Morgunblaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 13

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 2004 13
MIKIÐ er um dýrðir í Dyflinni um þessar
mundir þar sem íbúar halda upp á að hundr-
að ár eru liðin síðan Leopold Bloom, að-
alpersónan í Ódysseifi eftir James Joyce, fer í
sögulega ferð um undirheima Dyflinnar. Há-
tíðarhöldin ná hámarki á Blooms-daginn svo-
nefnda, 16. júní, en í verkinu lýsir höfund-
urinn þeim degi í lífi Bloom árið 1904.
Ódysseifur er talinn á meðal áhrifamestu
bókmenntaverka 20. aldarinnar. Þar kynnir
Joyce til sögunnar svonefnt vitundarflæði í
texta, notar ótal stílbrögð og vitnar óspart í
Hómerskviður hinar grísku, sem gerir verkið
eitt þekktasta en um leið óaðgengilegasta
bókmenntaverk sögunnar.
Í ár taka í fyrsta skipti þúsundir Dyflinn-
arbúa þátt í árlegum hátíðarhöldum vegna
bókmenntaverks sem fáir kunna í raun að
meta. Meira en tíu þúsund manns söfnuðust á
sunnudag saman á aðalgötu borgarinnar
O’Connel-götu, og borðuðu steikt nýru líkt og
Bloom gerir í sögunni. „Það er kominn tími
til að Dyflinnarbúar slái aftur eign sinni á
Joyce,“ segir Helen Monaghan, frænka stór-
skáldsins. Hún viðurkennir að hún hafi þurft
að leggja mikla vinnu í að komast í gegnum
þetta verk frænda síns.
Sjálfsfróun og framhjáhald
Ódysseifur var fyrst gefin út í París árið
1922. Hún var bönnuð í Bretlandi og Banda-
ríkjunum fram á miðjan fjórða áratuginn
vegna þess að þar er að finna óheflað orða-
lag, gert grín að trú og fjörlegar lýsingar á
líkamsstarfsemi, sjálfsfróun, framhjáhaldi og
rauða hverfinu í Dyflinni. Ekki var hægt að
nálgast bókina löglega á Írlandi fyrr en á sjö-
unda áratugnum.
Monaghan, sem er 33 ára gömul, minnist
þess hvernig fjölskylda hennar gerði alltaf
lítið úr ættartengslunum við Joyce. „Að vera
skyldur „þessum“ Joyce var mikið mál þegar
faðir minn lifði. Amma mín, May Joyce, sagði
alltaf að fjölskyldan ætti ekki að neita því að
vera skyld honum en bara ekki að stæra sig
neitt af því,“ segir Monaghan sem nú er yf-
irmaður James Joyce-stofnunarinnar í Dyfl-
inni.
David Norris, einn þeirra fræðimanna í
Dyflinni sem hvað mest hafa fjallað um Joyce
segir að almenningur í borginni sé „ekki jafn-
ólæs á Joyce og áður“. „Núna metur fólk
hann almennt mikils en áður var hann fyr-
irlitinn af hinum fávísu,“ segir hann.
Á morgun, miðvikudag, býður Joyce-
stofnunin til morgunverðar þar sem lesið
verður upp úr Ódysseifi, leikarar fara með
samtöl úr verkinu á götum borgarinnar og í
fjölda listasafna, kvikmyndahúsa, og tón-
leikasala verða sett á svið verk sem tengjast
Ódysseifi.
En margir sem standa að uppákomunum
óttast að fá kvartanir frá Stephen Joyce, al-
ræmdum sonarsyni skáldsins sem býr í
Frakklandi og er frægur fyrir að verja með
kjafti og klóm höfundarréttinn á bókum afa
síns. Þannig setti írska þingið neyðarlög í maí
til að ríkisbókasafnið gæti haldið sýningu á
áður óbirtum handritum höfundarins að
Ódysseifi, sem safnið keypti fyrir tveimur ár-
um frá Bandaríkjunum fyrir sem nemur rúm-
lega milljarði íslenskra króna. Aflýsa þurfti
sumum viðburðum af ótta við að þeir brytu í
bága við höfundarréttarlög.
„Það er tragískt og kaldhæðnislegt að son-
arsonur James Joyce sem barðist harkalega
gegn ritskoðun og tjáningarfrelsi, beiti sér
nú gegn því að fólk fái aðgang að verkum
hans, segir Norris. „Ég kann illa við yfir-
gangsseggi og Stephen Joyce hefur skapað
sjálfum sér miklar óvinsældir hérna.“
„Álíka skemmtilegt
aflestrar og símaskrá“
Meira en 130 sérfræðingar í verkum Joyce,
mestmegnis frá háskólum beggja vegna Atl-
antshafsins, sitja nú ráðstefnu um verk hans í
Dyflinni. Erindin bera tilkomumikil nöfn eins
og þetta hér, sem lauslega mætti þýða sem
svo: „Eðlisbreyting Stephen og Bloom; eða
hvernig hetjurnar okkar týna sér í hinni
vandasömu einingu yfirskilvitleikans, tákna
og miðlunar.“ Dálkahöfundur dagblaðsins Ir-
ish Times Kevin Myers gagnrýnir harkalega
það sem hann kallar „hrokafullan kjánakap
Joyce-iðnaðarins“ og segir að Ódysseifur sé
álíka spennandi aflestrar og símaskrá.
„Sannleikurinn er sá að fæstir þessara
gleðimanna [sem halda upp á daginn] hafa
lesið neitt í Ódysseifi; sumir hafa lesið hluta
af honum, og einungis með því að leggja mik-
ið á sig, áður en þeir lögðu hann frá sér; og
aðeins örlítill minnihluti manna, álíka margir
og hasída-gyðingar á Grænlandi, hafa drukk-
ið hann í sig sér til óblandinnar ánægju,“
skrifaði hann í pistli sínum sem bæði vakti
kátínu og reiði hjá aðdáendum Joyce.
Norris segir hins vegar að ekki skipti máli
hvort fólk sem heldur upp á Blooms-daginn
hafi lesið verkið eða ekki. „Ef valdamiklir
fræðimenn vilja vera með hortugheit þá er
það þeirra mál, en Blooms-dagurinn á að
vera dagur fólksins,“ segir hann. „Hvað eig-
um við annars að gera, láta lögreglu standa
vörð, hafa spurningalista og lygamæla til að
vera viss um að allir sem mæta hafi lesið
Ódysseif frá upphafi til enda?“
Hundrað ár frá ferðinni miklu
AP
Sjá má kyndugar persónur úr Ódysseifi á
götum Dyflinnar þessa dagana.
Öld er liðin frá för Leopolds Blooms um Dublin
sem sagt er frá í Ódysseifi eftir James Joyce
Dyflinni. AP.
’Hvað eigum við annars aðgera, láta lögreglu standa vörð,
hafa spurningalista og lyga-
mæla til að vera viss um að all-
ir sem mæta hafi lesið Ódysseif
frá upphafi til enda?‘