Morgunblaðið - 19.02.2004, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2004 29
Á KJARVALSSTÖÐUM standa
nú yfir tvær sýningar, þær fyrstu á
árinu eftir að sýningunni „Húsið á
miklatúni“ lauk. Á ganginum sýnir
Breskur listamaður sem dvalið hef-
ur hérlendis um skeið, Alistair
Macintyre að nafni. Sýninguna kall-
ar hann Veran í deginum (Thing of
a day) og samanstendur af „ís-
þrykkum“, eins og aðferðin er
nefnd í sýningarskrá og fréttatil-
kynningu. Leggur listamaðurinn ís-
blokkir og járn á pappír sem svo
ryðgar og skapar þannig mynd á
yfirborði pappírsins.
Það má kalla verk Macintyres
skúlptúrísk þótt um myndir sé að
ræða, þar sem nærvera hlutanna er
enn til staðar í ummerkjum þeirra.
Hvort það er ástæðan fyrir því að
verkum hans er teflt saman við
skúlptúrsýningu í vestursalnum veit
ég ekki um, en samspilið hleypti
allavega slíkum vangaveltum af
stað í mínum huga. Mér finnst þó
verk Macintyres það bundin við
ramma grafíklistarinnar að það
kom mér á óvart þegar ég las fer-
ilskrá listamannsins að auk mynd-
listarmenntunar er hann menntað-
ur landslagsarkitekt. Mætti ætla að
með slíka menntun að baki mundi
listamaður gefa rýminu frekari
gaum. En svo er ekki. Macintyre
fæst fyrst og fremst við þrykkið og
er útkoman afar kunnugleg. Hafa
margir listamenn unnið með áþekk-
ar hugmyndir á mun áhugaverðari
hátt og tekið þá inn fleiri þætti en
prentað far. Má þar nefna Jóhann
Eyfells og auðvitað landa Macinty-
res, Andy Goldsworthy.
Ævintýri í óvissunni
Skúlptúrsýningin í vestursalnum
nefnist „Órar – um ást, kvöl og
smásmugulegar einkalífsrannsókn-
ir“ og er samsýning Önnu Eyjólfs-
dóttur, Ragnhildar Stefánsdóttur
og Þórdísar Öldu Sigurðardóttur.
Jafnframt hafa listakonurnar unnið
verk inn í þrjá skápa sem eru til
sýnis á ganginum.
Anna Eyjólfsdóttir er myndlist-
arkona sem tekur jafnan fyrir þema
og vinnur sýningu út frá því. Á sýn-
ingu í Nýlistasafninu tók hún fyrir
umhverfismál, í Listasafni ASÍ eitt
vandamál Íslenska myndlistar-
mannsins – kostnað við sýningar-
hald –og á Kjarvalstöðum tekur
hún fyrir spillingu á barnslegu sak-
leysi. Verkin byggir hún á ævintýr-
inu Dimmalimm eftir Mugg og not-
ar táknmyndir, s.s. svaninn
(hamskipti, skáldagyðjur) og eplið
(freisting, frjósemi). Anna er metn-
aðarfull og vill segja mikið með
listaverkunum, vekja spurningar.
Hún kann augljóslega margt fyrir
sér í skúlptúrgerð. Verkið „Kónga-
blár“, sem dæmi, hefur í sér sterkt
tvísæi og gylltir svanirnir eru lögu-
legir og fallegir. Þó er eins og hún
hafi ekki hugsað sjálfa sýninguna
fyllilega til enda og einhver óvissa
eða fljótfærni er í útfærslunni.
Þrjár stórar svarthvítar ljósmyndir,
illa prentaðar og ein þeirra bundin í
grisju, eru t.d. algerlega út úr korti.
Virðast listaverkin koma úr ólíkum
áttum. Þau tala lítið saman og
skilaboðin hitta þar af leiðandi ekki
alveg í mark.
Hið ósýnilega gert sýnilegt
Listsköpun Ragnhildar Stefáns-
dóttur hefur sannarlega tekið at-
hyglisverðum breytingum upp á
síðkastið. Í stað þess að taka af-
steypur af líkama, eins og hún er
þekkt fyrir, festir hún mynd af ár-
um manneskja í gerviefni, nánar til-
tekið polymeric plastefni. Má líkja
þessum tilraunum við eldri verk
Magnúsar Pálssonar, t.d. afsteypu
hans af hljómsveit og gifsverk sem
sýnir rými á milli jarðflatar og
hjóla á þyrlu rétt áður en þyrlan
lendir. Einnig koma verk Rachel
Withehead mér til hugar, en hún er
þekkt fyrir að taka afsteypur af
rýmum innanhús, s.s klósetti. Það
er þó einn reginmunur á. Magnús
og Withehead fylltu tómarúm en
það gerir Ragnhildur ekki. Ára
manneskju kann að vera óáþreif-
anleg og flestum ósýnileg. En hún
er samt sem áður efnisleg. Ég sé
ekki árur manna, hef bara séð ljós-
myndir af þeim. Mér finnst samt
fallegt að hugsa til þess að litir
flæði umhverfis hinn sýnilega lík-
ama sem breytast eftir líðan okkar
og hugsunum. Sjónin er síðasta
skynfærið sem þróaðist hjá okkur,
að talið er, og er ennþá að þroskast.
Er vel hugsanlegt að í framtíðinni
muni allt mannkynið sjá árur.
Hljóta þá hugmyndir um líkamann,
fegurð hans og útlit að hlíta allt
öðrum lögmálum en eru við lýði í
dag.
Kannski er Ragnhildur að hugsa
eitthvað á þessa leið í verkinu „Ír-
is“, sem er ljósmyndaröð af augum
innan í litahring. Það er ekki oft að
maður getur sagt að listaverk horfi
til baka á áhorfandann, en það ger-
ir ljósmyndaverk Ragnhildar.
Áhorfið er samt tómt og auðnin
handan augnanna beinir manni inn-
vortis. Má segja að ljósmyndirnar
vísi á það sem er fyrir innan sýni-
legan líkamann en skúlptúrarnir
vísi á það sem umlykur hann.
Safn ómerkilegra hluta
Verkum Þórdísar Öldu svipar til
margs sem sjá má á Flúxussýning-
unni í Listasafni Íslands um þessar
mundir. Hún sýnir litla „ómerki-
lega“ hluti, s.s. bréfaklemmur, bíó-
miða, kveikjara, vasareikni o.fl. sem
fólk hefur átt og látið af hendi til
listakonunnar. Hlutunum – sem
hafa gildi fyrir eigendurna, t.d. sem
minning um góða bíómynd eða vas-
areiknirinn sem notaður var í sam-
ræmd próf – raðar listakonan ofan í
stöpla og undir gler og gerir þá
þannig að safngripum eða menning-
arverðmætum. Hvort sem það er
ætlun hjá listakonunni eða ekki, þá
finnst mér stöplaframsetningin
gera hlutina fjarlæga frekar en per-
sónulega. Aðrar útfærslur listakon-
unnar eru mun ferskari að mínu
mati. Sérstaklega er verkið „Ása,
Signý og Helga“ vel heppnað. Það
er reyndar af allt öðrum toga en
söfnunarverkin og kallast skemmti-
lega á við ævintýraþema Önnu Eyj-
ólfsdóttur. Annars virðist Þórdís
ekki hafa spáð mikið í samtal við
aðra sýnendur. Listaverk Önnu og
Ragnhildar ríma vel saman í upp-
setningu en verk Þórdísar eru öll
saman í enda salarins með litlu til-
liti til heildarmyndar.
Að öðru leyti er samspilið
ánægjulegt á að líta. Listakonurnar
eru stórhuga og skapa efnisríka
skúlptúra, yfirbragðið kvenlegt og
tignarlegt.
Stór-
huga og
efnisríkt
MYNDLIST
Listasafn Reykjavíkur –
Kjarvalsstaðir
Opið alla daga frá 10–17.
Sýningu lýkur 28. mars.
GANGURINN - ALISTAIR MACINTYRE
VESTURSALUR - ANNA EYJÓLFSDÓTTIR,
RAGNHILDUR STEFÁNSDÓTTIR OG ÞÓR-
DÍS ALDA SIGURÐARDÓTTIR
JBK Ransu
Þórdís Alda Sigurðardóttir notast við kvenleg form og kaffivélar í verki
sínu „Ása, Signý og Helga“.
Árur eru viðfangsefni Ragnhildar Stefánsdóttur á Kjarvalstöðum.Tvísær skúlptúr Önnu Eyjólfsdóttur, „Kóngablár“ .
ÞAÐ er fágaður heildarsvipur á
stílhreinni sviðsmynd, búningum og
lýsingu sem blasir við á fyrstu and-
artökunum í sýningu Selfyssinga á
Gaukshreiðrinu. Þegar nánar er að
gáð nær þessi heildarsvipur einnig til
staðsetninga leikaranna, jafnvel svo
að í hug kemur myndlistarverk þar
sem hlutföllin eru alltaf listrænt rétt.
Leikstjórinn ungi og nýútskrifaði,
Ólafur Jens Sigurðsson, hefur með
þessu útliti skapað tímalausa sýn-
ingu og lagt þar með áherslu á sígilt
viðfangsefni leikritsins en það er,
eins og margir þekkja, vanmáttur
þeirra sem minna mega sín gagnvart
fólki sem ekki kann að fara með vald
sitt.
Ken Kesey skrifaði sígilda skáld-
sögu á sjötta áratugnum þar sem
hann staðsetur þema sitt inni á geð-
veikrahæli og spyr spurninga um
hverjir séu geðveikir og hverjir ekki.
Fyrr í vetur sýndi Leikfélag Fljóts-
dalshéraðs Gaukshreiðrið við góðan
orðstír og vel er hægt að hugsa sér
að tíðarandinn kalli á verk sem þetta
þar sem mannskepnunni er lýst sem
svo vanmáttugri gagnvart grimmu
valdi og vaxandi eftirliti sem stund-
um er líkt við ástandið á sjötta ára-
tugnum í Bandaríkjunum þar sem
sagan gerist. Leikgerð Dales Was-
sermans byggist á því að leikið sé í
litlu rými þar sem hægt er að fylgjast
með mörgum persónum í einu. Ólaf-
ur Jens gerir sér grein fyrir þessu
því allan tímann nýtur hópurinn sín
vel. Notuð er upphækkun eftir því
sem aftar dregur og sjúklingunum er
stillt upp við fangelsisglugga sem
minna á net og eru þannig mjög
táknrænir og flottir í fagmannlegri
baklýsingu en leikfélagið er heppið
að eiga alltaf aðgang að hinum færa
ljósahönnuði sínum. Falleg tónlist og
yfirspenntur, tölvugerður hávaði á
víxl fullkomna svo verkið.
Geðsjúklingarnir sinna sínum litlu
málum, klæddir í gráleit föt, en þar
fór fremstur Dale Harding sem Sig-
urgeir Hilmar Friðþjófsson lék óað-
finnanlega á mörgum plönum. Hinn
jákvæða og barnslega Cheswick lék
Eyjólfur Pálmarsson sem skapaði
dásamlega persónu með fíngerðum
og klunnalegum leik í sömu andrá.
Ingvar Brynjólfsson sýndi Scanlon
hinn sprengiglaða frábærlega sem
bernskan mann og brosandi að öllu
sem óhugnað vakti. Árni Grétar Jó-
hannsson lék Martini á þann hátt að
það er bara hægt að vona að hann
leggi leiklistina fyrir sig. Indíánann
lék Stefán Ólafsson prýðilega en það
orkar mjög tvímælis að hafa svo ung-
an mann í svo veigamiklu hlutverki
og sýningin í heild hefði orðið áhrifa-
meiri með eldri og reyndari Brom-
den höfðingja. Af geðsjúklingunum
var það svo hinn ungi Óðinn Davíðs-
son Löve í hlutverki Billys Bibbits
sem kom, sá og sigraði en hann hafði
þetta mikilvæga hlutverk fullkom-
lega í hendi sér. Það þarf sterka leik-
konu til þess að túlka hina grimmu
Ratched hjúkrunarkonu og leikstjór-
inn er heppinn að hafa fengið hina
reyndu Þóru Grétarsdóttur í hlut-
verkið. Hún lék hvort tveggja mjög
vel; drottnandi móðurtilfinninguna
gagnvart Billy og óttablandin átökin
við MacMurphy. Það var Guðmund-
ur Karl Sigurdórsson sem lék aðal-
hlutverkið. Hann hvíldi allan tímann
í þessu erfiða hlutverki af fullkomnu
jafnvægi og einlægni, sýndi allan til-
finningaskalann og í töffaragírnum
má hann vera stoltur af því að feta í
fótspor Jacks Nicholsons sem gerði
þetta hlutverk ódauðlegt.
Þó að sýningar Leikfélags Selfoss
hafi oft sýnt mikinn metnað og færni
þá er mál manna að nú hafi félagið
tekið stökk fram á við hvað varðar
fagmennsku. Með svo hæfa leikara í
flestum hlutverkum, með stílhreinni
sviðsmynd og markvissri heildarlögn
getur Ólafur Jens Sigurðsson mjög
vel við unað með uppfærslu sinni á
Gaukshreiðrinu.
Metnaður á Selfossi
LEIKLIST
Leikfélag Selfoss
Leikgerð eftir Dale Wassermann byggð á
skáldsögu Kens Keseys. Þýðandi: Karl
Ágúst Úlfsson. Leikstjórn, leikmynd og
búningar: Ólafur Jens Sigurðsson. Lýs-
ing: Benedikt Axelsson. Hljóðhönnun:
Davíð Kristjánsson og Ólafur Jens Sig-
urðsson.
Leikhúsið við Sigtún, 15. febrúar.
GAUKSHREIÐRIÐ
Hrund Ólafsdóttir
Hrafnista, Hafnarfirði, kl. 13.30
Ellen Bjarnadóttir opnar sýningu
á verkum sínum. Ellen er fædd
23. september 1918 og hefur alla
tíð haft gaman af að mála. Fyrir
fjórum árum byrjaði hún í málun
hjá félagsstarfi aldraðra í Garða-
bæ og undir handleiðslu Grétu
Haakonsen lærði hún að nota ak-
rílliti. Sýningin stendur til 16.
mars.
Hótel Saga, Sunnusalur, kl. 18
Vinafélag Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands býður til samverustundar
fyrir sinfón-
íutónleika
kvöldsins í Há-
skólabíói. Árni
Heimir Ingólfs-
son mun ræða
um sjöundu sin-
fóníu Mahlers
sem verður leik-
in á tónleik-
unum.
Aðgangseyrir
1.000 kr., innifalið er súpa og
kaffi. Allir velkomnir.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Árni Heimir
Ingólfsson