Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.2003, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. NÓVEMBER 2003
V
EGLEG sýning á ljósmynd-
um Ólafs Magnússonar kon-
unglegs hirðljósmyndara
verður opnuð í Listasafni
Reykjavíkur í dag. Það eru
listasafnið og Þjóðminjasafn
Íslands sem standa að sýn-
ingunni.
Þess má geta að myndadeild Þjóðminja-
safns Íslands fékk fyrir skemmstu safnaverð-
launin fyrir rannsóknir og sýningar á verkum
genginna ljósmyndara.
Ólafur Magnússon fæddist árið 1889 og var
sonur Magnúsar Ólafssonar ljósmyndara, en
myndir hans hanga nú til sýnis í sal Ljós-
myndasafns Reykjavíkur í Grófarhúsinu, við
hlið Listasafns Reykjavíkur. Ólafur nam ljós-
myndun hjá föður sínum, en sótti framhalds-
nám til Kaupmannahafnar. Hann opnaði eigin
stofu árið 1914 í Templarasundi í Reykjavík og
var í röð fremstu ljósmyndara okkar á fyrri
hluta aldarinnar og allt framyfir hana miðja.
Þegar Kristján konungur tíundi kom í sína
frægu heimsókn til Íslands árið 1921 hlotn-
aðist Ólafi sá heiður að fylgja konungshjón-
unum á ferð þeirra um Suðurland og festa
ferðir þeirra á myndir. Í kjölfar heimsókn-
arinnar hlaut Ólafur titilinn konunglegur hirð-
ljósmyndari.
Ívar Brynjólfsson ljósmyndari og sérfræð-
ingur við myndadeild Þjóðminjasafns er sýn-
ingarstjóri ljósmyndasýningarinnar, sem er
mjög umfangsmikil, í þrem sölum á annarri
hæð. Nú allra síðustu daga voru Þjóðminja-
safnsstarfsmenn enn að finna myndir eftir
Ólaf í einkaeigu; – myndir sem verða þó með á
sýningunni.
„Sýningunni er skipt í fernt. Í fyrsta lagi
sýnum við portretmyndir Ólafs, sem hann tók
á stofu sinni allt frá því hún var opnuð og þar
til hann dó, 1954. Ólafur var mjög flinkur port-
rettljósmyndari, en tókst best upp í einsmanns
myndum. Á þessum tíma var Sigríður Zoëga
langbest í hópmyndatökum, Loftur Guð-
mundsson í glamúrmyndum. Þau höfðu hvert
um sig sitt sjónarhorn í portrettmyndatökum.
Portrettmyndirnar sem við sýnum eru allt
nýjar kópíur, og eingöngu valdar úr svokall-
aðri kabinet stærð úr glerplötusafni hans.
Í öðru lagi sýnum við myndir úr konung-
heimsóknunum 1921 og 1926 í öðrum sal. Það
eru allt eigin kópíur Ólafs.
Í þriðja lagi sýnum við landslagsmyndir
Ólafs, sem er kannski það sem er eftirsóknar-
verðast að sjá, því þær myndir hafa ekki verið
sýndar í meir en hálfa öld. Satt að segja var
Ólafur betri landslagsljósmyndari en flestir
þeirra sem þykja góðir í dag. Hann stækkaði
myndir sínar upp í stórt format og seldi á svip-
aðan hátt og málverk; – hann keppti við lands-
lagsmálara á þeim markaði. Það sjáum við á
auglýsingum frá þessum tíma, þar sem lands-
lagsmyndir hans eru auglýstar til dæmis til
brúðargjafa og yfirleitt voru þær handmálaðar
eða eintónaðar.
Í fjórða lagi sýnum við panorama-myndir
Ólafs, sem hafa hingað til verið
ranglega eignaðar Magnúsi
föður hans, en Ljósmyndasafn
Reykjavíkur hefur lánað okkur
filmurnar af þeim.“
Erfitt að greina
feðgana að
Ívar segir að safn feðganna
hafi um tíma blandast mjög
mikið og að því hafi verið erfitt
að greina í sundur hvor hafi
tekið hvað. Þegar Ólafur dó var
filmum hans komið fyrir á
Þjóðminjasafninu, en filmur
Magnúsar eru varðveittar í
Ljósmyndasafni Reykjavíkur.
Bæði söfnin eru blönduð film-
um beggja, en Ívar segir að
engar myndir hafi verið settar
á sýninguna nú nema þær væru
sannanlega eftir Ólaf. Þó er
ekki rétt að tala um filmur, því
mest var tekið á gler. „Glerið
var notað í nánast allt, en pano-
rama-myndirnar voru þó tekn-
ar á rúllufilmu. Árbók Ferða-
félagsins birti á sínum tíma
panorama-myndir sem voru
merktar Ólafi. Við gátum einn-
ig tímasett hvenær þessar
myndir voru almennt teknar og
það er á tímabili þar sem Ólaf-
ur eru upp á sitt besta. Það er
afar ólíklegt að Magnús faðir
hans hafi verið að þvælast um
reginfjöll og öræfi á gamals
aldri til að taka þessar myndir
og búnaðurinn er þungur og
erfiður viðureignar fyrir mann
sem var kominn undir áttrætt.
Þetta voru mjög erfið ferðalög.
Við höfum séð eina panorama-
mynd frá Reykjavík merkta Magnúsi, en telj-
um að hinar séu allar eftir Ólaf. Við sjáum
þetta ennfremur af þeim ferðalöngum sem
eru með á þessum ferðalögum; – það er ungt
fólk, á sama reki og Ólafur var. Einnig er tals-
vert um landslagsmyndir sem teknar eru á
venjulegar vélar og sýna sömu svæði og pano-
ramamyndirnar. Það er því margt sem styður
kenningu okkar um að panoramamyndirnar
séu höfundarverk Ólafs.“
Ólafur hélt sýningar á landslagsljósmynd-
um sínum í Kaupmannahöfn bæði á þriðja og
fjórða áratug 20. aldarinnar, og var fyrstur ís-
lenskra ljósmyndara til að sýna á erlendri
grund. Ívar telur ólíklegt að Ólafi Magnússyni
hafi verið kunnugt um hvað um var að vera í
landslagsljósmyndun annars staðar í heimin-
um, nema kannski í Danmörku, en þangað
voru líklega mest tengsl íslenskra ljósmynd-
ara.
„Ef við skoðum bara Ísland eru þeir sem á
undan honum komu Magnús faðir hans og
Sigfús Eymundsson og því ekki um auðugan
garð kennara að gresja. Þegar við skoðum Ár-
bækur Ferðafélagsins sjáum við til dæmis að
þar sem Ólafi sleppir tóku við myndasmiðir
sem voru ekki endilega atvinnuljósmyndarar,
heldur kannski ferðalangar sem einnig voru
áhugaljósmyndarar. Þessir menn tóku sínar
myndir líka nær, meðan Ólafur var meira í
stóru og breiðu útsýni, svona grand vistas.
Landslagsljósmyndarar dagsins í dag ættu að
skoða myndir Ólafs, – þær eru mjög flottar.
Ég er viss um að þeir gætu lært eitthvað af
því.“
Flestar landslagsmyndir Ólafs Magnússon-
ar eru teknar í Borgarfirði, á Suðurlandi og
Þingvöllum. Í þá daga var það vinsælt að
handmála ljósmyndir, enda litfilmur ekki
komnar til sögunnar. Sú tækni sem þá var
notuð við málun myndanna er í grundvall-
aratriðum sú sama og notuð er í dag. Vinsæld-
ir þessarar tækni hafa þó dvínað umtalsvert
með tilkomu litljósmyndarinnar. Því gætu
margir horfið inn í heim nostalgíunnar og
heimsóknir til afa og ömmu á miðri síðustu öld
við að sjá myndir Ólafs.
Rammarnir eru líka tíðar-
andatákn, veglegir og gylltir.
„Í dag eru ljósmyndarar ekki
að lita svarthvítar myndir,
nema kannski í ljósmynda-
skólum. Það er kannski harð-
ur dómur, en ég held að frjáls
ljósmyndun sé ekki til á Ís-
landi í dag; öll ljósmyndun er
svo markaðsvædd – hefur lítið
frelsi frá honum og gefur okk-
ur því mjög þrönga mynd af
landinu, og reyndar þjóðinni
líka. Það er mikill ókostur.“
Í tengslum við sýninguna er
gefin út bók um ljósmyndafer-
il Ólfs, sem Inga Lára Bald-
vinsdóttir hefur tekið saman.
Dominique Perrault
á jarðhæð
Á morgun hefst líka önnur
sýning í Listasafni Reykjavík-
ur; sýning á tíu verkum
franska arkitektsins Domini-
que Perrault. Sýningin er
hingað komin að frumkvæði
Alliance Francaise á Íslandi
og með stuðningi franska
sendiráðsins hérlendis, en yf-
irskrift hennar er Morceaux
choisis, – Valin verk. Það er
listkynningardeild franska
menntamálaráðuneytisins sem
vann sýninguna í samráði við
vinnustofu Perraults, en þetta
er farandsýning, ætluð til
kynningar á verkum hans á al-
þjóðlegum vettvangi.
Dominique Perrault fæddist
árið 1953 og lauk prófi í arki-
tektúr frá École des Beaux-
Arts í París 1978. Eftir framhaldsnám í skipu-
lagsfræði og sagnfræði opnaði hann eigin
teiknistofu. Þáttaskil urðu á ferli hans 1989 er
hann hlaut fyrstu verðlaun í alþjóðlegri sam-
keppni um þjóðarbókhlöðu Frakklands. Bygg-
ingin vakti strax alþjóðlega athygli og skapaði
Perrault sess í fremstu röð franskra arki-
tekta.
Einkenni á byggingarlist Perraults eru
hugmyndir hans um samband byggingar og
landslags. Hann lítur á lóðina og landið sem
byggingarefni sitt, fremur en gler, steypu og
stál. Að hans mati felst hönnun bygginga í
umbreytingu þess landslags sem fyrir er á
hverjum stað, fremur en því að reisa byggingu
í hefðbundnum skilningi. Í hans huga er það
að skapa staði áhugaverðara verkefni en að
byggja hús.
Pétur Ármannsson deildarstjóri bygging-
arlistardeildar Listasafns Íslands er sýning-
arstjóri sýningarinnar hér og 7. desember
verður hann með sérstaka leiðsögn um sýn-
inguna kl. 15.
Sýning á myndum konunglega ljósmyndarans Ólafs Magnússonar opnuð í Listasafni Reykjavíkur
Bestur í einstaklingsmyndum
og frábær í landslagi
Óþekkt stúlka.
Sjálfsmynd.
Hvítárvatn.
Ljósmynd: Ólafur Magnússon