Pressan - 10.03.1994, Blaðsíða 12

Að myrða óttann
VORULYFTAN
HAROLD PINTER
ÍSLENSKA LEIKHÚSIÐ
★★★★
Hvað erum við eiginlega að
flækjast á þessari jarð-
kringlu? Er lífið eitthvað
annað og meira en endalaus bið
eftir einhverjum Godot sem á að
útskýra fyrir okkur tilgang okkar
og hlutverk? Hver stjórnar þessu
fáránleikaleikhúsi sem við lifúm og
hrærumst í og köllum daglegan
veruleika? Hver stendur á bak við
skipanirnar að ofan sem stjórna
öllu okkar lífi? Hver skipar í hlut-
verkin? Og hvaðan í ósköpunum
kemur þessi innihaldslausi texti
sem við tönnlumst á ár út og ár inn
og köllum samræður? Erum við
ekki öll lokuð inni í aflóga eldhúsi
þar sem ekkert virkar nema vöru-
lyftan sem færir okkur óskiljanleg
skilaboð og pantanir að ofan? Lok-
uð inni með ótta okkar og hug-
leysi, grimmd og vanmátt og óviss-
una um það hvert raunverulegt
hlutverk okkar sé?
Þessar og þvílíkar spurningar
vakna á sýningu íslenska leikhúss-
ins á Vörulyftu Pinters í Hinu hús-
inu. Vakna og ásækja mann en er
ekki svarað. Því Pinter er ekki
maður predikana og landsföður-
legra ábendinga. Hann bara tekur
manneskjuna í allri sinni nekt og
stillir henni upp á sviðið og lætur
okkur eftir að dæma um það hver
hún er og hvert hún er að fara. Og
hún er bara venjuleg manneskja,
án takmarks og tilgangs, áttaviUt og
ringluð í leit sinni að réttu hlut-
verki. Að merkingu og dýpt og til-
gangi.
Þeir Ben og Gus í Vörulyftunni
eru ekki stórir kallar. Þó eiga þeir
sér hlutverk í lífinu. Það hlutverk
að vera til taks og framkvæma það
sem Herranum þóknast að láta þá
gera í það og það skiptið. Þeir eru
ósýnilegir ferðalangar á stöðugum
flækingi ffá borg til borgar og
mega ekki einu sinni vera að því að
skreppa á völlinn. Þeir hafa starfað
saman í mörg ár og þykjast þekkja
hvor annan út og inn, en eru þó í
órafjarlægð hvor ffá öðrum og
þora ekki að nálgast af ótta við að
uppljóstra veikleikum sjálfra sín.
V. :v
m b, I L E I K H Ú S
« J rnmnn#
BEIMOIMÝS
Eða kannski þeir séu einn og hinn
sami, tvær hliðar á sama peningi
þar sem hvorug hliðin vill af hinni
vita. Það skiptir ekki öllu máli
hverjir þeir eru, þeir eru táknmynd
okkar allra, þín og mín og allra
hinna sem höldum dauðahaldi í
okkar hlutverk, þótt við vitum í
raun ekkert um það hver þau eru.
Það hafa verið skrifaðar ófáir
doðrantar um texta Pinters, merk-
ingu hans og óræðni, tengsl við
leikhús fáránleikans, dulda merk-
ingu o.s.ffv. o.s.ffv. En mér per-
sónulega finnst mesta affek hans
sem textasmiðs vera það hve ná-
tengdur textinn er persónunni sem
túlkar hann. Það skiptir öllu ~
hvernig með hann er farið. Og
þagnirnar og það sem ósagt er
skiptir jaftivel meira máli en það
sem sagt er. Og túlkunin komin
„Þeir Þórar-
inn EyJjörð
og Halldór
Björnsson
eiga undir
stjórn Péturs
Einarssonar
sannkallaðan
stjörnuleik í
þessum hlut-
verkum. “
undir skilningi hvers og eins. Og
tengist alltaf beint í æð því hráa og
ólokna við það að vera manneskja.
Og hittir mann beint í hjartað.
