Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.2003, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 2003
Þ
ÓRA Johansen er ein þeirra Ís-
lendinga sem hafa verið búsettir
utan landsins meirihluta lífs
síns. Hún hefur búið í Amster-
dam í Hollandi í 30 ár, er gift
hollenskum manni og á með hon-
um börn, sem hún vonar að fái
íslenskan ríkisborgararétt í
sumar, auk hins hollenska. Hingað er hún
komin til lands með tvö viðamikil mynda-
bandaverkefni, eða DVD-verkefni öllu heldur,
sem sýnd eru um þessar mundir í Listasafni
Reykjavíkur. Loud & clear, eða Hátt og skýrt,
er heiti fyrra verkefnisins, sem þar var hleypt
af stokkunum síðastliðinn miðvikudag. Um er
að ræða níu hópa þrenns konar listamanna –
myndlistarmanns, tónskálds og auglýsinga-
hönnuðar eða -stofu – sem saman hafa unnið að
gerð myndbands- eða DVD-verka. Verkin níu
verða sýnd í Hafnarhúsinu til 24. febrúar.
Þróaðist útfrá sembalgeisladisk
Þóra er framkvæmdastjóri Bifrons-stofnun-
arinnar, sem á heiðurinn að Loud & clear, auk
annars myndbandsverkefnis er nefnist Flash
og verður einnig sýnt í Hafnarhúsinu á næst-
unni. Hún er eflaust kunnug fleiri Íslendingum
fyrir hljóðfæraleik, en hún starfar sem semb-
alleikari og kennari, og hefur margoft komið
fram hérlendis með íslensku tónlistarfólki.
Hvernig skyldi hún hafa dregist inn í heim
myndbanda og listasafna? „Það byrjaði þannig
að ég ætlaði að gera geisladisk með sólósem-
balverkum. Ég fæst næstum eingöngu við nú-
tímatónlist og bað af þessu tilefni sex tónskáld
að skrifa fyrir mig tónverk til nota á disknum.
Þegar á hólminn var komið fannst mér vinnan
einfaldlega leiðinleg og langaði að fá fleira fólk
inn í verkefnið með mér. Fyrir utan það, að
hver er að bíða eftir enn einum sólósembal-
geisladisknum?“ segir Þóra og hlær. „Þá þró-
aðist þetta yfir í samspil, við vorum fjórir eða
fimm hljóðfæraleikarar sem kölluðum okkur
Bifrons ensemble.“ Þetta var árið 1997 og
DVD-tæknin var að ryðja sér til rúms. Þóra
hefur lifað og hrærst í heimi myndlistarinnar
um langt skeið, en maðurinn hennar hefur rek-
ið gallerí í Amsterdam síðastliðin 20 ár. „Ég
ákvað því að splæsa áhuga minn á þessu
tvennu, tónlist og myndlist, saman í þessum
nýja miðli, DVD. Eftir að hugmyndin var
vöknuð, var mjög einfalt að finna fólk til að
taka þátt í þessu með mér. Ég hafði samband
við mín uppáhalds tónskáld og uppáhalds
myndlistarmenn sem sýndu því mikinn áhuga
að starfa með mér í slíku verkefni.“
Það sem Þóra lýsir hér er Flash-verkefnið,
sem sýnt verður dagana 4.–9. mars í Hafn-
arhúsinu. Þar er um að ræða fyrsta DVD-verk-
efnið sem Bifrons stóð að, gert af tónlistar- og
myndlistarmönnum, og var frumsýnt árið
1999. „Það sem sýnt er um þessar mundir í
Hafnarhúsinu, Loud & clear, varð til beint
útfrá vinnunni í kring um Flash. Á þeim tíma
voru myndlistarmenn uppteknir af því að kom-
ast útúr hinu verndaða umhverfi safna og gall-
ería og auglýsingahönnuðir voru að sama skapi
að ryðja sér til rúms á þeim vettvangi. Ég fór
því að velta fyrir mér hvar mörkin milli auglýs-
ingahönnunar og myndlistar lægi, komst að
því að þau væru nokkuð óljós og þannig komu
auglýsingahönnuðirnir inn í myndina með
Loud & clear,“ segir Þóra. „Ég kom mér í sam-
band við marga þekkta auglýsingahönnuði,
meðal annars hér á Íslandi, og bað þá að gera
‚non-commercial commercial‘ fyrir þetta verk-
efni. Þeim fannst það mjög spennandi og flest-
ir slógu til.“
Tónlistin drifkrafturinn
Hvert af hinum níu DVD í Loud & clear inni-
heldur tvö myndskeið og eitt tónverk. Mynd-
skeiðin eru ýmist sýnd um leið, eða hvert á eft-
ir öðru. „Mér finnst afskaplega áhugavert að
sjá hvernig myndlistarmennirnir nálgast verk-
efnin á annan hátt en auglýsingahönnuðirnir.
Hjá auglýsingahönnuðunum er alltaf einhver
vísbending í endann, t.d. ‚have a nice day‘, sem
segir þér hvað það er sem þú átt að skilja úr
myndskeiðinu. Hjá myndlistarmönnunum er
hins vegar eins og það hafi hvorki byrjun né
endi,“ segir Þóra. Tónlistin sem hljómar undir
myndböndunum er afar fjölbreytt. Þarna gef-
ur að heyra allt frá táskóm ballettdansara til
svissneskrar popptónlistar, og eiga tvö íslensk
tónskáld þar verk, þeir Guðni Franzson og
Haukur Tómasson. „Tónlistin er í raun drif-
krafturinn á bakvið allt Loud & clear-verk-
efnið, og í mun ríkari mæli en í Flash. Í mörg-
um verkanna var það tónlistin sem var það,
sem myndlistarmaðurinn og auglýsingahönn-
uðurinn byggðu sín verk á.“
Að sögn Þóru var Loud & clear upphaflega
hugsað til sýninga utandyra, og var það sýnt á
þann hátt er það var frumsýnt í nóvember á
síðasta ári, í Baltic Centre for Contemporary
Art í Gateshead í Bretlandi. Verkefnið er einn-
ig til sýnis í SM Bureau í Amsterdam um þess-
ar mundir, en til stendur að sýna það í Svíþjóð,
Kína og Frakklandi í ár og næsta ár. „Bifrons
er svo komið með þriðja verkefnið í vinnslu,
sem ber heitið Cocoon. Það mun byggjast á
samstarfi tónlistarmanna, myndlistarmanna
og arkitekta.“
Þóra segir markmiðið með þeim verkefnum
sem Bifrons fæst við vera að kynna ólíkar list-
greinar, eins og myndlist, tónlist, auglýsinga-
hönnun og arkitektúr en jafnframt benda á
hversu vel þær geti staðið saman og þegið mik-
ið hvert af öðru. „Ég held samt að tónlistin sé
það sem tengi þetta allt saman. Það hafa allir
gaman af tónlist!“ segir hún. „En mér hefur
fundist áhugavert að sjá hve bæði tónskáld og
myndlistarmenn hafa gífurlegan áhuga á hinni
listgreininni. Og hvað hvor um sig hafði mikinn
áhuga á að kynna sér heim hins listamannsins,
þegar búið var að velja hópana í verkefnunum
saman.“ Þóra bendir jafnframt á að gagnrýn-
endum hafi þótt erfitt að skilgreina verkefnin.
„En ég finn fyrir miklum almennum áhuga á
verkefninu, sérstaklega í Amsterdam, sem er
auðvitað heimahöfn Bifrons. Einnig hér, sem
er náttúrulega mín heimahöfn.“
Þóra segist aldrei hafa verið í vafa um að
hún myndi leita til Listasafns Reykjavíkur um
uppsetningu á myndbandsverkefnum Bifrons.
„Mér finnst þetta alveg frábært safn og er
mjög hrifin af því hvernig Eiríkur Þorláksson
stýrir því. Ég er mjög sammála því sjónarmiði
hans að safnið ákveði sínar eigin sýningar en
leigi ekki húsakynnin. Myndlistarmenn þyrftu
að reka sinn eigin ‚Listamannaskála‘ eins og
þeir gerðu hér á árum áður. Ég vona að safn-
inu takist að halda sínum prófíl með því metn-
aðarfulla starfsfólki sem þar er,“ segir Þóra að
lokum.
HÁTT OG
SKÝRT Í
HAFNARHÚSI
Þóra Johansen er framkvæmdastjóri Bifrons-
stofnunarinnar í Hollandi, sem á heiðurinn að
tveimur af þremur myndbandaverkefnum sem
sýnd eru í Listasafni Reykjavíkur, Hafnarhúsi, um
þessar mundir. INGA MARÍA LEIFSDÓTTIR fékk
Þóru til þess að útskýra verkefnin og tilurð þeirra er
hún var stödd hér á landi í tilefni opnunarinnar.
Morgunblaðið/Kristinn
Þóra Johansen er framkvæmdastjóri Bifrons-stofnunarinnar, sem stendur fyrir myndbandadagskrá í Lista-
safni Reykjavíkur, Hafnarhúsi, um þessar mundir.
ingamaria@mbl.is
Á UPPHAFLEGRI efnisskrá tónleika
Myrkra músíkdaga í Listasafni Íslands sl.
þriðjudagskvöld voru verk eftir Svein Lúð-
víksson, sem tónskáldinu tókst ekki að ljúka
við, fyrir þessa tónleika og strengjakvartett
eftir Jón Nordal, sem hann nefnir Frá draumi
til draums saminn veturinn 1996–7, er ekki
vannst tími til að fullæfa til flutnings á tón-
leikunum. Eftir voru þá aðeins tvö verk af
ráðgerðum viðfangsefnum, sex þátta
strengjakvartett eftir Hauk Tómasson, er
hann nefnir Langur skuggi, og strengjakvar-
tett nr. 2 eftir Þórð Magnússon.
Til uppfyllingar var gömlum kunningja
skipað sem upphafsatriði tónleikanna, nefni-
lega Adagio og Allegro eftir Shostakovitsj,
sem er umritun á þáttum úr tveimur leik-
sviðsverkum. Adagio-þátturinn er fallegur og
Allegro-þátturinn gamansamur polki og voru
báðir þættirnir vel fluttir, sá fyrri með mikl-
um tilfinningaþunga og sá síðari með gáska
og leikgleði.
Kvartettinn Langur skuggi eftir Hauk
Tómasson er „saumaður upp úr gömlu“, þ.e.
endurritun á eldra verki. Tónefnið er litríkt
en mjög þrástefjað og því er hin tónala mið-
lægja oft nokkuð kyrrstæð. Fyrsti kaflinn er
sérlega hljómfallegur og tónvefurinn gagnsær
en í öðrum þætti eru töluverð átök, er ramma
inn hægan milliþátt. Órólegt og „kaótískt ost-
inato“ einkennir þriðja þáttinn og fjórði þátt-
urinn er sérlega fallegur hægur þáttur, sem
svarað er með ástríðufullum fimmta kafla, er
svo tengist hæglátum lokakafla. Í heild er
verkið al-tónalt, þ. e. í mótun tónstefja og
hljóman og á köflum mjög fallegt og tónmálið
hreint, jafnvel þar sem tónvefurinn er kontra-
púnktískur.
Verkið var mjög vel flutt og sama má segja
um kvartett nr. 2 eftir Þórð Magnússon, sem
undirritaður er að heyra í þriðja sinn og kann
honum betur og betur, enda vel samið verk og
átti afburða góður flutningur Eþos-kvart-
ettsins ekki minnstan hlut að hversu vel verk-
ið artar sig við endurtekin kynni.
Eþos-kvartettinn skipa Auður Hafsteins-
dóttir, Gréta Guðnadóttir, Bryndís Halla
Gylfadóttir og Guðmundur Kristmundsson og
hefur þessi samleikshópur tekið sér stöðu
sem afburða góður strengjakvartett, þar sem
samspil, tónjafnvægi og túlkun er að fá á sig
mynd, sem er aðal góðs strengjakvartetts og
fyrir bragðið voru þetta allt of stuttir en góðir
tónleikar.
Morgunblaðið/Ásdís
Þessi samleikshópur hefur tekið sér stöðu sem afburðagóður strengjakvartett. Eþos: Guð-
mundur Kristmundsson, Greta Guðnadóttir, Auður Hafsteinsdóttir og Bryndís Halla Gylfadóttir.
Stuttir en góðir tónleikar
TÓNLIST
Listasafn Íslands
Eþos-kvartettinn flutti verk eftir
Shostakovitsj, Hauk Tómasson
og Þórð Magnússon. Þriðjudagurinn 18. febrúar
2003.
KAMMERTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson