Tíminn Sunnudagsblað - 11.11.1962, Blaðsíða 21

KATANESDÝRID —
Framhald af 848. síSu.
sen eigi að síður nokkru eftir ára-
niótin. og óskaði rannsóknar og dóms.
Cróst það þó fram á vorið, ag sýslu
maður sinnti þessu. En á næsta
Kanntalsþingi í Saurbæ tók hann mál
ið upp. Var þá þangað kominn Daní-
el Fjeldsted, bróðir Andrésar, og
lagði hann fram ýmis gögn. Sýslu-
niaður yfirheyrði síðan Þorstein á
Þórustöðum og Símon á Geitabergi,
en gerði allmargar athugasemdir við
frásögn Andrésar, þótt hann viður-
kenndi á hinn bóginn, að hann hefði
sent eftir honum og ætlað honum
kaup fyrir ómak sitt gegn framlagi
frá fleiri aðilum. Helgi Sveinsson bað
um frest til þess að afla gagna í mál
mu, en sýslumaður vísaði þeirri
kröfu á bug án þess að hafa einu
sinni svo mikið við að yfirheyra
Helga.
Nokkrum vikum síðar kvað sýslu-
maður upp dóm heima í Hjarðarholti,
an þess að' hirða um frekari rannsókn.
^rarð sá dómur hans, að þeim Símoni
og Helga bæri að standa Andrési skil
a kaupi fyrir Katanesförina, og þar
eð þeir hefðu ekki mótmælt kaup-
kröfum hans fyrir rétti, skyldu þeir
greiða honum óskerta þá fjárhæð, sem
hann fór fram á, níutíu og sex krón-
ur, og þar á ofan átta krónur til
Haníels Fjeldsteds og málskostnað
allan.
Símon og Helgi undu þessum dómi
hla. Þótti þeim sýslumaður hafa um
margt komið fram eins og hann væri
umboðsmaður Andrésar, en ekki hlut
faus dómari. Þeir töldu einnig, að
aldrei hafi verið löglega um málið
fjallað í sáttanefnd og meðal annarra
augljósra missmíða væri, að Helgi
Svéinbjörnsson var aldrei yfirheyrð-
ur 0g stefna ekki birt fyrr en eftir
að rannsókn málsins var lokið í Saur-
hae. Áfrýjuðu þeir því héraðsdómin-
um til landsyfirréttar.
Landsyfirréttur kvað upp dóm sinn
snemma árs 1878. Féllst hann á, að
ekki hefði farið fram lögleg sátta-
Llraun, og væri því öll meðferð máls-
rns f héraði ómerk. Þar að auki þótti
landsyfirrétti óviðurkvæmilegt, að
vitni skyldu yfirheyrð, áður en þeim
Var stefnt, og þag látið ráða fjár-
næg þeirri, sem Andrés var dæmd,
að málsaðilar höfðu ekki borið fram
formlegar kröfur fyrir réttinum, að
Pví er virtist sökum þess, að dómar-
mn hafði sjálfur vanrækt að láta
þeim f té leiðbeiningar í því efni.
var málinu vísað heim í hérað á
nyjan leik. Ekki þóttu samt missmíð<-
lr' á málarekstri sýslumanns svo gróf,
hann yrði sjálfur látinn bera máls
nostnaðinn, og var því Andrés dæmd-
m til þess að grejga þeím Símoni
T í M I N n
og Helga málskostnað í héraði og
fyrir landsyfirrétti, tuttugu og fimm
krónur.
Málið var aldrei tekið upp að nýju
í héraði. Er því annað tveggja, að
gengið hefur verið á milli og deil-
urnar jafnaðar í kyrrþey eða Andrés
hefur látið kröfur sínar niður falla,
og er það líklegra, því að enginn
kann frá því að segja, að þeir Símon
og Helgi hafi neitt látið af hendi
rakna við hann. Varð því hér fullur
viðskilnaður dómstólanna við „hið
nafnfræga, voðalega og kynlega
Katanesdýr, er vera átti í tjörninni
hjá Katanesi — dýr. sem hreppsbúum
þá stóð svo mikill ótti af, ag opinber
stjórnarvöld í sveitinni skárust í leik
inn til að ráða það af dögum“, eins
og komizt er að orði í málsgögnunum.
