Tíminn Sunnudagsblað - 11.10.1964, Blaðsíða 12

:■
Þegar ísafjarðardjúpi sleppir, er
Arnarfjörður mestur allra Vestfjarða.
iiann greinist að innan í tvær deild-
ir — nyðri álman heldur Arnarfjarð-
arnafninu áfram, en kvísiast innst í
Borgarfjörð og Dynjandivog, en syðri
íiiman heitir einu nafni Suðurfirðir.
Er Bíldudalsvogur yztur þeirra, en
siðan taka við Fossfjörður, Reykjar-
fjörður, Trostansfjörður og loks Geir
þjófsfjörður, sem kunnastur er af
Gísla sögu Súrssonar.
Upp frá vesturströnd fjarðarins,
meðon hann er enn óklofinn, ganga
nokkrir. dalir inn í fjallgarðinn, sem
skilur Arnarfjörð og Tálknafjörð.
þessir dalir heita einu nafni Ketildal
ir og draga nafn af landnámsmanni
sínum, Katli ilbreiðum, en hann var
sonur iandnámsmanns Tálknafjarð-
ar. Landnáma segir stuttlega af Katli
þessum: „Ketill ilbreiður, sonur Þor-
bjarnar tálkna, nam Dali alla frá
Kópanesi til Dufansdals. Hann gaf
Þórönnu, dóttur sína, Hergilsi
hnapprass. Réðst hann þá suður í
Bieiðafjörð og nam Berufjörð hjá
Revkjanesi.1'
Þótt frásögn Landnámu sé ekki
lengri en þetta — og láti reyndar
ýmsu ósvarað, sem forvitnilegt hefði
þó verið að fá að vita nokkur skil á,
hafa ýmsir kunnugir menn talið
ástæðu til að véfengja, að hún fari
með rétt mál í öllu. Er það einkum
frásögnin um stærð og landamerki
landnámsins, sem menn vilja tor-
tryggja, og bera þeir fyrir sig bæði
landfræðileg og söguleg rök. Ketildal
ir hafa um langan -'ldur verið sér-
stakt sveítarfélag, og hafa landa-
merki hreppsins verið hin sömu svo
lengi sem heimildir ná. Innri mörk
hreppsins eru skammt utan við lít-
inn, óbyggðan dal, sem Auðuhrísdal-
ur kallast og er rétt utan við Bíldu-
'al. Innsti dalur hreppsins er því
vesta, en síðan koma í réttri röð
.ringsdalur eða Hrísdalur, þá Bakka
lur, sem í öndverðu hefur heitið
eitsdalur (Feigsdalur á afbökuðu
útímamli) næst Austmannsdalur,
íðan Kolmúladalur, sem nú er alltaf
callaður Fífustaðadalur, og loks Selár
dalur. Utan við Selárdal koma Ver-
dalir og síðan Kópavík framan í nes-
inu, en Selárdalur á land fyrir nesið
allt og nokkuð inn með Tálknafirði
að norðan, þar sem heita Selárdals-
hlíðar. Ná þær allt að Kálfadal, og
eru þar hreppamörk. Er erfitt að
sjá, hvernig þessi skipting hafi kom-
izt á, hafi landnámið upphaflega ver-
ið nokkuð annað eins og Landnáma
gefur í skyn. Sérstaklega eru mörk-
in að vestan tortryggileg í Land-
námu, því að hafi Selárdalur ekki
eignazt hlíðarnar Tálknafjarðarmeg-
ín strax í öndverðu, er erfitt að sjá,
hvernig staðurinn mátti komast að
þeim síðar.
En hér er ekki staður til þess að
rökræða um þetta efni frekar, enda
verður líklega seint skorið úr með
vissu, hvað réttast muni í málinu.
Úr hinu verður ekki heldur skorið,
hvar í Dölum Ketill ilbreiður tók sér
búsetu, því að Landnáma lætur þess
ógetið. Virðist mér þar geti verið
um fjóra dali að ræða. Hringsdalur
og Austmannsdalur koma naumast til
greina, því að þeir eru til muna
rýrastir og landkostaminnstir dal-
anna, en í öllum hinum er vel hugs-
anlegt, að landnámsmaður hafi valið
sér búsetu. Líklegasti staðurinn virð-
ist þó mörgum vera Selárdalur. Þar
eru landkostir eins og þeir gerast
beztir í hreppnum. Þar er lending
góð Og skammt á fiskimið, og þar
er sauðbeit með miklum ágætum. Og
Selárdalur verður mjög snemma höf-
uðból sveitar sinnar og kirkjustaður.
Um ábúendur í Selárdal er ekki
vitað fyrr en á 11. öld. Þá býr þar
Bárður svarti Atlason, en hann er
nefndur allvíða í Sturlungu og þá
ekki síður niðjar hans ýmsir. Bárður
svarti var í flokki með Þorgils Ara-
syni, er hann átti í deilum sínum
við Hafliða Másson, og eru þeír feðg
ar, Bárður og Aron, sonur hans,
nefndir „skilgóðir menn og margra
göfugra manna vinir" í Þorgils sögu
og Hafliða. Annar sonur Bárðar
svarta í Selárdal var Sveinbjörn, fað-
ir Hrafns Sveinbjarnarsonar á Eyri,
sem nú heitir Hrafnseyri, en dóttur-
sonur hans var Hrafn Oddsson lög-
maður. Er þessi ætt nefnd Seldæla-
ætt í bókum.
Kirkju er fyrst getið í Selárdal i
kirknatali Páls bislrups Jónssonar,
sem er tekið saman um 1200, en
trúlega hefur kirkja verið reist þar
miklu fyrr eða fljótlega eftir kristní-
töku. Selárdalur er meðal þeirra
staða, sem Ámi biskup Þorláksson
nær einna fyrst valdi á, og bendir
það til þess, að þá þegar hafi megin
hluti jarðarinnar verið komínn í
kirkjueigu. Elzti varðveitti máldagi
kirkjunnar er frá 1354, og þá á kirkj
an að minnsta kosti orðið allt Selár-
dalsland eða, eins og það er orðað,
„lönd öll mílli Líkastapa og Hafra-
gils hins norðra". Líkastapi er sér-
kennilegur drangur skammt utan við
Kolmúladal, og skilur hann nú lönd
bæjanna Fífustaða og Neðribæjar í
Selárdal. Hafragil er í Tálknafirði
skammt frá Kálfadalsá, sem annars
er venjulega talin skipta löndum
milli Selárdals og Krossadals i
Tálknafirði.
í 14. aldar máldögum er kirkjunni
ekki talið annað land en heimaland-
ið, en um 1570 hafa henni áskotnazt
nokkrar jarðir, býlin Neðribær og
Uppsalir í Selárdal, sem báðir standa
á hinu upphaflega heimalandi,
Grandi og Öskubrekka í Ketildölum,
Arnarstapi í Tálknafirði og Krosseyri
í Suðurfjörðum. Auk þess átti kirkj-
an nokkur ítök annars staðar, skóg-
arhögg í Geirþjófsfirði og síðar líka
í Trostansfirði, hvalreka allan á
Kirkjubólslandi í Kolmúladal, nema
smáhveli, mótekjurétt í landi sömu
jarðar og hvannskurð í Lokinhamra-
tó á norðurströnd fjarðarins. Einn-
ig mun reki hafa verið talsverður á
heimalandi og drjúgt búsílag.
Selárdalur þótti löngum með ágæt
ustu brauðum, og prestar þar komust
títt í álnir. Auðlind Selárdals var
fyrst og fremst sjórínn, sérstaklega á
þeim öldum, er fiskverð var hátt.
Samkvæmt máldögum átti Selárdals-
kirkja tíunda hvern sívalan fisk, sem
á land barst í landareign kirkjunnar.
Nú voru fjölsóttar verstöðvar í Selár-
dalslandi, bæði í Verdölum, nokkru
utan við Selárdal, og eins í Kópavík
framan í nesinu. Hafa því vertollarn-
ir stundum orðið drjúgir og það ekki
síður eftir að gjaldinu var breytt í
fastagjald af hverjum sjómanni. Seg-
ir í jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns, að úr Kópavik gangi
stundum allt að 20 aðkomubátar og
allt að 15 úr Verdölum, og hafa að-
komumenn þá eflaust verið nokkuð
á annað hundrað. Við þessa útgerð
bættist svo eigin útgerð frá Selárdal,
en prestarnir byggðu jarðir kirkjunn
ar í sveitinni og hjáleigurnar, sem
risu upp í túnjaðrinum og niðri á
sjávarbökkunum í Selárdal, yfirleitt
með þeirri kvöð, að ábúandinn væri
skyldur til að róa á skipum staðar-
ins. Árið 1703 hafði Selárdalsprestur
til dæmis um 15 skylduháseta þannig
til komna.
Selárdalsprestar hafa ýmsir verið
nafntogaðir í sögu þjóðarinnar. Þar
sat til dæmis Gísli biskup Jónsson
um áratugs skeið, en Björn, sonur
Jóns biskups Arasonar, flæmdi hann
þaðan burt. Einni öld síðar kemur
948
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAO