Morgunblaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 25
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2003 25
Heimsferðir bjóða nú ótrúlegt tilboð á síðustu sætunum til Barcelona
þann 26. okt. Þú kaupir tvö sæti en greiðir bara fyrir eitt, og tryggir þér
ferðina til þessa vinsæla staðar á
ótrúlegu verði. Að auki getur þú
valið um úrvalsgististaði á frá-
bærum kjörum og að sjálfsögðu
nýtur þú traustrar þjónustu farar-
stjóra Heimsferða allan tímann.
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
Verð kr. 19.950
M.v. 2 fyrir 1.
Fargjald kr. 32.600/2 = 16.300.
Skattar, kr. 3.650. Samtals kr. 19.950.
Símbókunargjald kr. 2.000.
Munið Mastercard
ferðaávísunina
2 fyrir 1 til
Barcelona
26. október
frá kr. 19.950SINFÓNÍUHLJÓMSVEITáhugamanna hefur nú hafið 14.starfsár sitt. Ekki ætla ég að fjöl-
yrða hér hversu nauðsynleg svona
hljómsveit er í okkar samfélagi, því
það liggur í augum uppi. Á þessum
fyrstu tónleikum starfsársins var
hljómsveitin skipuð 49 hljóðfæra-
leikurum á ýmsum aldri. Í tónleika-
skránni minnist hljómsveitin Sturlu
Tryggvasonar víóluleikara sem lést
sl. sumar, en hann var félagi frá
fyrstu tíð og var áður í Sinfóníu-
hljómsveit Íslands í 17 ár.
Seltjarnarneskirkja er ekki stór
né hljómmikil, en hún heldur vel ut-
an um hljóm hljómsveitarinnar og
gefur honum líf og fyllingu og þolir
talsverðan styrk. Tóninn í hljóm-
sveitinni var þéttur, fallegur og
hreinn og gott jafnvægi á milli hljóð-
færaflokka. Fyrst á efnisskránni var
Myrkvi fyrir hljómsveit eftir Hildi-
gunni Rúnarsdóttur. Þetta er út-
skriftarverk Hildigunnar frá 1989
og var frumflutt
af Sinfóníuhljóm-
sveit Íslands
sama ár. Þetta er
þriðji flutningur
á verkinu sem
einnig var flutt í
Svíþjóð fyrir
nokkrum árum.
Þettar er
skemmtilega
skrifað verk þar sem maður skynjar
áhrifin í náttúrunni þegar óvænt
myrkvun á sér stað t.d. sólmyrkvi.
Órói og óöryggi kemst á náttúruna
og dýralífið við slíka breytingu þeg-
ar birtan og lífsklukkan stemma
ekki saman, síðan þegar myrkvinn
gengur yfir kemst jafnvægi á að
nýju og allt fellur í ljúfa löð. Verkið
hefst á söng víólunnar en smám
saman færist ókyrrðin yfir í formi
ómstríðna sem hríslast á milli hljóð-
færanna í lágværu píanissimói sem
síðan eykst með jöfnum stíganda
uns allt fellur aftur hægt og rólega í
ljúfa löð og endar í ómblíðum þar
sem jafnvægi er komið á aftur og
myrkvinn fjarar út. Þetta er mjög
viðkvæmt verk sem þarf mikla natni
við. Flutningurinn var oft áferðar-
fallegur en ekki gallalaus og senni-
lega þarf stærri hljómsveit til að
koma svo veikum og viðkvæmum
leik til skila svo vel sé.
Þá var komið að Rókókó-tilbrigð-
unum fyrir selló og hljómsveit í A
dúr op. 33 eftir Pyotr Tchaikovsky
sem hann skrifaði 1876 fyrir vin
sinn, sellistann William Fitzenhag-
en. Þrátt fyrir að verkið sem byggist
á stefi sem tónskáldið samdi sjálft í
léttum stíl rókókó-tímans beri mörg
persónuleg einkenni höfundarins þá
svífur gáski og gleði í anda Mozarts
yfir vötnunum og oft er verkið mjög
Vínar-klassískt á köflum.
Einleikarinn, Nicole Vala Cariglia
nam sellóleik hjá Óliver Kentish á
Akureyri og síðar hjá Bryndísi
Höllu Gylfadóttur og framhaldsnám
við Conservatory of Music í Boston
1996–2001. Nicole er mjög góður
sellóleikari með gott vald á hljóð-
færinu sem kom vel fram í tilbrigð-
unum sem eru miklir fingurbrjótar
og krefjast oft mikilla átaka og
færni. T.d. mun Fitzenhagen hafa
dottið fram af stólnum í lokin þegar
hann lék verkið fyrst með höfund-
inum. Samspil einleikara og hljóm-
sveitar var gott og túlkun sannfær-
andi bæði hjá Nicole og hljóm-
sveitinni undir frábærri og smekk-
vísri handleiðslu Ólivers.
Síðast á efnisskránni var 7. sin-
fónía Sibeliusar í C dúr op. 105 frá
1924. Þessi eins þáttar Fantasía sin-
fonica eins og Sibelius kallaði hana
fyrst var mjög vel flutt af hljóm-
sveitinni sem tókst þrátt fyrir smæð
sína að hljóma eins og stór og vold-
ug hljómsveit og lyfta verkinu í hæð-
ir og gera það spennandi áheyrnar.
Í heild voru þetta mjög góðir tón-
leikar hjá hljómsveitinni sem fór
vaxandi við hverja raun með stór-
glæsilegum endi undir öruggri
stjórn Ólivers Kentish.
Sólmyrkvi og glæsi-
legur sellóleikur
TÓNLIST
Seltjarnarneskirkja
Sinfóníuhljómsveit áhugamanna. Einleik-
ari á selló: Nicole Vala Cariglia. Stjórn-
andi: Óliver Kentish. Efnisskrá: Myrkvi
fyrir hljómsveit eftir Hildigunni Rúnars-
dóttur, Rókókó-tilbrigði f. selló og hljóm-
sveit op. 33 eftir P. Tchaikovsky og Sin-
fónía nr. 7 í C dúr op. 105 eftir J. Sibelius.
Sunnudagurinn 5. október kl. 17.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Jón Ólafur Sigurðsson
Óliver Kentish
A
RKITEKTÚR hefur verið
inni í myndinni undanfarið, nú
síðast með mikilsverðri og
upplýsandi sýningu Bygging-
arlistasafnsins í Listasafni
Reykjavíkur – Hafnarhúsi.
Vaxandi umræða um húsa-
gerðarlist og hönnun sunnar í álfunni þannig
loks náð til Íslands og er mikið vel, jafnvel þótt
hitinn til sóknar og varnar sé naumast mikill í
samræðunni enn sem komið er.
Húsagerðarlist líkt
og aðrar form- og sjón-
menntir fram til þessa
verið í þeim mæli af-
gangsstærð í innlendu
menntakerfi að eins-
dæmi er í álfunni, þjóð-
in orðið að súpa seyðið af því og þarf enn mikið
átak til að hér verði marktæk umskipti. Sjón-
menntir ekki síður en bókmenntir hafa um aldir
verið með hornsteinum framsækinna þjóð-
félaga, engin þjóð fær um að byggja einungis á
öðru hvoru og láta hitt mæta afgangi, ryðja út af
borðinu, innbyrðis vægi eðlilega á sinn hvorn
veginn helst í góðu jafnvægi. Og þótt menning-
ararfleifð okkar byggist að mestu á bók-
menntum áttu form- og sjónmenntir sinn sess í
þróunarferlinu. Landnámsmennirnir komu á
knörrum sem voru listasmíði, vopn þeirra, verj-
ur sem og daglegir brúkshlutir, og þannig tómt
mál og óskhyggja að rekja upphaf myndlistar til
aldamótanna 1900. Og þó svo að norrænar kon-
ungasögur væru skráðar hér á landi áttu hinar
þjóðirnar sínar rúnir, bókletur og árþúsunda
arfleifð á vettvangi form- og sjónmennta.
Á miðöldum mun nafngiftin arkitektúr sjald-
an hafa komið fram, byggingaframkvæmdir
voru yfirleitt nefndar í samræmi við eðli sitt, til-
gang og nýtigildi. Það var fyrst í upphafi end-
urfæðingarinnar að hugtakið arkitektúr form-
aðist í kjölfar fræðilegrar ritgerðar Ítalans
Leon Battista Alberti: „De re aedificatoria“.
Gerðist á sama tíma og hugtakið list var mótað,
og um leið var skapandi vægi húsagerðarlistar
sett að jöfnu við málverk og höggmyndalist.
Lengi vel og enn í dag notast menn einnig við
samheitið húsagerðarlist, Baukunst, á germ-
önsku, en það var fyrst á nítjándu öld sem
nafnið arkitektúr festist endanlega í sessi, jafn-
framt að skil urðu milli húsa- og landslags-
arkitektúrs.
