Pressan - 02.06.1994, Blaðsíða 12

Skúlptúr hér og nú
Y N D L I S T
GUNNAR J.
ÁRNASON
Skúlptúr, íslensk
samtímalist á Lista-
hátíð 1994, Kjar-
valsstöðum.
í stuttu máli: Spennandi
sýning sem veitir allgott
yfirlit yfir það sem yngri
listamenn eru að fást við í
skúlptúrlist.
A'* Kjarvalsstöðum hefur, í til-
efiti af Listahátíð, verið efnt
til viðamikillar yfirlitssýn-
ingar á þeim hræringum sem hafa
átt sér stað í íslenskri skúlptúrlist á
undanförnum árum. Það er tölu-
verður fengur að sýningu sem þess-
ari, bæði fýrir almenning, sem gefst
kostur á að kynna sér það sem hef-
ur verið að gerast í sýningarsölum
á undanförnum misserum, en
einnig fýrir listamenn og þá sem
fjalla um list, til að sjá einstaka
listamenn í samhengi við samtíma
sinn og átta sig á tíðarandanum.
Undirtitill sýningarinnar er „ís-
lensk samtímalist“, en það er ljóst
að það verður að gera vissa fyrir-
vara á honum, því sýningin er ekki
tæmandi úttekt á íslenskri skúlp-
túrlist í dag. Það er greinileg áhersla
á þá listamenn sem hafa komið
ffam á síðastliðnum tíu til fimmtán
árum, sumir jafnvel nýskriðnir úr
skóla. Rótgrónari listamenn eins og
Magnús Pálsson, Kristján Guð-
mundsson, Helgi Gíslason og
Sverrir Ólafsson, svo nokkrir séu
nefhdir, eru ekki meðal sýnenda,
jafnvel þótt sumir þeirra séu að
gera mjög athyglisverða hluti.
Einnig má benda á að nokkrir at-
hyglisverðir listamenn úr aldurs-
hópi þátttakenda eru ekki með, t.d.
Hannes Lárusson og Sólveig Aðal-
steinsdóttir, sem bæði hafa sýnt
nýlega. Þá er erfitt að afmarka
skúlptúrlist á skýran hátt og ýmis
jaðarfýrirbæri, eins og gjörningar
og vídeólist, eru ekki með á sýning-
unni, né heldur þau verk sem eru á
mörkum textíl- og leirlistar. Hvað
verkin sjálf áhrærir, sem eru á sýn-
ingunni, þá eru þau ekki endilega
dæmigerð fýrir viðkomandi lista-
mann, sum eru gerð sérstaklega
fýrir sýninguna og miðuð við að-
stæður, en önnur ekki. Það ber líka
að varast að líta svo á að sýningin
sjálf endurspegli hlutfall þeirra
listamanna sem eru að fást við til-
tekin viðfangsefni eða hallast að
ákveðnum stílbrögðum. Það er
hins vegar athyglisvert að það eru
sextán konur meðal þátttakenda en
þrettán karlar, sem sýnir ljóslega
þau stakkaskipti sem hafa orðið í
íslensku listalífi á skömmum tíma.
Það sem maður óttast mest við
jafh viðamiklar og fjölmennar sýn-
ingar er að öll verkin lendi í einni
allsherjar kös þar sem ekkert þeirra
nýtur sín. Aðstandendur hafa reynt
sitt ýtrasta til að leysa þetta vanda-
mál og aðskilja einstaka sýnendur,
en þeir eru alls 29 talsins. Það hefur
verið leyst með því að byggja veggi
eða skilrúm inn í sýningarsalina
tvo, þannig að sumir fá afmarkað
rými, en aðrir deila bás með einum
eða tveimur. Þetta er mjög mikil-
vægt atriði þar sem margir vinna
beinlínis með innsetningar („in-
stallasjónir“) og flestir miða verk
sín við eiginleika rýmisins.
Samruni andstæðna
Hvað segir þessi sýning okkur
um íslenska skúlptúrlist? Eitt af því
sem mér finnst einkenna sýning-
una er að það er ekki lengur til
staðar nein skýr andstæða milli
hugmyndalistar, í víðum skilningi,
og formhyggju abstraktlistarinnar.
Listamenn virðast forðast að gera
skýran greinarmun á formi og inn-
taki. Ef við horfum tvo til þrjá ára-
tugi aftur í tímann þá sjáum við
miklu afdráttarlausari andstæður
meðal listamanna sem fást við
form, myndbyggingu og efnisnotk-
un og þeirra sem líta á hugmynd-
ina að baki verkinu sem upphaf og
endi alls. Þróun í þessa átt má
greinilega sjá hjá Rúrí, sem er lík-
lega listrænn aldursforseti sýning-
arinnar. Hún kemur fram í lok
SÚM-tímabilsins og hefúr fengist
við hugmyndir sem eiga rætur að
rekja til hugmyndalistarinnar á sjö-
unda áratugnum, svo sem magn-
hugtök og mælieiningar. Meðferð
hennar á viðfangsefhinu hefur þró-
ast í átt að formrænum lausnum,
tommustokkurinn, sem hafði til að
byrja með fýrst og ffemst táknræna
merkingu, er nú orðinn eining í
skúlptúrverki sem byggist á fem-
ingi, teningi eða hring.
Verk Daníels Magnússonar,
„Minnisvarði um Snorra Sturlu-
son“, er nokkuð dæmigert fyrir
þann samruna hugmyndalistar og
formhyggju sem er algengur meðal
yngri listamanna. Hann er hand-
verksmaður, hefur unun af að
handleika efnið og smíðar forláta
skáp. Hann byggir verk sín upp á
strangan, geómetrískan hátt. En
hann notar jafnframt tilbúna hluti,
eins og svo algengt er í hugmynda-
listinni, í þessu tilviki smókingföt
og ljósmyndir, og verkið býr yfir
margbrotnum skírskotunum í
sögu og menningu þjóðarinnar.
Það sem hefur gerst er að lista-
menn eru miklu næmari fýrir ýms-
um blæbrigðum merkingar sem
felast í formi, efni og áferð. Sömu-
leiðis virðast þeir hafa misst trúna á
að það sé að finna hlutlausan ffam-
setningarmáta sem hafi ekki áhrif á
inntak og hugmynd verksins. Har-
aldur Jónsson nýtir sér efni sem
gefa tilfinningu fýrir einangrun,
þögn og innilokun, stundum með
því að nota efni sem er beinlínis
notað til hljóðeinangrunar. Annars
eru engin takmörk fyrir því hvers
konar efni menn eru tilbúnir að
nota og off er alls óskyldum og
ólíklegum efniviði blandað saman.
Það eru engar hreinar línur í
samtímalistinni. Naumhyggjan,
þar sem notast er við hrá efni, ein-
föld form og reglulega uppbygg-
ingu verkanna, er varla til staðar á
sýningunni. Hin stílhreina form-
fegurð, sem sést í verkum Svövu
Bjömsdóttur, er undantekning
sem sannar þá reglu að abstrakt
form, óhlutbundin form, hafa vik-
ið fýrir því hlutbundna. 1 verki
Guðrúnar Hrannar er skápur, sem
líkist einna helst skúlptúr efitir
Donald Judd, fóðraður með
skrautlegu veggfóðursmunstri og
ögrar öllum hefðbundnum að-
skilnaði milli grunnforma og yfir-
borðskennds skrauts. Listamenn
eru greinilega ekki of uppteknir af
innra samræmi og lógík verkanna
og eru óhræddir við að bjóða mót-
sögnum heim. En þeir vilja samt
sem áður hafa góða stjórn á hlut-
unum og hið lausbeislaða kæru-
leysi, sem oft einkenndi Fluxus og
síðar SÚM, á ekki upp á pallborðið
lengur.
