Tíminn Sunnudagsblað - 06.10.1963, Blaðsíða 15

Lóninu yfir Kjarrdalsheiði, Illakamb og
Kollumúla. Vegurinn, sem ég fór 1882,
yfir Hofsjökul, er nú af lagður. Hann
er orðinn ófær sakir jökulsprungna. —
Niður í Geithellnadal má enn klöngrast
sem fyrr, en sá vegur er illfær með
burð . . .
Um morguninn 17. ágúst fór ég úr Víði
dal upp á öræfin, og fylgdi Jón bóndi
Sigfússon okkur. Yfir Vxðidalsá fórum
við fyrir neðan bæinn og riðum svo
upp á hjalla, austan í Kollumúlanum.
Þar fellur Múiaá í háum fossi niður
stallana og í Víðidalsá . . . Frá Múlaá
riðum við hjailana inn í Víðidalsbotn.
Blágrýti er hér aðalefni fjallanna aust-
an og norðan við dalinn, og eru þar
víðast ux'ðir ofan á. Hálendið hér efra
ex allt þakið blágrýtisurðum, öldumynd
uð holt og sker, lágar bungur og háls-
ai. Þetta urðaland tekur yfir geysi-
mikið svæði. Það var nær frá Vatnajökli
niður undir Skriðdal og Hérað um há-
lendisbungurnar allar milii dalabotn-
anna og Jökulsár í Fljótsdal. Alþýða
manna í næstu byggðarlögum kallar
þetta svæði Hraunin . . .
Botninn á Víðidal nær hér um bil jafn
langt norður eins og innsti sporðurinn
á Hofsjökli . . . Upp af Víðidal gengur
grunn dæld alllangt upp eftir Kollumúl'a
og Hnútu, og ganga þau saman fyrir
norðan dældina. Niður þessa hvilft renn
ur Víðidalsá gegnum eintómt stórgrýti
og urðir. Upp af iiinum eiginlega Víði-
dalsbotni er kölluð Múiaheiði. Þar eru
á stöku stað mýrarver, en víðast þó
klungur og urðir. Þar heitir enn Norð-
lingavað á Víðidal'sá eins og á Jökuisá
við Leiðartungur.
Við riðum upp með Víðidalsá um ein-
tómar urðir og stórgrýti, hinn versta
veg, og upp um nraunin upp af Víði-
dalsdröngum. Þar sem Víðidalsá fellur
niður af hálsaþrepinu, er sameinar
Hnútu og Kollumúla, er í henni foss,
sem heitir Dynjandi. Annar foss í sömu
á, rétt fyrir ofan Víðidalsbæinn, heitir
Beljandi. Upp Víðidalsdrögin segir
vörðustrjálingur nokkur dálítið til veg-
ar. Vörður þessar voru byggðar í vor til
leiðbeiningar fyrir þá, er kynnu að vilja
ferðast fjallaleið úr Lóni til Héraðs, en
þeir munu nú líklega ekki enn vera
margir. Vegurinn til Héraðs beygir norð
ur á við nálægt efstu drögum Víðidals-
ár, en við héldum til suðvesturs og
stefndum á Marköldu. Þar eru eintóm-
ar horngrýtisurðir yfir að fara, og urð-
um við oftast að teyma og selflytja
hestana, þar sem verst var“.
Þannig farast Þorvaldi Thoroddsen
orð um nágrenni Víðidals og leiðir þær,
sem þaðan lágu.
II.
Þrátt fyrir þau vandkvæði, sem voru
á búskap í Víðidal, leituðu menn hvað
eftir annað í þessa tröllabotna á nítj-
ándu öldinni. Þessi fjall'adalur laðaði og
seiddi þá, er áttu þröngt um vik niðri
í sveitum. —
Sá maður, sem fyrstur reisti þar bæ,
svo að kunnugt sé, hét Stefán Ólafsson,
kallaður hinn sterki. Hann var bónda-
sonur frá Húsavík eystra, og hafði faðir
hans Ólafur Hallgrímsson, átt hann með
bústýru sinni milli kvenna. Var Stefán
mikill vexti og afrenndur að afli, en
lítill gæfumaður, ekki góðmenni kallað
ur né neinn eljumaður, þrátt fyrir mikla
orku. Hann barst snemma á ævi upp að
Aðalbóli í Hrafnkelsdal, og andaðist
Aðalbólsbóndi á meðan hann dvaldist
þar, en Stefán gekk síðan að eiga ekkj-
una, Önnu Guðmundsdóttur. Þau bjuggu
síðan í Litlu-Breiðuvík, og þar gerðist
sá atburður, að Stefán átti barn með
vinnukonu þeirra hjóna, unnustu Árna,
sonar Hjörleifs hins sterka Árnasonar
á Snotrunesi. Hugðist Stefán villa um,
hver væri móðir barnsins, og lét Önnu,
konu sína leggjast á sæng og láta sem
hún hefði alið það. En þetta komst upp,
og voru hjónin í Litlu-Breiðuvík bæði
dæmd til hýðingar fyrir barnsviliu. Síð-
ar hröktust þau suður á fjörðu, og þar
brá Stefán á það ráð, að flytjast í Víði-
dal, þegar torveldlega gekk að fá jarð-
næði í byggðum. Hann varð sér úti
um heimild til þess að húsa bæ í Víði-
dal og fluttist þangað með Önnu vorið
1834. Um svipað leyti settust mágur
hans og systir, Valgerður, að í Eski-
felli innan við aura Jökulsár í Lóni.