Þetta eru nokkrar einfaldar staðreyndir sem
vert er að hafa í huga þegar vikið skal að grunn-
hugmyndum byggingarlistar, vísað til þróunar-
ferils hennar í aldanna rás og vikið að nokkrum
staðreyndum á innlendum vettvangi.
Vitaskuld er húsagerðarlist af langtum eldri
toga en nafngiftin arkitektúr, svipað og málara-
og höggmyndalist. Endurfæðing fornra gilda,
sem menn þekkja vafalítið betur undir nafninu
endurreisn, blómstraði á tveimur fyrstu áratug-
um sextándu aldar. Á þessu stutta tímabili áttu
sér stað risavaxin hvörf í menningarsögu Evr-
ópu og mótuðu sem fyrr segir hugtakið list, sett
að jöfnu við húmanísk fræði og raunvísindi.
Listhugtakið bar í sér viðbót lífrænna og hug-
lægra gilda fram yfir sjálft handverkið, innri líf-
æðir og skynrænan kraftbirting. Eitt er að
skapa og móta, annað að eftirgera ferlið, á sama
hátt og að eitt er að skrifa bækur, yrkja ljóð og
skrá frumheimildir, annað að fjölfalda.
Sagan greinir af því hvernig aldamótin1500 boðuðu með sjaldgæfri ná-kvæmni strauma nýrri tíma þótt tíma-bil sögunnar deilist aldrei í nákvæmt
afmarkaða hluta. Lífsform, siðir og venjur lúta
jafnaðarlega lögmáli aðlögunar og þróunar en
hér voru skilin er boðuðu lok miðalda merkj-
anlega snögg. Við lok fimmtándu aldar urðu
þannig mikil umskipti og hræringar, líkast sem
hinn gamli aldatugarhelmingur bylti sér í
dauðateygjum. Nýtt tímaskeið með ferskum
hugmyndum í heimspeki, myndlist og trúar-
brögðum boðaði komu sína með umbrotamikl-
um fæðingarhríðum.
Þetta er upptíningur staðreynda sem éghef endurtekið vikið að, endurfæð-ingin vísaði til afturhvarfs til fornraklassískra gilda í listum svo sem
grískra og rómanskra, ris úr fortíð þannig
kjarni hennar. Með fyrirvara þó samanber skrif
Lorenzo Ghibertis, en þar má lesa; að klassískri
list fornaldar hafi hrakað eftir daga Lissippos,
en hafi svo gengið í endurnýjaða lífdaga á dög-
um hellenismans „et di capo rinaque“. Á sama
hátt var engan veginn um beina endurfæðingu
fortíðar að ræða heldur öllu frekar endurfæð-
ingu lista samtímans með svipuðum formerkj-
um.
Á þetta er minnt vegna þess að þegar grunn-
urinn var lagður að íslenzku menntakerfi og há-
skóli stofnaður sást mönnum fullkomlega yfir
mikilvægi fagurlista, þótt við blasti allt um
kring. Jafnt hjá herraþjóð okkar sem og annars
staðar á Norðurlöndum, hvað þá sunnar í álf-
unni. Nefni hér til sögunnar háþróað handverk,
listakademíur með arkitektúrdeildum, tónlist-
ar- og listiðnaðarskóla. Viðleitni til að bæta hér
úr mætti jafnvel fjandskap bóknámskennara og
viðvarandi skilningsleysi yfirmanna mennta-
mála líkt og öll saga Myndlista- og handíðaskól-
ans sáluga er til vitnis um. Svo þegar skólinn
hafði sannað sig sem þakið á allri myndmennt á
landinu, hróður hans borist langan veg, var
jafnt og þétt vegið að sjálfstæði hans og höft
lögð á kennara og frumkvæði. Skólinn er fram
liðu stundir innlimaður í almenna menntakerfið
og sjálfstætt rannsóknarstarf drepið í dróma. Á
endanum var áratuga uppbyggingu sem hópur
starfandi listamanna hafði helgað bestu árum
ævi sinnar við bág kjör og aðstæður sópað út af
borðinu.
Sú þróun er ekki til umræðu hér heldur skal
enn einu sinni vikið lítillega að afleiðingunum
sem við blasa og grunnfærðu skynbragði ráða-
manna á þessum mikilvægu einingum í sam-
ræmdri viðreisn þjóðheildar.
Ekki þýðir að deila á afmarkaða hluta, en vísa
má til ruglingslegrar þéttingar byggðar á höf-
uðborgarsvæðinu, niðurrifs sögufrægra bygg-
inga til hags fyrir íbúðasíló, byggingar svefn-
hverfa út um allar trissur og dæmalausrar
grunnhyggni í skipulagi Vatnsmýrarinnar. Þar
hefur ein af perlum borgarinnar hreinlega verið
myrt, þ.e. Norræna húsið og lífrænt svæði
sunnan þess sett undir steinsteypublokkir, ekki
að furða þótt hrollur fari um marga við tilhugs-
unina um væntanlega byggð á flugvallarsvæð-
inu verði hann lagður niður í framtíðinni.
Eitt af því sem menn virðast ekki geta með-
tekið hér á hjara veraldar er að hús er líf og allt
sem lifir og hrærist þarf að geta andað, þarfnast
andrúms sem einmitt var megininntakið í boð-
skap endurfæðingarinnar, að borg er líkami.
Þennan líkama þarf svo að hugsa vel um svo
hann fái stækkað og dafnað því honum eru ætl-
aðir sem lengstir og farsælastir lífdagar og
marka þarf hreyfirými hans. Samlíkingin ekki
út í hött, frekar að hún sé mjög táknræn meður
því að mannslíkaminn er meistaraverk náttúr-
unnar. Í byggingu hans eru öll frumformin sam-
ankomin, þ.e. hringur, þríhyrningur og fern-
ingur, og að því leyti er hann sagður
fullkomnasta formræna sköpunarverk lífrík-
isins. Einnig hefur komið fram að bygging
mannslíkamans leysir fyrrum óleysanlega
reikniþraut, hvað snertir þrískiptingu hornsins,
tvöföldun teningsins og ferskeytingu hringsins
– hin svonefndu klassísku vandamál Forn-
Grikkja. Í ljósi þessa var það skiljanlegt að
mannslíkaminn var lengstum aðalviðfangsefni
nemenda listaskóla þótt hvorki þeim né kenn-
urum væri það alltaf fullkunnugt. Auðsær er
mikill byggingarlegur skyldleiki milli högg-
mynda meistara fornaldar og hofa þeirra og
hörga, sömu lögmálin gegnumgangandi. Og eitt
var vel að merkja áberandi í fegurstu borgum
tímanna sem var (og er) tilfinningin fyrir rým-
inu sem við sjáum til að mynda í Róm sem
mörgum smáborgum Toskana, á jafnt við um
risavaxið torgið fyrir framan Péturskirkjuna
sem hin smærri víðs vegar um borgina. Opin
svæði þannig tilefni til að gleðja augað á marg-
an hátt, lyfta hvunndeginum á hærra svið og
hér einnig um að ræða gildan arkitektúr sem
sumir urðu nafnkenndir fyrir ekki síður en
byggingar sínar. Nefni hér höfuðmeistara
ítalska barokksins, Giovanni Lorenzo Bernini,
sem var allt í senn arkitekt, myndhöggvari og
málari. Nákvæmlega samkvæmt þeirri röð eins
og forveri hans og áhrifavaldur Michaelangelo
var myndhöggvari, málari, teiknari og arkitekt,
Leonardo hins vegar málari, teiknari, mynd-
höggvari, arkitekt, verk- og náttúrufræðingur.
Segir ekki svo lítið um verkskiptinguna á þess-
um miklu tímum þegar list var fúlasta alvara,
blóð, tár og sviti.
Hér hafa opin svæði hins vegar veriðlátin drabbast niður von úr vitiþangað til einhver fær þá snjölluhugmynd að byggja á þeim (!),
gleymum ekki að þétting byggðar skapar iðu-
lega fleiri vandamál en hún leysir, einkum í mið-
kjörnum borga. Nærtækast að vísa til meiri um-
ferðar rennireiða og þar með aukinnar
mengunar, sem nú er mesti sjúkdómavaldurinn
í ýmsum stórborgum ytra, fer þó ekki jafn hátt
og skyldi. Árétta skal svo að lokum að skil voru
gerð á byggingarlist og landslagsarkitektúr á
nítjándu öld, þannig að eitt er að fjalla um hús í
sjálfu sér, annað rúmtak þess og staðsetningu í
umhverfinu. Sjálf byggingin getur verið meist-
araverk en staðsetningin sjónmengun. Hér er
komið að höfuðatriðum í öllum arkitektúr, jafn-
framt kjarna málsins í mótun höfuðborgar-
innar. Allt of margt til staðar sem sker í augu,
byggingum troðið af lítilli fyrirhyggju á auða
bletti og þrengt að þeim sem fyrir eru um leið.
Arkitektúr
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Mannslíkaminn leysir forna reiknisþraut sem
skarar þrískiptingu hornsins, tvöföldun ten-
ingsins og ferskeytingu hringsins.