XIV.
Það fennti fljótt í spor Katanes-
dýrsins, þegar umsátrinni um tjörn-
ina linnti. Ævintýrig af Hvalfjarðar-
strönd gleymdisít þeim, er ekki höfðu
sjálfir verið við það riðnir. En við
dóm landsyfirréttarins færðist á ný
fjör í umræður manna um það. Gætti
þess þá allmikið, að menn gerðu gys
að uppþoti því, sem dýrið olli, og
ekki létu þeir sér sízt háðuleg orð
um munn fara, er töldu sig öðrum
fróðari í náttúruvísindunum. Kvað
svo rammt að þessu, að þeim, sem
sárast var um orðstír Katanesdýrsins,
gerðist óvært. Norðanfari á Akureyri
tók loks af skarið vorið 1878:
„Af því vér heyrum sagt, að sumir
náttúrufræðingar vorir hafi vefengt
og gert narr að sögn manna um Kata-
nesdýrið, er mál kvað risið út af, sem
sást þar sumarið 1876, og talið ó-
mögulegt, að slík dýr eða náttúruaf-
brigði ættu sér stað, heldur væri
þetta uppdiktur einn, þá viljum vér
benda á, vitringum þessum til at-
hugunar, og lesendum til fróðleiks,
að ýms fásén og ókennd dýr hafa
sézt oftar hér á landi, án þess að
sagnir þær verði vefengdar, þvf flest-
ir af þeim, er um það hafa ritað,
hafa verið merkir menn, lausir við
alla hjátrú og hleypidóma, þótt vitr-
ingar þessir skilji það ekki.“
Vitnaði blaðið síðan til óteljandi
dýra og fiska, sem sézt höfðu eða
rekið á fjörur, allt frá árinu 1639
fram til 1868, máli sínu til stuðningS.
Þar með lauk blaðaskrifum um
Katanesdýrið hér á landi. En seinriá
komst mynd, ásamt dálítilli kynn-
ingu af því, á síður dansks tímarits,
svo að ekki verður annað sagt en að
því væri nokkur sómi sýndur, þrátt
fyrir vefengingar „náttúruvitringa
vorra“.
Dr. Sturla FriSriksson
Ræktunartilr au nir
á liálendinu
Á hálendi landsins hefur átt
sér stað stórkostleg eyðing
gróðurlentiis. svo að þar eru
nú stór Hæmi berar og gróður-
vana auðnir, þar sem áður var
sannanlega gróið land. Svo ný-
lega hefur jarðvegurinn fletzt
af sums staðar, að enn er mold-
arlitur á steinum og jarðvegs-
leifar ekki með öllu horfnar
úr brekkum og lægðum.
Orsakir þessa eru þó ekki
þær, að gróður geti síður þrif-
izt á hálendinu nú en verið hef
ur. Dr. Sturla Friðriksson grasa
fræðingur hefur sannað með
tilraunum, að unnt er að rækta
túngresi og korna upp töðu-
völlum'uppi á hálendinu, rétt
eins og niðri í byggð, jafn-
vel í sex hundruð metra hæð
yfir sjávarflöt. Um þetta flutti
hann fynr skemmstu merkilegt
erindi á vegum Náttúrufræði-
félagsins.
(Helztu heimildir: Þinga- og
dómabók, bréfabók, bréfadagbók
og bréfasafn Borgarfjarðarsýslu,
dómsskjöl landsyfirréttar, Þjóð-
ólfur, ísafold, Norðanfari, Sagna-
kver (Katanesdýrið eftir Ólaf Þor-
steinssön), Þjóðsögur og munn-
•mæli dr. Jóns Þorkelssonar, Minn-
ingar Guðrúnar Borgfjörð, Sagna-
þættir Þjóðólfs, Lbs. 1973 4to,
prestsþjónustubækur og sóknar-
mannatöl Saurbæjar á Hvalfjarð-
arströnd og Garða á Akranesi,
•sóknarmannatal Mela í Melasveit,
útfararræður séra Jón Benedikts-
sonar).
SUNNUDAGSBLAÐ
861