Morgunblaðið - 04.12.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
STEFNT var til samsöngs sl.
mánudagskvöld í Salnum, tónlistar-
húsi Kópavogs, á vegum Tíbrár og
sungið allt sönglagasafn Jóns Þórar-
inssonar tónskálds. Jón var okkar
fyrsta nútímatónskáld (módernisti)
og flutti Íslendingum það sem efst var
á baugi, en kennari hans í Bandaríkj-
unum var Paul Hindemith, sem ásamt
Schönberg, Stravinskí og Bartók fór
fyrir öðrum í tilþrifamiklum tónskáld-
skap á nýliðinni öld, sem var sann-
arlega tími mikils umróts, þar sem
margt var rifið upp með rótum og
nýsáning unnin af kappi. Staðan í dag
er sú að eftir að rómantíkin var leyst
af hólmi með módernismanum og til-
raunatímanum, sem fylgdi í kjölfarið,
hefur staðan verið endurmetin og að-
greiningin horfið og saman mynda
þessir andstæðu straumar nú sam-
virka undirstöðu, þar sem öllu ægir
saman.
Á mjög skemmtilegan máta sýnir
tónsmíðaferli Jóns Þórarinssonar
þessi átök um listgildin, því fyrstu lög
Jóns, áður en hann fór til náms í
Bandaríkjunum, eru Íslenskt vöggu-
ljóð á hörpu og Fuglinn í fjörunni.
Síðan má heyra allt annan tón og nú-
tímalegri í tveimur lögum við kvæði
eftir Andrés Björnsson, Gömul vísa
og Vorvísa, og þá ekki síst í einhverju
glæsilegasta söngverki Jóns, laga-
flokkinum Of Love and Death, við
kvæði Kristínar Rosetti. Afturhvarf
til eldri gilda má svo heyra í lögunum
við kvæði Kristmanns Guðmundsson-
ar, Jeg fandt i morges, og Magdalenu
Thoresen, Jeg elsker dig, sem hún
trúlega yrkir til Gríms Thomsens, og í
lokalagi tónleikanna, Hin fyrstu jól,
við kvæði eftir Davíð Oddsson. Sem
sérstakt millispil má svo heyra frá-
bærar útsetningar Jóns á íslenskum
þjóðlögum, þar sem fornum söngarfi
okkar Íslendinga er ætluð verðug
staða í tónumsvifum nútímans.
Tónleikarnir hófust á þremur þjóð-
lagaútsetningum, sem voru Blá-
stjarnan (Bjarni Thorarensen), Sökn-
uður (Jónas Hallgrímsson) og Úti er
þú við eyjar blár (gömul viðlög) sem
Ólafur Kjartan Sigurðarson söng ald-
eilis vel, sérstaklega Söknuð. Næstu
fjögur lög söng Auður Gunnarsdóttir
og þar birtust sérkennilegar and-
stæður tónmáls, því Morgunvísur og
Nú legg ég augun aftur eru af allt
annarri gerð en lögin við kvæðin eftir
Andrés Björnsson, sem Auður söng
mjög vel við glitrandi skýran undir-
leik Jónasar. Gunnar Guðbjörnsson
söng Dáið er allt án drauma (Halldór
Laxness), Vorkvæði (Jónas Hall-
grímsson) og Gróðurlaus fjöll (Davíð
Stefánsson) af töluverðum myndug-
leik, sérstaklega Dáið er allt án
drauma.
Ólafur Kjartan söng af glæsibrag
lagaflokkinn Of Love and Death, sér-
staklega fyrsta (Three Seasons) og
þriðja lagið (My friend), en í þessu
tónverki er ritháttur Jóns margslung-
inn og áhrifamikill. Gunnar Guð-
björnsson söng af þokka þrjú lög við
kvæði eftir Stein Steinarr, Það vex
eitt blóm fyrir vestan, Siesta og Hljóð
streymir lindin í haga, þar sem píanó-
leikur Jónasar var blómstrandi falleg-
ur. Auður fékk svo að syngja fjögur af
vinsælustu sönglögum Jóns, Jeg
fandt i morges, Jeg elsker dig, Ís-
lenskt vögguljóð á hörpu og Fuglinn í
fjörunni, sem öll voru vel sungin, þótt
Fuglinn í fjörunni hafi verið einum of
órólega fluttur og t.d. millispilið allt of
hratt leikið af Jónasi.
Niðurlag tónleikanna var lagið Hin
fyrstu jól (Davíð Oddsson), ágætt og
látlaust jólalag, sem söngvararnir
skiptust á að syngja en enduðu svo
þriðja erindið með rismiklum sam-
söng. Það var fróðlegt að heyra öll
sönglög Jóns, því eins og fyrr segir
spanna þau listrænt umrót nýliðinnar
aldar, en það ber þó einnig að hafa í
huga, að Jón lagði fleira til með sér af
góðri tónlist en sönglögin og mætti
sem best gera kammertónlist hans
sömu skil og sönglögunum að þessu
sinni.
Að marsera út með virðuleik
Það er árlegur viðburður fyrir jól,
að Blásarakvintett Reykjavíkur býð-
ur til kvöldlokkuveislu á jólaföstu og
að þessu sinni 2. desember í Fríkirkj-
unni.
Fyrsta viðfangsefnið var „áttleik-
ur“ (oktett) eftir Johann Nepomuk
Hummel (1778–1837), píanósnilling