Kvenfólk og konsept
Þeir sem búast við að sjá manna-
myndir verða fýrir vonbrigðum því
það eru engar fígúratífar styttur á
sýningunni. Forrn mannslíkamans
er hvergi að finna. En samt er tölu-
verð mannleg nálægð í mörgum
verkanna sem gerir vart við sig á
óbeinan hátt. Steingrímur Eyfjörð
Kristmundsson kemur á óvart
með verki sínu, „Blóði Krists“, en
hann er þekktari fýrir annað en
skúlptúrverk. Að utan er lítið að sjá
annað en stóran trékassa úti á gólfi,
en þegar inn í kassann er komið er
áhorfandinn staddur í bænaklefa,
lokuðum heimi trúarlegrar
reynslu. En klefinn er einnig
„Camera Obscura", því í gegnum
lítið gat berst ljós sem varpar öfúgri
mynd ef einhver flötur er settur
rétt við gatið. Þegar talið berst að
persónulegum reynsluheimi og
mannlegri nálægð þá er ekki óeðli-
legt að spyrja sig hvort hinn aukni
fjöldi kvenfólks hafi haft áhrif á
viðfangsefni skúlptúrlistamanna.
Anna Líndal notar hluti og efni
sem hafa augljósa skírskotun til
kynjanna, annars vegar járnkarl,
skóflu og mold, hins vegar eldhús-
áhöld, sykur og tvinna. „Horn“,
eftir Þóru Sigurðardóttur, minnir
nokkuð á verk Louise Bourgeois,
þar sem saman fara umlykjandi
rými, mjúkar línur og lífræn form.
Og í verkum Bryndísar Snæ-
bjömsdóttur, Ólafar Nordal,
Önnu Eyjólfsdóttur og Hlyns
Helgasonar er kynferði þáttur í
merkingarsviði verkanna. Annars
eru hið kvenlega og karlmannlega
ákaflega fljótandi hugtök og engar
skýrar línur í þeim efnum.
Hugmyndalistin, „konseptið“, er
ekki dautt úr öllum æðum. Islensk
konseptlist hefur verið hálfgerð
Mystík í matargerð
Iþætti Sigurðar Hall í maí var
gestur að nafni ffú Verónika
Planyandy ffá Singapore, sem á
ættir að rekja til Indlands. Það sem
vekur athygli við indverska matar-
gerð er mortelið, heilagt verkfæri í
formi nytjalistar í eldhúsi, og tákn-
ar notkun þess einskonar forleik í
matargerðinni. Ristuð kryddffæ og
aðrar kryddtegundir eru brotin
niður og sameinuð í mortelinu
sem undirbúningur að yfirtöku
kryddsins hvað ilm og bragð varð-
ar. Fyrir þeim sem nota mortel er
það nánast helgur hlutur og helg
athöfn, róandi og full dulúðar. Til
heiðurs mortelinu gef ég hér upp
uppskriftir að kryddblöndum sem
þurfa ekki endilega að vera bundn-
ar við indverska matargerð heldur
getum við notað þær að vild og eft-
ir eigin hugmyndaflugi; í grillrétti, í
kjöthakksböggla á teini, í kaldar
jógúrtsósur og grillolíur, í kryddlög
með jógúrt, í pottrétti og margt
fleira.
Garam Masala
1 tsk. svartur pipar, 8 kardim-
ommur en aðeins fræin úr þeim
notuð, 5 cm kanelstöng, 8 negul-
naglar, 2 tsk. cumin-fræ (krydd-
kúmen) helst svört ef til eru og 2
tsk. kóríanderfræ. Risdð kryddið á
þurri, heitri pönnu og setjið í
mortel og myljið vel. Geymt í lok-
aðri krukku. Garam Masala-krydd-
blandan er síðan notuð með öðr-
um kryddtegundum í marga ind-
verska rétti.
Hara Masala
Þessi kryddblanda krefst ferskra
12B PRESSAN FIMMTUDAGURINN 2. JÚNÍ 1994
„Verk Daníels Magnússonar, „Minnisvarði um Snorra Sturlu-
son“, er nokkuð dœmigert fyrir þann samruna hugmyndalist-
ar ogformhyggju sem er algengur meðal yngri listamanna. “
grautargerð hingað til, með sam-
suðu af Fluxus, Arte Povera og
fleiri stefiium. Verk þeirra Ólafs
Gíslasonar, ívars Valgarðssonar,
Þorvaldar Þorsteinssonar og
Finnboga Péturssonar koma okk-
ur því ekki fýrir sjónir sem dæmi-
gerð „konsept“-verk. Enda er það
ekki einkenni á verkum þeirra að
upphefja hugmyndina sem tak-
mark í sjálfu sér. Þeir eru miklu
fremur að leika sér með veruleika
listarinnar og þann greinarmun
sem við gerum á veruleika og
ímyndun, sannleika og skáldskap.
