Lesbók Morgunblaðsins - 27.12.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. DESEMBER 2003
SJALDGÆFAR bækur á borð
við Gutenberg-biblíuna eru
venjulega vel faldar í einka-
söfnum safnara og innan
veggja örfárra stofnana þar
sem einungis fáum útvöldum
er veitt heimild til að nota
þær. Bókasafn bandaríska
þingsins vinnur nú hins vegar
að því að gera safn sitt að-
gengilegra almenningi og sem
lið í því átaki hafa safna-
yfirvöld látið gefa Gutenberg-
biblíuna, 15. aldar dýrgrip sem
metinn er á rúmlega 2,1 millj-
arð króna, út á geisladiski.
Biblían, sem er einar 1.300
blaðsíður að lengd, var ljós-
mynduð síðu fyrir síðu og sett
á diskinn. Biblíuna má virða
fyrir sér í smæstu atriðum því
hægt er að stækka upp einstök
atriði til að skoða betur. „Við
erum að gera eina af óað-
gengilegustu bókum heims að-
gengilega,“ hafði International
Herald Tribune eftir Mark
Dimunation, yfirmanni forn-
bókadeildar safnsins, en ein-
takið af biblíunni á geisladiski
kostar um 80 dollara, eða tæp-
ar 5.700 kr.
Fortíð í nútíð
SÝNING á verkum listamanns-
ins Alain Fleischer stendur
þessa dagana yfir í Maison
Européenne
de la Photog-
raphie í Par-
ís. Sýningin
nefnist La vi-
tesse d’évas-
ion og má
þar finna
fjölda verka
Fleischer sem
notið hefur
mikilla vin-
sælda í
Frakklandi sem og víða annars
staðar. Í myndum sínum sam-
einar Fleischer brotakenndar
myndir fortíðar nútíðinni og er
að sögn gagnrýnanda Daily
Telegraph jafnan erfitt að
greina raunveruleikann í verk-
um Fleischers sem lætur
áhorfandann um að draga
fram skynjanir myndanna eina
á eftir annarri.
La Fenice risið á ný
ENDURBYGGING á La Fenice
óperuhúsinu í Feneyjum er nú
langt komin, en ein átta ár eru
nú liðin frá því að húsið stór-
skemmdist í eldsvoða. Yfirvöld
í Feneyjum hétu því sam-
stundis að húsið yrði end-
urbyggt í upprunalegri mynd
og á sama stað. Byggingin hef-
ur engu að síður tekið langan
tíma og hafa framkvæmdir þar
oft fallið í skuggann af laga-
deilum og pólitískri orrahríð
borgarráðsmanna. Útlit La Fe-
nice hefur að mestu fengið að
haldast óbreytt að sögn Fin-
ancial Times þó ýmsar betr-
umbætur hafi verið unnar á
tæknibúnaði, auk þess sem um
150 sætum var bætt við óp-
eruhúsið, en áætlað er að
fyrsta sýningin í endurbættum
salarkynnum verði sett upp í
nóvember á næsta ári.
Gutenberg-
biblían gerð
aðgengileg
ERLENT
Salarkynni La Fenice.
Eitt verka Alain
Fleischers.
STAÐA og hlutverk listasafna hefur skipað
stóran sess í myndlistarumræðunni á Íslandi
þetta árið. Þær eru misjafnar skoðanirnar og
þarf auðvitað að taka mið út frá íslenskum veru-
leika þegar hugað er að þessum málefnum. Þar
sem ekki hefur skapast grundvöllur fyrir fram-
sækinn gallerírekstur hérlendis hafa listasöfn
jafnan verið rekin sem sýningarsalir fyrir mynd-
listarmenn sem leggja inn umsóknir um einka-
sýningar eða hugmyndir að samsýningum. Lítið
fjármagn til safna gerir safnstjórum ekki kleift
að leggja út í stór sýningarverkefni. Einu söfnin
sem hafa úr einhverju fjármagni að moða eru
Listasafn Íslands og Listasafn Reykjavíkur. Þau
eru líka einu söfnin sem hafa eitthvert fé til lista-
verkakaupa. En það fjármagn er ekki ýkja mikið.
Árlegt fjárframlag til listaverkakaupa hjá Lista-
safni Reykjavíkur hefur farið stighækkandi síð-
astliðin ár og er í kringum 13,5 milljónir en Lista-
safn Íslands hefur aftur á móti haft 12 milljónir
til listaverkakaupa á ári óbreytt síðan 1991, að
mig minnir, til þessa árs. Eðlilega ætti að vera
búið að hækka þessa upphæð fyrir löngu en þess í
stað hefur fjármálaráðuneytið ákveðið að lækka
hana og á næsta ári fær safnið 10,8 milljónir til
innkaupa á listaverkum. Er þetta afmælisgjöf
ráðuneytisins til safnsins sem verður 120 ára á
komandi ári. Þessi þróun er ekkert minna en
óviðunandi og ástæða fyrir myndlistarmenn og
listunnendur að mótmæla harðlega. Með litla
peninga er hætta á að listasöfn kaupi ekki lyk-
ilverk á sýningum heldur þau verk sem eru minni
og ódýrari. Sérstaklega þar sem markmið safn-
anna virðist oft vera að kaupa frekar af fleiri en
færri listamönnum. Þessi tvö söfn sjá jú að miklu
leyti um að skrá listasögu Íslands. Sú saga hefur
t.d. ekki verið skráð eða gerð á henni marktæk
úttekt í riti síðan Björn Th. Björnsson fékkst við
slík skrif. Ef söfnin taka svo ekki inn lykilverk
samtímalistamanna verður hin sjáanlega skrá-
setning á yfirstandandi tímabili ekki heldur
marktæk.
Nýlistasafnið
Það er þó ekkert bókað að innkaup þessara
listasafna komi til með að gera fullnægjandi skil á
tímabilinu. Gott dæmi um það er SÚM-tímabilið
sem Nýlistasafnið á hvað besta safn yfir. Ólafur
Kvaran, forstöðumaður Listasafns Íslands, benti
sjálfur á þetta í nýlegu viðtali í Morgunblaðinu og
tek ég undir með honum hve brýnt það er að
greiða úr þeim steypuvandamálum sem Nýlista-
safnið á í. Fjárskortur háir safninu og varðveita
þarf safneignina sem hrúgað er niður í kjallara-
holu, liggur þar undir skemmdum ef ekki finnst
lausn á málinu. Ef ekki væri fyrir tilkomu Ný-
listasafnsins væri lítið sem ekkert til af fyrstu
verkum SÚM-aranna, sem kalla má fyrstu list-
hreyfinguna á Íslandi sem er í einhverjum raun-
verulegum takti við alþjóðlegan myndlistarheim.
Nýlistasafnið á líka listaverk eftir þekkta alþjóð-
lega myndlistarmenn eins og Dieter Roth, Franz
Graf, John Armleder og Douwe Jan Bakker.
Spurning er hvort okkur sé alveg sama um þessa
safneign. Eigum við að láta hana grotna niður
eða gera eitthvað til að viðhalda henni. Til þess
þarf fjármagn og aðstöðu.
Það eru allnokkur árin liðin síðan hætt var að
bæta við safneign Nýlistasafnsins, enda hefur
safnið ekki ráð á að geyma listaverk. Nýlistasafn-
ið er sjálfseignarstofnun, félag myndlistar-
manna, og er ég ekki frá því að þetta sé þekktasta
myndlistarstofnun Íslands á erlendum vettvangi.
Safnið heldur nú upp á 25 ára afmæli með sýn-
ingu sem Gunnar J. Árnason sá um að setja sam-
an. Það er enginn sérlegur hátíðarblær yfir sýn-
ingunni, enda ástandið, eins og ég hef greint frá,
heldur báglegt. Annars vegar er það tómleg sýn-
ing í neðri salarkynnum þar sem sagan og safn-
eignin er tekin fyrir. Við sjáum safneignina í
sjónvarpi gegnum eftirlitsmyndavélar þar sem
hún er lokuð niðri í kössum. Á myndbandi sjáum
við sýnishorn úr ýmsum gjörningum sem framdir
hafa verið í safninu og að lokum er langur nafna-
listi þeirra sem hafa sýnt í safninu sem sýning-
argestir geta leiðrétt eða bætt við heimildir þar
sem skráning á sýningum hefur oft farið á mis.
Á efri hæðinni er svo sýning á verkum 11
ungra listamanna sem hafa látið á sér bera í ís-
lenskum myndlistarheimi eftir að safnið hætti að
taka inn listaverk í sína eigu. Þykir mér þessi leið
sýningarstjórans að vinna út frá sögu, safneign
og samtíma nokkuð vel hugsuð. Sýningin er
reyndar frekar sundurslitin, en mörg verkin eru
góð og má tengja flest þeirra við ástandið og um-
ræðuna um „Nýló“ ef maður vill, s.s myndband
Þórodds Bjarnasonar sem sýnir listamanninn
brjóta niður vegg í nýju fokheldu húsi, safnverk
Öldu Sigurðardóttur, „óklárað“ verk Helga
Hjaltalín með tilheyrandi sjúkrakassa og svo má
telja áfram.
Kjarvalsstaðir
Önnur afmælissýning um þessar mundir er
sýningin „Myndlistarhúsið á Miklatúni“, þar sem
fagnað er 30 ára sögu Kjarvalsstaða sem nú til-
heyrir Listasafni Reykjavíkur. Þetta er sem sagt
heimildarsýning sem spannar sögu þessa húss
allt frá fyrstu skóflustungunni sem Jóhannes
Kjarval tók 18. ágúst árið 1966 til síðustu sýn-
inga. Alls hafa verið um 500 sýningar á Kjarvals-
stöðum. Ég ætla þó ekki að rekja þá sögu hér,
mæli frekar með því að áhugasamir kynni sér
hana á sýningunni. Mikið til eru þetta plaköt,
ljósmyndir og sýningarskrár ásamt nokkrum
listaverkum í eigu safnsins. Ég verð að játa að við
fyrstu sýn þótti mér ekki mikið til þessarar sýn-
ingar koma, en þegar ég hafði gefið henni nægan
tíma til að sökkva inn var ég farinn að hafa tals-
verða ánægju af. Bara það að sjá breytt útlit og
áherslur á hönnun sýningarskráa og plakata
þessi 30 ár er út af fyrir sig forvitnilegt.
Skemmtilegast og um leið lærdómsríkast þótti
mér þó að hlýða á viðtöl sýnd á sjónvarpsskjám
við fimm manns sem hafa gegnt mikilvægu starfi
í safninu, þau Aðalstein Ingólfsson sem var fyrsti
formaður listráðs árið 1976 og er, ásamt Eiríki
Þorlákssyni, sýningarstjóri þessarar sýningar,
Þóru Kristjánsdóttur og Einar Hákonarsson,
fyrrum listráðunauta á Kjarvalsstöðum, Gunnar
Kvaran, forstöðumann staðarins frá árunum
1989–1997, og Eirík Þorláksson, núverandi for-
stöðumann. Öll hafa þau ólíkar skoðanir á rekstri
safnsins og ólíkar sögur að segja. Kjarvalsstaðir
hafa annars gengið í gegnum súrt og sætt. Ég hef
ekki dregið dul á það í greinum mínum að mér
þykir Kjarvalsstaðir hafa verið í lægð undanfarin
ár, þ.e. síðan starfsemi listasafnsins fór í auknum
mæli að beinast að Hafnarhúsinu og Errósafni.
