-
ir, við suðurenda hússins.
Einlyft hús með
kjallara og risi
Í brunavirðingum fyrir 1900 er
húsinu lýst á eftirfarandi hátt.: Ein-
lyft hús með kjallara og risi, byggt
úr múruðum bindingi, klætt utan
með borðum og járni á veggjum og
þaki. Í binding er múrað með múr-
steini. Á útveggjum er pappi á blind-
veggjum. Flestir skilveggir í húsinu
eru úr tvöföldum þiljum, en lang-
veggur er úr einföldum plægðum
borðum. Loftbitar eru klæddir með
borðum.
Á aðalhæðinni eru fjögur íbúðar-
herbergi, eldhús, búr og gangur.
Herbergin eru ýmist veggfóðruð
eða máluð. Í þaklyfti eru tvö íbúðar-
herbergi og framloft sem allt er þilj-
að og málað.
Geymslukjallari er undir 1⁄3 hluta
hússins. Inngönguskúr er við aust-
urhlið hússins, byggður eins og það.
Við suðurhliðina er geymsluskúr,
2,4 m x 5,7 m að grunnfleti. Hann er
byggður úr bindingi, klæddur að ut-
an með borðum og járni á veggjum
og þaki. Í honum eru tvö geymslu-
herbergi og timburgólf.
Í virðingunni kemur ekki fram að
skúrinn var aðallega byggður fyrir
eldiviðargeymslu. Í einu horni hans
var kolagryfja og stía fyrir mó. Í
hinu herberginu var taurulla og seg-
ir Jórunn Ragna Blandon, barna-
barn Þorsteins Guðmundssonar, að
hún muni vel eftir þegar farið var
með þvottinn af útisnúrunni og hann
settur í rulluna í skúrnum.
Samkvæmt íbúaskrá frá árinu
1876 búa í húsinu: Þorsteinn Guð-
mundsson tómthúsmaður, 29 ára,
Kristín Gestsdóttir, kona hans, 25
ára, Kristín Jónsdóttir hjú, 40 ára,
Guðmundur Sigurðsson hjú, 25 ára
og Ragnheiður Runólfsdóttir
saumakona, 30 ára.
Frumkvöðull
í verkun á fiski
Þorsteinn Guðmundsson var
fæddur 7. júní 1847 á Brunnastöðum
á Vatnsleysuströnd. Hann var einn
af helstu frumkvöðlum í íslensku
þjóðfélagi í meðferð á fiski, verkun
og geymslu. Þorsteinn var fyrsti yf-
irfiskimatsmaður hér á landi, skip-
aður í embættið 1904. Hann ferðað-
ist til Ítalíu og Spánar til að kynna
sér þarfir og kröfur kaupenda þar
varðandi sölu á fiski þangað.
Síðar urðu þessi lönd ein af helstu
viðskiptalöndum Íslands í saltfisk-
sölu. Þegar Þorsteinn fór til Spánar
og Ítalíu hafði Noregur sterk við-
skiptabönd við þessi lönd í saltfisk-
sölu. Það hefur því verið sérstakt
þrekvirki hjá Þorsteini að ná að
mynda viðskiptasambönd á þessum
stöðum.
Seinna ferðaðist hann um Ísland á
þá staði sem stunduðu útgerð og
fiskverkun. Þorsteinn brýndi fyrir
landsmönnum að fara vel með hrá-
efnið og kenndi fiskverkendum að
flokka fiskinn áður en hann var
sendur á Suðurlandamarkað. Áður
en Þorsteinn varð yfirfiskmatsmað-
ur var hann pakkhúsmaður hjá
Tomsensmagasíni. Hann var einnig
flokksstjóri hjá slökkviliðinu.
Þorsteini er lýst sem hávöxnum,
sviphreinum og réttlátum manni.
Bræður hans voru: Björn Guð-
mundsson, múrari og kolakaupmað-
ur og Hafliði Guðmundsson sem var
allt í öllu á Siglufirði. Norðmenn létu
gera styttu af Hafliða og gáfu Sigl-
firðingum. Systir þeirra bræðra var
Jórunn Guðmundsdóttir, þekkt
kaupkona í Reykjavík.
Jórunn fór til Danmerkur og
lærði þar bæði fatasaum og útsaum.
Eftir heimkomuna lagði hún stund á
að kenna ungum stúlkum sauma-
skap. Um margra ára skeið rak Jór-
unn verslun, fyrst í Skólastræti 1 og
síðan á Laugavegi. Hún giftist ekki
og bjó í húsinu með Þorsteini bróður
sínum og Kristínu mágkonu sinni.
Kona Þorsteins Guðmundssonar
var Kristín Gestsdóttir frá Hauks-
stöðum á Álftanesi. Þau eignuðust
eina dóttur, Ragnheiði, og þrjá syni:
Guðmund lækni, sem lengi var hér-
aðslæknir í Hróastunguhéraði, með
aðsetur á Bakkagerði í Borgarfirði
eystra, Sigurð sem vann hjá Jes
Ziemsen alla tíð og Ragnar, sem var
við verslun en lést ungur.
Þorkell Blandon, eiginmaður
Ragnheiðar Þorsteinsdóttur, var frá
Fremstagili í Langadal. Hann nam
lögfræði við Kaupmannahafnarhá-
skóla og var cand. juris frá Háskóla
Íslands 1920. Ragnheiður og Þorkell
bjuggu í húsinu en Þorkell missti
heilsuna og var langdvölum á
sjúkrahúsum. Börn þeirra voru Þor-
steinn Blandon og Jórunn Ragna
Blandon. Ragnheiður bjó í húsinu
fram til 1965 en þá gat hún ekki
lengur verið ein. En henni þótti
vænt um húsið sitt og fór á hverjum
degi til þess að líta eftir því.
Heimili merkra manna
Margir merkir menn hafa átt
heima á Þingholtsstræti 13 og má af
þeim nefna: Inga T. Lárusson tón-
skáld og Einar Jónsson myndhöggv-
ara.
Eftir að börn Ragnheiðar og Þor-
kels, Þorsteinn og Jórunn Ragna,
giftust og fluttu að heiman, leigði
Ragnheiður út eitt herbergi sem
Þorkell hafði notað fyrir skrifstofu.
Það var aldrei lögð hitaveita í hús-
ið á meðan afkomendur Þorsteins og
Kristínar áttu það. Jórunn Ragna
Blandon segir að það hafi alltaf verið
hlýtt í því. Tveir stórir kolaofnar
voru á hæðinni og um þá var vel
hugsað. Á þá var borin ofnasverta
svo að þeir voru gljáandi svartir.
Uppi var lítill ofn. Á stofunni var
gólfdúkur sem alltaf var lakkaður
fyrir jólin. Á veggjum stofunnar var
munstrað betrekk frá brjóstþili að
loftlistum. Á stofuborðinu var þykk-
ur rauður dúkur og ofan á honum
ljósadúkur eins og venja var á betri
heimilum. Útsaumaðar myndir
prýddu veggina.
Ragnheiður Þorsteinsdóttir fékk
píanó þegar hún var 12 ára gömul –
af gerð Pfeiffer Berlin. Píanóið stóð í
stofunni og var af því mikil prýði auk
þess sem húsmóðirin spilaði listavel
á það.
Einhvern tíma á ferlinum voru tvö
herbergi á hæðinni sameinuð og
gerð ein góð stofa.
Á sjöunda áratugnum verður
Reykjavíkurborg eigandi hússins. Á
meðan húsið var í eigu borgarinnar
var það ekki hitað upp og lítið um
það hirt. Vatn komst í kjallarann
sem var með timburgólfi og notaður
fyrir búr og geymslur. Talið er að
bilun hafi orðið í frárennsli húss eins
sem stóð nokkru ofar í Þingholtun-
um.
Húsinu bjargað
Árið 1976 kaupir Þuríður Berg-
mann húsið af Reykjavíkurborg.
Ekki hafði verið búið í því í meira en
hálfan áratug en utangarðsfólk hafði
hreiðrað um sig þar. Fyrsta árið
hafði Þuríður ekki fjárhagslegt bol-
magn til þess að skipta um járn-
klæðningu á húsinu en árið eftir var
skipt um bárujárn bæði á þaki og
veggjum.
Allan gluggaumbúnað og skraut
varð að endurnýja. Gluggarnir voru
hnoðkíttaðir upp og málaðir. Sumir
þeirra voru það illa farnir að smíða
þurfti nýja en þeir eru gerðir ná-
kvæmlega eins og upphaflegir
gluggar hússins. Vegleg brjóstþil
prýða stofurna en þau eru upphafleg
og Þuríður hefur gert við þau af
mikilli natni.
Upphaflegt spjaldaloft er í eld-
húsinu sem áður var skrifstofa Þor-
kels Blandons lögfræðings. Loftin
voru illa farin vegna þess að á meðan
Reykjavíkurborg átti húsið var það
ekki hitað upp og eins og áður segir
hafði komist vatn í kjallarann og
myndast mikill saggi í húsinu. Gisn-
að hafði á milli spjaldanna og var
mikið þolinmæðisverk hjá Þuríði að
kítta í allar glufur en viðgerðin hefur
tekist mjög vel.
Loft í stofu og svefnherbergi eru
með stórum bitum sem þiljað er í
kringum. Verklegir loft- og gólflist-
ar eru í stofum og herbergi sem
flestir eru upphaflegir. Nýtt gólf var
sett á alla hæðina og á gólfin valin
borð sem fara húsinu vel. Eldhúsið
var áður í austanverðu húsinu en
það var gert að baði og aðstöðu til
þvotta. Stiginn upp í risið er sá sami
og handriðið, tröppurnar eru orðnar
nokkuð slitnar enda eru þær ekki
dúklagðar en hvítskúraðar.
Veggir múraðir á bast
Upp í risinu eru tvö svefnherbergi
og framloft. Þar eru veggir múraðir
á bast eða sif, en það var notað á
sama máta og vírnet sem núna er
notað til að múra á. Allt gert eins og
þegar húsið var nýbyggt.
Allar lagnir fyrir vatn og frá-
rennsli voru endurnýjaðar og hita-
veita lögð í húsið. Raflagnir allar
endurnýjaðar.
Árið 1995 var í samráði við hús-
friðunarnefnd ráðist í að taka niður
bárujárnið á norðurgafli og húshlið-
inni sem snýr að Þingholtsstræti og
láta panilinn njóta sín. Sumstaðar
þurfti að skipta um hann en megnið
af honum er frá því að húsið var
byggt. Húsið var síðan málað gult,
Þingholtsstræti 13
Morgunblaðið/Golli
Þetta er einlyft hús með kjallara og risi. Þegar húsið var gert upp, var það málað gult, en talið er, að þannig hafi liturinn á því verið þegar það var nýbyggt.
Ekki hafði verið búið í
húsinu í meira en hálfan
áratug, en utangarðsfólk
hafði hreiðrað um sig þar.
Freyja Jónsdóttir fjallar
hér um merkilegt hús,
sem tókst að bjarga og
hvernig það verk var
unnið. Það er næstum
einsdæmi, hve vel hefur
tekist til.
Þorsteinn Guðmundsson yfirfiskimatsmaður. Kristín Gestsdóttir með Þorstein, dótturson sinn.