Einkum í eins ffábærri túlkun
og getur að líta í Hinu húsinu
þessa dagana. Þeir Þórarinn Ey-
fjörð og Halldór Björnsson eiga
undir stjóm Péturs Einarssonar
sannkallaðan stjörnuleik í þessum
hlutverkum. Það er hrein unun að
sjá svona vinnu. Og þótt þeir spili
óspart á hláturtaugar áhorfenda er
undirtónninn dimmur. Óttinn og
öryggisleysið allsráðandi og heltek-
ur áhorfendur líka vegna hinnar
miklu nálægðar. Og maður sam-
samar sig persónunum og skilur
svo vel að það er engin önnur út-
leið en að myrða óttann. Verst
hvað hann gengur hastarlega aftur,
eða hvað?
Umgjörð sýningarinnar er ein-
stök. Leikmyndin er nánast fyrir
hendi í þessu yfirgeffia eldhúsi, en
Gunnar Borgarsson hefur af hug-
viti bætt því við hana sem á vantar.
Lýsing Sigurðar Guðmundssonar
eykur á áhrifin og spennuna og
hljóðmynd Hilmars Arnar rammar
sýninguna inn, svo að hvergi sér
hnökra. Og maður stendur upp
dasaður og stjarfur og hugsar bara
vááááá, svona á að leika Pinter.
Gleðisnauðir gleðigiafar
GLEÐIGJAFARNIR
NEILSIMON
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR
★★
Það er gömul klisja að þeir sem
hafa atvinnu af því að
skemmta fólki séu allra
manna fúllyndastir og leiðinlegastir
heima fýrir. Og ekki eru þeir Alli og
Villi í leikriti Neils Simon neinir
sólskinsdrengir heim að sækja. Villi
býr einn í eins herbergis íbúð og
hefur lítið við að vera annað en
svara sjónvarpsröddunum og agn-
úast út í ónýtan afruglara. Alli býr í
kjallaraherbergi hjá dóttur sinni í
Hveragerði, og þykist sáttur við sitt
hlutskipti, en ólgar þó af þver-
móðsku undir niðri. Þessir heið-
ursmenn voru á yngri árum vin-
sælustu skemmtikraftar landsins og
störfuðu saman hátt í hálfa öld. En
nú eru þeir flestum gleymdir, bitrir
og einmana. Þegar bróðursonur
Villa kemur því til leiðar að þeir
eru beðnir um að koma ffam í
skemmtjþætti um sögu gamanleik-
listar á Islandi neyðast þeir til að
hittast og tala saman, þótt þeir hafi
„Það á margur eftir að
hlceja hjartanlega í Borg-
arleikhúsinu, en án
þeirra Bessa ogÁrna er
ég hrædd um að sýningin
yrði ansi snautleg. “
að fullu skilið að skiptum fýrir ell-
efu árum. Þeir endurfundir verða
ekki sérlega gleðiríkir, en þrátt fýrir
allt nöldrið og skítkastið eru þeir
þó hvor öðrum háðir og geta að
lokum mæst í heimi minninganna
sem enginn á lengur nema þeir
tveir.
Neil Simon hefur hér í höndun-
um ffábært efúi í grátbroslegan
gleðileik með harmrænu ívafi, en
heldur þótti mér halla á harmræna
þáttinn í sýningu Leikfélagsins á
verkinu. Öll áhersla lá á húmorn-
um, sem vissulega er góður, svo að
sá mannlegi harmleikur sem verkið
í raun og veru fjallar um fór fýrir
ofan garð og neðan og verkið
missti töluvert af dýpt sinni. Leik-
stjórinn og þýðandinn Gísli Rúnar
Jónsson heftir valið þá leið að láta
hið grátlega skína í gegnum hlátur-
inn, en hláturinn verður of fýrir-
ferðarmikill og kæfir grátinn.
Kannski bara gott mál, því hver
þarfnast gráts á þessum krepputím-
um? Flestir fá sjálfsagt nóg af hon-
um á öðrum vettvangi og eru guðs
fegnir að losna við hann í leikhús-
inu. En ég held samt að meiri
áhersla á harmleikinn hefði magn-
að gleðina og gert hláturinn dýpri
en ella.
Þýðing Gísla Rúnars og heim-
færsla upp á íslenskan veruleika
hefur tekist mjög vel. Þeir félagar
Alli og Villi eru fýllilega trúverðugir
sem íslenskir leikarar ffá tímum
revíanna, enda mjög vel túlkaðir af
þeim snillingum Bessa Bjarnasyni
og Árna Tryggvasyni. Raunar eru
þeir orðnir slíkir gleðigjafar í hug-
um íslenskra áhorfenda að það eitt
að sjá þá á sviðinu vekur ósjálffátt
hlátur. Það er því ekki auðvelt hlut-
skipti fýrir Guðmund Ólafsson að
vera sá eini af öðrum leikurum í
sýningunni sem hefúr hlutverk sem
eitthvað mæðir á I samleik við þá
félaga. Enda er samanburðurinn
honum mjög í óhag og veldur því
að þótt hann geri ýmsa góða hluti
virkar hann stífur og ósannfærandi
í hlutverki Benna bróðursonar og
umboðsmanns.
Öll önnur hlutverk eru bara
skissur og krefjast ekki mikillar
túlkunar, en þau Steindór Hjör-
leifsson, Pétur Einarsson, Ellert A.
Ingimundarson, Björk Jakobsdóttir
og Guðrún Ásmundsdóttir teikna
öll heiUega mynd úr skissunum og
gera þessar persónur lifandi. Og
Hemmi Gunn er náttúrulega auð-
vitað bara Hemmi Gunn, enda í
hlutverki sjálfs sín.
Leikmynd Steinþórs Sigurðsson-
ar er hefðbundin stofudramaleik-
mynd og meira að segja mjög ná-
kvæmnisleg sem slík. Það er heil
íbúð á sviðinu, með öllu því sem
einni íbúð fýlgir, jafúvel I minnstu
smáatriðum. Búningar hans eru
líka raunsæislegir og venjulegir,
nema í leikþætti þeirra Alla og Villa
í sjónvarpsþættinum, þar sem þeir
eru óþarflega ýktir og stílfærðir
(læknir í trúðsgervi, til hvers?). Lýs-
ing Elfars Bjarnasonar er að sama
skapi raunsæisleg og venjuleg og
bætir hvorki við né dregur ffá, hún
bara er.
Það er sem sé boðið upp á ágætis
afþreyingu í Borgarleikhúsinu þessi
kvöldin og ekki að efa að þar á
margur effir að hlæja hjartanlega,
en án þeirra Bessa og Árna er ég
hrædd um að sýningin yrði ansi
snautleg.
Islensk grafík kemur ekki á óvart
FÉLAGIÐ ÍSLENSK
GRAFÍK, NOR-
RÆNA HÚSINU
RAGNHEIÐUR JÓNSDÓTTIR,
KJARVALSSTÖÐUM
í stuttu máli: Ládeyða í
grafíklist um þessar mund-
ir, með mikilvægum und-
antekningum: Ragnheiður
Jónsdóttir.
I'* Norræna húsinu hefúr félags-
skapur grafíklistamanna, ís-
lensk grafík, sett upp sýningu á
verkum félagsmanna í tilefni af því
að félagið var stofnað fýrir tuttugu
og fimm árum, 1969. Félagið heftir
aðallega fengist við að sjá um sýn-
ingar, einkum á verkum félags-
manna, bæði hér á landi og annars
staðar. Það hefur einnig reynt að
kynna landsmönnum grafíklistina
með útgáfu kynningarrita og með
grafikmöppum. Nú stendur loks til
að félagið komi sér upp grafíkverk-
stæði í húsnæði við Tryggvagötu.
Þetta er augljóslega mjög brýnt
verkefúi ef grafíklist á að vaxa og
dafna hér á landi, því félagsmenn
eru orðnir 51 talsins og það er eng-
in leið að hver einasti maður geti
komið sér upp fúllkomnu verk-
stæði á eigin spýtur. Svo má ekki
gleyma þeim fjölmörgu listamönn-
um, einkum málurum, sem vinna
stöku sinnum grafíkmyndir ef
tækifæri gefst til.
Grafik átti mjög upp á pallborð-
ið hjá almenningi um skeið, fýrir
svona tíu til fimmtán árum, en
hvort það var beinlínis fýrir áhrif
grafikfélagsins er erfitt að segja. En
þessi áhugi kemur ekki á óvart af
öðrum ástæðum. Það hefúr aUtaf
verið hefð hjá íslendingum að
kaupa listaverk fýrir heimilið og
grafík kom inn í myndina þegar
landsmenn stóðu frammi fyrir
ótölulegum fjölda auðra, hvítmál-
aðra veggja, eftir hamslausa bygg-
ingarástríðu landsmanna. Grafík-
listamenn buðu upp á tiltölulega
ódýra, fjöldaframleidda „orginala“,
sem voru hæfilega nýtískulegir og
mátulega stórir í sniðum. Grafíkin
kom mönnum fýrir sjónir sem
mjög lýðræðislegt listform, sem gaf
flestum tækifæri til að eignast sína
litlu hlutdeild í listrænum auði
þjóðarinnar. Og fýrir þá fjölmörgu
listkaupendur sem voru ekki aHt of
vissir í sinni sök í listrænum efúum
virtist grafik nokkuð örugg fjárfest-
ing, því hún krefst tæknilegrar
kunnáttu, leikni og endalausrar
þolinmæði.
Nú hefur þessi áhugi dvínað eitt-
hvað og það er heldur ekki sami
krafturinn og sjálfstraustið hjá
grafílunönnum sýnist mér. Sýning-
in í Norræna húsinu hefur a.m.k.
ekki að geyma óvænt undrunarefni
og eitthvað skortir á listræna end-
urnýjun. Grafiklistamenn eru að
fást við svipuð mótíf, hugmyndir
og aðferðir og lengi hafa tíðkast.
Það er töluvert um expressjónísk
vinnubrögð; rispur, krot og æða-
berar tijáplöntur að hætti Munchs,
en smágerðar og vandasamar
mezzotintur og ætingar höfða síð-
ur til listamannanna. Ýmislegt er
þó ágætlega gert. Sigrid Valtingojer
er með þrjár vetrarmyndir í blá-
grænum skammdegistónum unnar
með ætingar- og akvatintuaðferð.
Það bregður fýrir malerískum til-
þrifúm hjá Ingiberg Magnússyni
og Valgerði Hauksdóttur. Dröfti
Friðfinnsdóttir er með athyglis-
verðustu grafiklistamönnum okkar
um þessar mundir. Dröfú sýnir
tvær myndir, unnar með djúpum
litum á tréplötur, dulúðugar og
myrkar sálarsýnir.
Sýningin veitir ekki heildaryfirlit
yfir grafik hér á landi, það vantar
nokkra sem hafa verið drjúgir á
þessu sviði og má þar nefna t.d.
Daða Guðbjörnsson. Ljósmynda-
tæknin er líka víðsfjarri á sýning-
unni, en það er töluvert um að
grafíklistamenn hafi sameinað ljós-
myndatækni og grafíktækni í
myndum sínum. Meðal íslenskra
listamanna sem hafa unnið á þessu
sviði má nefna t.d. Börk Árnason
og Magnús Kjartansson.
Ekki er hægt að láta hjá líða að
minnast á Ragnheiði Jónsdóttur,
því nú stendur yfir sýning á kola-
teikningum hennar á Kjarvalsstöð-
um. Ragnheiður ætti að vera flest-
um landsmönnum að góðu kunn
fýrir grafíklist sína, en hún er að-
eins með eina mynd á sýningu
grafíkfélagsins, úr seríu sem hún
byggði á Völuspá. Þar sést vel
hvernig hún notfærir sér til hins
ýtrasta möguleika tækninnar án
þess að myndin fái aHtof grafík-
myndalegt útlit; tæknin hverfúr
inn í myndina.
Kolateikningar Ragnheiðar á
Kjarvalsstöðum koma í rökréttu
ffamhaldi af þessari seríu og þar er
eins og hún hafi fúndið einhvern
neista sem hefur virldlega kveikt
sköpunarákafa hennar. Hún velur
sér stórt format — einn og hálfur
sinnum tveir tH þrír metrar — og
hún æðir um flötinn eins og eldi-
brandur. Maður finnur þó vel fýrir
hinni öguðu sjálfsstjórn sem hún
hefúr tamið sér í grafíkinni. Mynd-
irnar hafa fótógrafi'skt yfirbragð
grófkornaðra ljósmynda þar sem
sköpuð er dýpt með því að hafa
suma hluta myndarinnar úr fókus.
Þetta gerir myndimar ókyrrar og
það er engin skýr tilfinning fýrir
yfirborði eða föstum massa. Öll
Nafnlaus kolateikning eftir
Ragnheiði Jónsdóttur.
verkin em án titils og það er erfitt
að henda reiður á hvort þær eru af
einhverju sérstöku, en það er hægt
að láta sér detta í hug mosagróður,
og kvikan í myndunum gæti leitt
ímyndunaraflið að míkróskópísku
plasmaflæði. Það er ánægjulegt að
sjá þessa vönduðu grafiklistakonu
sýna svo afdráttarlaus tilþrif í svart-
listinni.
12B PRESSAN FIMMTUDAGURINN 10. MARS 1994