Íslendingaþættir Tímans - 27.07.1968, Blaðsíða 14

Jóhannes úr Kötlum:
þorleifs þáttur frá Jarðlaugsstöðum
/
Sunnud.iginn 14. júlí sl. lézt á
Elliheimilinu að Grund gamall vel-
unnari minn, Þorleifur Erlendsson
kennari, tveim árum betur en ní-
ræður. Var honum vissulega orð-
in þörf á hvíldinni, því mjög voru
Iíkamskrafiar hans þrotnir, enda
þótt sálarorka hans héldist furðu
óskert frnm til hins síðasta. Með
þessum öldungi er mér horfinn
svo „kynlegur kvistur“ af fornri
rót, að mér finnst ég enn áttavillt-
ari í nútímanum en nokkru sinni
fyrr og gríp því til þeirrar fró-
unar að geta hans að nokkru, þótt
lítið verði á því að græða fyrir
aðra.
Urn lífshlaup Þorleifs er þetta
helzt að segja: Hann var fæddur
að Jarðlangsstöðum á Mýrum 5.
marz 1876 sonur Erlends Guð-
mundssonar bónda þar o| Guðlaug
ar konu hans Jónsdóttur, er lézt
þegar sveinninn var á þriðja ári.
Ólst hann s-íðan upp í föðurgarði
á stóru heimili og reyndist
snemma námfús, og þó einkum
sönghneigður, enda var hann ekki
nema milri tektar og tvítugs þeg-
ar hann komst til lærdóms í org-
anslætti hiá hinum þjóðkunna tón
listarmanni Jónasi Helgasyni. Eftir
það fékkst hann í og með við
kennslustörí, þar til hann hóf
skólagöngu að nýju og lauk kenn-
araprófi ríá Flensborg rúmlega
hálfþrítugur. Hófst svo hinn langi
kennaraferill han3 og kom hann
þar víða v’.ð, ekki einungis á Mýr-
um og S’iæfellsnesi, í Borgarfirði
og Dölurn, heldur jafnvel í Arnar-
firði vestur, Breiðdal austur og
Selvogi suður, auk pess sem hann
var um skeið heimiliskennari bæði
í Reykjavik og uppi á Hvalfjarðar-
strönd.
Það er til marks um viðleitni
Þorleifs til endurhæfingar í starfi
að rúmlega hálffertugur gerðist
hann óreglulegur nemandi í Kenn-
araskólanum einn vetrartíma, en
árið eftir aflaði hann sér söng-
kennaraprófs. Hálfsextugur að
aldri fór nann svo til námsdvalar
í Kaupmannahöfn og oftar mun
hann hafa brugðið sér utan til að
kynna sér skólanýjungar. Þegar
hann loks lét af kennslustörfnm að
fullu tveim árum yfir sjötugt gerð-
ist hann um hríð umsjónarmaður
við Gagnfræðaskóla Austurbæjar,
en bjó síðan einn að sínu fáein ár,
unz sjálfsbjargarmöguleikar þrutu
og hann nlaut, sjúkur og sár, að
leita vistar á hjúkrunarheimili. En
næsta illa undi hann þar hag sín-
um fyrst í stað — eða þar til hann
eignaðist sambýlismann sem var
honum vel að skapi. Eftir það
sætti hann sig mun betur við hlut-
skipti sitt, enda naut hann allrar
þeirrar umönnunar sem unnt var
að láta í té.
Þorleifur Erlendsson var um
flest haría sérstæður persónuleiki:
ekki aðsópsonikill fyrir mann að
sjá né snurfusaður í háttum, enda
mun sumum.hafa virzt að þar færi
fáráðlingur nokkur sem hann var.
En bak við kæki hans og gamal-
gróinn sveitabrag duldist óvenju-
lega næm og gerhugul greind, stál
minni og fróðleikseign, ásamt hnit
miðaðri og meinfyndinni frásagn-
argáfu, þegar hann vildi svo við
hafa. Varð flysjungum og oflátung
um stundum hált á því að ætla
að skemmta sér á hans kostnað,
því honum tókzt ævinlega að af-
vopna þá með einni markvissri
setningu. Hinsvegar var hann
grandvar maður og óáreitinn að
fyrra bragði, einrænn nokkuð að
eðlisfari, en gat þó orðið glaður
meðal vina og tók gamansemi allra
manna bezt, ef hann fann að hún
var græzkulaus — og svo hollur
var hann þeim sem liann tók
tryggð við, að hann mátti ekkert
hnjóðsyrði um þá heyra. Sumir
kynnu að ætla að hinar tíðu til-
færslur hans milli fræðsluhéraða
hafi stafað af vanþóknun hlutað-
eigenda á starfi hans, en það hygg
ég fjarri sanni, því þrátt fyrir sér-
leik sinn og hneigð til að fara eig-
in götur, þar sem annarsstaðar,
var hann merkilega fordómalaus
og kunni því vel að laða að sér
börn og unglinga, enda veit ég
þess sönniir, að margir nemenda
hans báru til hans langminnugan
vinaihug. Hitt hygg ég hafa mestu
ráðið um vistaskiptin, að hann hafi
verið að leita þar nokkurrar til-
breytingar um staðhætti og aðbún-
að, enda hvort eð var hvarvetna
um farkennslu eina að ræða, sem
ekki var alltaf né alls staðar nein
sérleg rósabraut.
Ég kynntist Þorleifi fyrst fyrir
um það bil hálfri öld og eftir það
hélzt eitthvert samband okkar í
milli og urðu ævinlega fagnafund-
ir þegar við hittumst, því enda
þótt honum þætti ég kannski
stundum nokkuð flasfenginn í
skoðunum, tók hann öllu slíku
með stöku umburðarlyndi, eins
og þegar hann með bliðlátri vork-
unnsemi í röddinni afgreiddi bolsa
þjónkun mína með svolátandi at-
hugasemd: Ekkert skil ég í þér,
Jóhannes minn, þetta vel af guði
gerðum, að vera að binda trúss við
þessa bölvaða rauðu vitleysu. —
Og aldrei gleymi ég því, þegar
hann náði mér einu sinni í rúm-
14
ÍSLENDINGAÞÆTTIR