Það segir fátt af búskap Stefáns, en
vafalaust hefur hann ekki verið á marga
fiskana, enda voru harðindi hin næstu
ár, einkum 1835 og 1836, er mikill fellir
varð í Suður-Múlasýslu, jafnvel á kúm.
Það er með öllu ókunnugt, hvað gerðist
í dalnum þessi ár. Þó herma sagnir, að
einn veturinn hafi drengur á fermingar-
aldri, er var á vist með Stefáni, horfið
og ekki fundizt síðan. Var það jafnvel
eignað Stefáni, að hann hefði orðið
drengnum að bana, en engum líkum
verður það stutt, þaðan af síður að
rök verði að slíku' færð.
Stefán og Anna þraukuðu í Víðidal
til ársins 1838. Þá hröktust þau að Flugu
stöðum í Álftafirði „flosnuð upp frá
nýbýlinu Viðidal". Skildi með þeim
Önnu skömmu síðar, og barst Stefán
síðan stað úr stað og hélt sér jafnvel
uppi á umferð á köflum. Lagði hann
þá stund á lækningar og fékkst meira
að segja við að koma af reimleikum, því
að hann mun hafa talið sig kunna nokk
uð fyrir sér.
Kofarnir i Víðidai stóðu nú auðir í
nokkur ár, unz til kom annar maður,
er hafði hug á að setjast þar að. Sá
hét Þorsteinn, sonur Hinriks bónda og
hreppstjóra Hinrikssonar á Hafursá í
Skógum. Þorsteinn mun hafa verið
nokkuð laus í ráðum og enginn fjárafla-
maður. Árið 1844 var hann vinnumaður
á Berunesi á Berufjarðarströnd, þá
kominn á fimmtugsaldur. Þar var þá
Ólöf Nikulásdóttir frá Breiðabólstað á
Síðu, bróðurdóttir Eiríks sýslumanns
Sverrissonar. Hafði Ólöf kvænzt roskn-
um ekkjumanni, Sigurði Jónssyni í
Kambshjáleigu í Hálsþingum og átt
með honum fimm börn. Voru þeirra á
meðal dætur, er hétu Guðný og Hall-
dóra. Þegar Sigurður lézt, tvístraðist
heimilið, og fór Ólöf i vistir. Er nú
skemmst af því að segja, að hún átti
tvo syni, Sigurð og Þorstein, með Þor-
steini Hinrikssyni, en hann hafði átt
eitt eða tvö börn áður. Vafaiaust hefur
sveitaryfirvöldunum þótt í mikið óefni
stefnt, og er hætt við, að þeim Þor-
steini og Ólöfu hafi ekki veitzt auðvelt
að fá samastað. Árið 1847 hverfa þau
líka úr sóknarmannatölum, og verður
að hafa fyrir satt, að það vor hafi þau
flutzt í Víðidal með syni sína tvo. Þang
að mun hafa fylgt þeim ein dætra
þeirra, er Ólöf atti með Sigurði í
Kambshjáleigu. Hafa sumir talið, að
það hafi verið Guðný, en líklegra er,
að það hafi verið Halldóra, því að hún
hverfur einnig þetta sama ár, þá. þá
tólf eða þrettán ára gömul. FóLkið. sem
settist að i Víðidal, var í rauninni kom-
ið út úr mannfélaginu, og enginn prest
ur hirti um að skrá það í bækur sínar.
Þorsteinn settist að í kofum Stefáns
Ólafssonar í forboði hans. Hafa það
varla verið björguleg húsakynni, búin
að standa auð í níu ár. Búskaparsaga
Þorsteins í Víðidal varð lika enn
styttri og hörmulegri en saga Stefáns.
Kofarnir stóðu við dálltinn læk á grund
undir hlíðarkjamma. Vetrarkvöld eitt
hljóp á þá snjóflóð og færði þá í kaf,
og þar lét Þorsteinn Hinriksson lifið,
ásamt drengjunum báðum. Fiestum
heimildum ber saman um það, að þetta
hafi verið þrettándadagskvöld, en hitt
er ekki að fuliu ijóst, hvort það hafi
verið fyrsta eða annan vetur fólksins
í dalnum, 1848 eða 1849.
Miklum snjó hafði kyngt niður, áður
en þetta gerðist, en síðan brá til hláku.
Hljóp þá vatn úr iæknum £ fannfergið
og ruddi því fram. Sumir telja, að Þor-
steinn hafi verið að lesa húslesturinn,
er þetta gerðist, en líklegra er þó, að
því hafi verið lokið, því að mæðgurnar
voru frammi við, en Þorsteinn í bað-
stofu hjá drengjunum. Allt er þetta
þó nokkuð óljóst, og segja sumir, að
mæðgurnar hafi verið í eldhúsinu eða
búri — aðrir, að þær hafi verið að
mjalta kúna. Ein sagan segir, að þær
hafi verið i göngunum, og hafi Ólöf
orðið þar föst undir rústunum, en
tekizt að losa sig með aðstoð dóttur
sinnar. Mun hún hafa meiðzt allmikið,
og er ýmist tilgreint, að hún hafi við-
beinsbrotnað, síðubrotnað eðá hand-
leggsbrotnað. Til er sú sögn, að hún
hafi verið vanfær og alið barn þarna
í rústunum.
En um það ber öllum heimildum sam
an, að þær mæðgur hafi hafzt við í
rústunum svo að vikum skipti, og eru
Framhald á 837. siðu.
IIIDINN — SUNNUDAGSBLAÐ
831;