og tónskáld, er lærði hjá Mozart, Al-
brechtsberger, Salieri og Haydn.
Fyrir utan mikinn fjölda tónverka
setti hann saman þriggja binda
kennslubók, Ítarleg fyrirmæli í píanó-
leik (Ausführlich Anweisung zum
Piano-forte Spiel), sem var gefin út
1828. Þrátt fyrir að Hummel væri á
sínum tíma skipað á bekk með Mozart
hefur mjög fölnað frægð hans. Nýleg-
ar uppfærslur á verkum hans hafa
vakið verðskuldaða athygli og ber
þessi áttleikur því glöggt merki, að
Hummel var gott tónskáld, enda
mátti glögglega heyra á leik félag-
anna, sem var sérlega skemmtilega
útfærður, að þeim leið vel með Hum-
mel.
Mozart átti næsta verk, stuttlegt
en snoturt Divertimento í B-dúr,
K.270 og er í það í flokki þeirra verka,
sem leika átti utandyra, þ.e. verkið er
ekki samið fyrir atvinnukammertón-
listarmenn, sem af fullri virðingu var
boðið til stofu og þakkað fyrir góðan
leik, heldur götuspilara, sem urðu að
leika tónlist sína undir gluggum
hlustenda, verk sem oftar en ekki
voru sérlega einföld en ekki ófögur.
Þriðja viðfangsefnið var kvintett í
Es-dúr eftir Johann Christian Bach
(Lundúna-Bach). Líklega er hér um
að ræða eitt af þremur verkum í Es-
dúr, í safni sjö verka sem nefnast sín-
fóníur og eru samdar fyrir tvö klarin-
ett, tvö horn og fagott. Þessi verk
voru ekki gefin út fyrr en 1957–58, hjá
Stein í Leipzig, og eru þessar þriggja
þátta kammersinfóníur vel gerð verk,
sem voru í heild mjög vel leikin.
Lokaviðfangsefnin voru umritanir
á sjö atriðum úr Brúðkaupi Figarós
eftir meistara Mozart. Það er svo með
umritanir að venjulega standa þær að
baki frumgerðinni og það var svo,
þrátt fyrir frábæran leik félaganna,
sem lyftu stemningunni upp undir
lokin með því að gera það sem at-
vinnukammermúsíkantar gerðu á
tímum Mozarts, að marsera spilandi
með virðuleik út að loknum leik.
Þannig lauk þessum skemmtilegu
og jólastemmdu tónleikum í Fríkirkj-
unni sl. þriðjudagskvöld.
Listrænt umrót
nýliðinnar aldar
Jón Ásgeirsson
Morgunblaðið/Golli
Jón Þórarinsson
TÓNLIST
Salurinn
SÖNGTÓNLEIKAR
Flutt voru sönglög eftir Jón Þórarinsson.
Flytjendur voru; Auður Gunnarsdóttir,
Gunnar Guðbjörnsson, Ólafur Kjartan Sig-
urðarson og Jónas Ingimundarson. Mánu-
dagurinn 1. desember.
Fríkirkjan
KAMMERTÓNLEIKAR
Blásarakvintett Reykjavíkur og félagar
fluttu kammerverk eftir Hummel, Mozart
og J.C. Bach. Þriðjudagurinn 2. desem-
ber.
„Það var fróðlegt að heyra öll sönglög Jóns Þórarinssonar.“
Landfræðissaga Íslands eftir Þorvald
Thoroddsen er fyrsta bindi af fjórum,
en nú er liðin rúm öld frá því það var
gefið út síðast.
Landfræðissagan fjallar um hug-
myndir manna um Ísland, nátt-
úruskoðun og rannsóknir fyrr og síðar.
Hún er undirstöðurit um könnun
landsins og fjallar jafnframt um ýmsa
aðra þætti íslenskrar menning-
arsögu. Þetta bindi hefst með frá-
sögnum af siglingum Forn-Grikkja í
norðurhöfum og nær fram yfir alda-
mótin 1600. Þetta stórvirki Þorvalds
Thoroddsens kemur nú út í nýrri og
myndskreyttri útgáfu. Virtir fræði-
menn koma að verkinu og rita sér-
staka skýringarkafla í lokabindinu.
Þorvaldur Thoroddsen (1855–
1921) fæddist í Flatey á Breiðafirði.
Hann gekk í Lærða skólann og lauk
þaðan stúdentsprófi 1875, stundaði
síðan nám í náttúrufræðum í Kaup-
mannahöfn 1875–1880. Þorvaldur
hætti námi til þess að tryggja sér
starf heima á Íslandi þar sem hann
stundaði kennslu framan af, fyrst á
Möðruvöllum og síðan í Reykjavík.
Jafnframt kennslustörfum fór hann
könnunarferðir um landið flest sumur
allt til ársins 1898 og lagði með því
starfi ómetanlegan skerf til nátt-
úrurannsókna á Íslandi. Þorvaldur
fluttist með fjölskyldu sinni til Kaup-
mannahafnar 1895. Þar gaf hann sig
mest að ritstörfum og er Land-
fræðissaga Íslands hið fyrsta í röð
stórverka hans.
Útgefandi er bókaútgáfan Orms-
tunga. Bókin er 208 bls. Verð: 6.840
kr.
Fræði
Sigrún Klara Hannesdóttir lands-
bókavörður og Gísli Már Gíslason út-
gefandi með fyrsta eintak 1. bindis
Landfræðissögu Íslands Þorvaldar
Thoroddsen.
1 2 3
 345











 
 360

3731085 3#

 39 
 3! 
0 3"

:
5
 !"#  303;
0 3


$%&'"'()*"" 3;
30 35
+ ,%+-."
"

 31< 32

0 36="35 

/ 01" 2
3> 3# 0 36="35 

3
"# ,   3?
390 05 3! 
41%4
," 3= 36
0 39
3
@
5 5
05
 ," 3> 3

35  30 
5 6" ,7, '" % 3!536
03053  36="30 
5
$

 30

3 !"# $%&
'(( $)!(*"+$










 39 
 3! 
0 3"

:
5
 43
 3$
37
0 3A 30535
03
 3

5  3
5
0 3A 30535
8 
-) 3;
 3B
0 36="35 

9 : 3?
3# 08 3#

;')*
 B  39 32 0 0 3A 30535
&"7)
"
"
,
395

3C  3

0 5
<*3
,-=# 3A
<3
553C

3

0 5
&".)"#
 3!
39 3A 30535
>
"- 0# 3"53B  36="35 

 !"# $,+%&
'((,+-,+#,.%&/#&!0#&,-1$/+











 
 360

3731085 3#

?3"@A+B" 
 3$03C0 36="35 

C. 3105 3

5 
 36="35 

4 ,   37 3
5
3B
 3A 30535
D* E*
.
1 ,B) 3) 3?
3=
< 36="35 

/ "
."  3A
0
3A 30535
*
)"#
&*03 3;
 3B
3B 
50 3A 30535
41"F 3>0 5  3> 0 393 
1)3')G 3# 535
 30535   3# 
3"
 36="35 

.)
3!5 3D 3#  503053$
3E 3#  3A 30535
,!2"##3"4#0%&5,#(-1$/+










$%&'"'()*"" 3;
30 35
3
"# ,   3?
390 05 3! 
6" ,7, '" A 3!536
03053  36="30 
5
6" "7, 3D 35 03053!5 5 3#

0 30 
5 97 3>0 3
50 3F


:

<
5
D
' B)" *
 36
3G 3==30 
5
4B
,
3)' B) 36
3G 3==30 
5
3"017 3AH
3A00  30 
5 >="
,03
-
"# 3?
3#
  36="35 

.7*-
3 3B<3B 
 36="35 

-  6

 78 9 1*0 :&/+%&"#(/+20##0#&,+













!"#  303;
0 3


+ ,%+-."
"

 31< 32

0 36="35 

/ 01" 2
3> 3# 0 36="35 

41A4
," 3= 36
0 39
3
@
5 5
05
 ," 3> 3

35  30 
5
B
D7  3I
 36="35 

B
)
*  ,HI190-'3"4*' "" 3B3= 0 3A 30535
/ "
2
3 J) 3$3= 
 3"

:
5
 / B)
4 .*"7KA
, 3053
 
0 3>  
5

,. 3

3
3B
0 39
3
@
5  !"# $%&
'((!;<=




C. 3 36
3 37 3A 30535
'13' 3 3"

:
5
 +-.)731
35  3= 0 36="35 

 
 


 !"#$%!&!' ()*+ !"#$%!&&)'



3@
5
0
3 33
J35 3'33&**'3K 3<  3A0 5
@
53

33
5
3053@
53
:3053 
5
 

37
 3 3




 J @ 
  

   
   5
=:#
 37

 J37

J
#J3L

J3#0 5
J3
 J39
 < 
053$5 J3#
 36

32
:
0
J3
 J3

5
MJ39
 < J3LJ
9

30539
 < J3=:#

J3

:

 J39
 < J3=:$<0J
B 0 5J39
 < J3

MJ3L

305
$5 J3
NJ3


J34 
J35 ;
 J3?

3053

39
 < 
#
 3A 30535
J3F
5
5J3A 305
 
J3#


3
3
5
J
#J3
0
5 J3

J37  5
J37 5 A0J3
0 53053


 J3$<0J
7 53053
J3B J3
J3

5
MJ
$ 0 5J37 5J3
J3
3053M5 LJ3A 30537M
05J3=J3



305
7 5J3=:$<0J39  305



 J3

MJ3