Hið stórskemmtilega verk Þorvald-
ar um slökkvilið Reykjavíkur, sem
er staðsett á ganginum milli sýn-
ingarsalanna, hefur endaskipti á
blekkingu listarinnar. Á röð ljós-
mynda er nákvæm skrásetning á
staðreyndum um slökkviliðið,
mannafla og tækjabúnað. Þessum
myndum er raðað umhverfis
„breytanlega æfingaíbúð fýrir reyk-
kafara“, sem er raunverulegt æf-
ingasvæði sem hefur verið flutt
heilt frá slökkvistöðinni yfir á Kjar-
valsstaði og sett þar upp. Æfinga-
íbúðin er því fullkomlega „raun-
verulegur hlutur“, en ekíu tilbún-
ingur listamannsins, en það er hins
vegar tilbúið rými ímyndaðs íbúð-
arhúsnæðis, og þ.a.l. skáldskapur.
Það er aftur á móti sláandi lilið-
stæða milli ranghala æfingaíbúðar-
innar og sýningarsalarins með bás-
um sínum og skilrúmum, báðir
staðir eru að vissu leyti eftirlíkingar
af raunverulegu rými og fráteknir
fýrir ímyndunaraflið.
Skúlptúr á stofnun
Sýningarsalurinn sjálfur, Kjar-
valsstaðir, gegnir lykilhlutverlci á
þessari sýningu. Öll verkin nema
fimm eru innandyra og það er að-
eins verk Finnu B. Steinsson, „Út
um stéttar“, sem reynir að takast á
við umhverfið á hugmyndaríkan
POTTAGALDRAR
SIGFRIÐ
ÞÓRISDÓTTIR
kryddjurta: Kóríanderlaufa,
myntulaufa og fersks chili-ávaxtar.
Fræin úr chili-ávextinum eru fjar-
lægð og hann saxaður smátt ásamt
laufunum og blandað saman í
hlutföllunum: 3 tsk. kóríanderlauf,
1/2 tsk. myntulauf og 2-3 chili-
ávextir. Blandan er notuð samdæg-
urs, t.d. út í raita, sem er indversk
jógurtsósa, og er þá notuð hrein
jógurt. Hér heima getum við
blandað saman einni dós af hreinni
jógurt og hálfri dós af sýrðum
rjóma til að það verði svipað að
þykkt og indverska jógúrtin. Einnig
mætti geyma þessa blöndu í dálítlu
ediki og vatni til að auka geymslu-
þol hennar og nota hana síðan með
hátt með því að gróðursetja ramm-
íslenskar þúfúr í stéttina fýrir fram-
an Kjarvalsstaði. Á sýningunni er
ekki að finna neina huggulega
styttulist, en flestir ef ekki allir eru
sáttir við það skjól sem er að finna
innan veggja opinberrar stofnunar.
Maður verður ekki var andstöðu
við „kerfið" eða tilrauna til að brúa
bilið milli stofiianalegrar listar og
almennings, sem var algengt við-
horf á sjöunda og áttunda áratugn-
um. Enda er yfirleitt gengið út frá
rými sýningarsalarins í skúlptúrlist
samtímans og slíkt rými er varla að
finna annars staðar í þjóðfélaginu.
I heildina er vel staðið að þessari
sýningu, ef tekið er tillit til þeirra
fyrirvara sem að ofan greinir, og
það er virkilega spennandi að sjá
breiddina og fjölbreytnina í skúlp-
túrlistinni, sem bendir til að það sé
einna mest gróska í henni um þess-
ar mundir í íslenskri myndlist.
öðru kryddi.
Achar Ke Masala
Þessi blanda er notuð með Gar-
am Masala-blöndunni í mörgum
réttum. Krydd: 2 tsk. kóríanderfræ,
2 tsk. cumin-fræ, 1/2 tsk. sinneps-
fræ, 1/2 tsk. laukffæ og 1 tsk.
fenukreek-fræ. Byrjið á að rista
kóríander- og cumin-ffæin á þurri,
heitri pönnu og bætið síðan hinum
út í rétt í lokin. Myljið vel í morteli
og geymið í lokaðri krukku.