Fjárlög til Listasafns Reykjavíkur hafa jú hækk-
að síðan Hafnarhúsið bættist við, en kannski ekki
nógu mikið miðað við það umfang sem fylgdi
þessu nýja húsnæði og viðurkennir forstöðumað-
ur „fjárlagahalla“ í rekstri safnsins í áðurnefndu
viðtali. Hér er því athyglisverð tillaga sem ég hef
heyrt oftar en einu sinni í umræðum um ástandið.
Hvernig væri ef Reykjavíkurborg léti húsið á
Miklatúni eftir til Nýlistasafnsins? Kjarval fengi
að halda austursalnum og Nýlistasafnið hefði
vestursalinn og geymsluna. Væri þá ekki vandi
Nýlistasafnsins og Kjarvalsstaða leystur?
Ferðafuða
Stefna núverandi forstöðumanns Listasafns
Reykjavíkur í sýningarhaldi hefur verið sú „að
spila á miðjunni“ eins og hann sjálfur orðaði það
á fundi í ráðhúsinu í byrjun ársins þar sem fram-
tíð Kjarvalsstaða var til umræðu. Miðjumoð hef-
ur til þessa ekki þótt bera mikinn árangur í
íþróttum og gerir það heldur ekki í myndlist.
Byggist skipulagið á því að leyfa sem flestum að
spila með og því á vel við að lokasýningin á gangi
Kjarvalsstaða á þessu afmælisári samanstandi af
verkum eftir162 myndlistarmenn sem búsettir
eru á Íslandi. Þetta eru ungir og aldnir, kons-
eptúal og kitsch, ljósmyndir, málverk, skúlptúr,
allt „spektrúmið“, ef svo má að orði komast.
Þetta er sýning á miniatúrum eða smáverkum,
ekkert stærra en 15x15 cm. Sýningin nefnist
„Ferðafuða“ sem merkir „það sem lokar hringn-
um“. Sýningin lagði af stað frá Reykjavík í sept-
ember árið 2001 með um 20 verk eftir Íslenskar
listakonur sem hafa svo fylgt sýningunni eftir.
Hún var fyrst sett upp í Slunkaríki á Ísafirði og
þar bættust við listamenn búsettir í firðinum.
þaðan hélt sýningin til Akureyrar og við hana
bættust listamenn búsettir þar í bæ. Síðan var
það Seyðisfjörður, Vestmannaeyjar og svo lokast
hringurinn nú í Reykjavík, í húsinu á Miklatúni.
Sýningin er tilraun til að tengja saman listalífið á
Íslandi og skapa umræður. Þetta er heilmikil
framkvæmd sem fámennur hópur stendur fyrir
og á hrós skilið.
Bleikur litur hefur tengt saman sýningarnar
utan listaverkanna sem hafa farið á milli staða.
Liturinn hefur gefið sýningum fyllingu þegar
verkin voru færri og skapað sterka heildarmynd
eins og raunin er með sýninguna á gangi Kjar-
valsstaða. Það er ekki fyrr en maður rýnir í ein-
stök verk að hún tekur á sig aðra mynd. Verkin
eru auðvitað misjöfn, fjölbreytnin mikil og furðu
mikið góðum miniatúrum. Sýningin er þannig séð
ágæt viðbót við heimildarsýninguna og ágætis yf-
irlit eða kynning á samtímalist á Íslandi.
Afmælis(s)ár
listasafna
MYNDLIST
Nýlistasafnið
NÝLISTASAFNIÐ 25 ÁRA
Sýningu lokið 20. desember.
Listasafn Reykjavíkur – Kjarvalsstaðir
Kjarvalsstaðir
HÚSIÐ Á MIKLATÚNI – KJARVALSSTAÐIR Í 30 ÁR
Opið alla daga frá kl. 10–17.
Sýningu lýkur 25. janúar.
Kjarvalsstaðir – húsið á Miklatúni.
Sýningin „Ferðafuða“ á gangi Kjarvalsstaða.
Jón B.K. Ransu
Húsnæði Nýlistasafnsins á Vatnsstíg 3.