Íslendingaþættir Tímans - 18.03.1983, Blaðsíða 11

Júlíus Þórmundsson
Laugabæ
Fædd 8. júlí 1904
Dáinn 8. desember 1982
Senn er hún horfin af sviði sú kynslóð sem
kcnnd hefur verið við aldamótin. þeir menn sem
vrnist fögnuöu nýrri öld sem fullvaxta cða áttu
et'tir að upplifa á lyrstu tugum aldarinnar þann
vorhlæ scm frclsinu fylgdi. Það cr margra mál að
hvergi í heimi hafi þessari nýju öld verið tekið
með jafnmiklum fögnuði og björtum vonurn sem
á þessum frera norðursins. Það var sem nýju blóði
væri hleypt í æðar íslcnsks mannlífs. Aldirnar á
undan höfðu verið knappar á lífsins gæði og
naumt skammtað. Það var því hvorki blómlegt bú
tié hagsæld sem þessi kynslóð tók í arf heldur hið
mcsta rýrðar kot. En sú var bótin að landið átti
börn sem þrátt fyrir allt sáu aö það var bæði ftrgurt
og frítt og nógu vítt til þess að ráða mætti bót á.
Enda má segja að þessi kynslóð hafi stofnað til nýs
landnáms á öllum sviðum mannlegs lífs og reisnar
á Islandi. Verka hennar er því vert og skylt að
minnast. Oft leitar þetta á hugann þegar þeir
tínast burt sem síðastir kveðja af þcssari kynslóð.
Einn þeirra var nágranni minn og góðkunningi
Júlíus Þórmundsson bóndi í Laugabæ og finnst
mér skylt að minnast hans nokkrum orðutn .
Júlíus hafði ég þekkt frá árinu 1968 eða frá því að
ég kynntist fyrst mannlífi í Bæ. bræðrunum sem
þar bjuggu og skylduliði þeirra. Það var um margt
sérstæð og óvcnjuleg reynsla að kynnast svo
sterkum bræðraböndum. samstöðu og óvcnjulcgu
sambandi. Nú er sú tíð horfin.því með Júlíusi er
genginn fjóröi af fimm bræðrum sem hér bjuggu
þá. Þessir bræður hljóta að vcröa minnisstæðir því
óvcnjulegt gcðslag þeirra og Ivndiseinkunn var
SVO sérstæð. svo skemmtilega laus við allan
hatnagang eða framgirni hvort scm var til fjár eða
frama og létu þeir slíkt ekki spilla þeim dýrmæta
eiginleika að geta haft gaman af lífitiu. láta þaö
hvorki beygja sig né bæla og voru undurnæmir á
hroslegar og skoplegar hliðar þess. Júlíus sétti
óneitanlega æðimikinn svip á þetta samfélag og nú
cr leiðir skiljast verð ég að segja. að eg lcl hann
c’inhvern skemmtilegasta persónuleika sem orðið
hcfur á vegi mínum. Iðulega fékk ég hann til að
s'aldra við á göngu sinni hér um hlaöið til að mega
njóta þess að súpa úr kaffibolla með honutn og
njóta í leiðinni frásttgnarhæfni hansog óvcnjulegs
lífsviðhorfs.
Júlíus var fæddur í Langholti í Bæjarsveit, 8.
Júlí I9u4 og var elstur 14 barna þeirra hjóna.
Olatar Helgu Guðbrandsdóttur og Þórmundar
^ igfússonar bónda þar. Þau voru bæði Árncsingar
að uppruna. hafði Þórmundur sest á Hvanneyrar-
s*éóla og eftir skólavist þar og skamma ráðs-
'nennsku hjá baróninutn á Hvítárvöllum fékk
^slendingaþættir
hann til ábúðar leigujörð. Langholt í Bæjarsvcit
og hóf þar búskap áriö 1903. Áður en hann hvarf
úr átthögum var hann heitbundinn Ólöfu Helgu og
íluttist hún nú til hans og gcngu þau í hjónaband.
Þóttu þau óvenjulega myndarlcgar og efnilcgar
manneskjur enda blómgaðist bú í höndum þeirra.
Júlíus var handgenginn foreldrum sínum og
gerðist snemma liðtækur á búi þeirra og hcfur
verið fullþörf á. því börnin fæddust 14 á 13 árum.
Júlíus gekk ungur á Hvanneyrarskóla og lauk þar
námi með lofsvcrðum vitnisburði. Varð honum
oft tíðrætt um menn og minningar frá veru sinni
þar og hcfur hún vafalaust mótaö hann á marga
lund. Ekki sneri hann samt að búskap strax.
hcldur vann hann á búi foreldra sinna og sótti sjó
á Suöurncs á vetrarvertíðum um árabil. Þá vann
liann mikið aö jarðarbótum á vcgum Búnaðar-
sambands Borgarfjarðar. fór hann þá vítt um
héruð. dvaldjst víða og kynnlist mörgum. Arið
1929 fcsti Þórmundur faðir hans kaup á jörðinní
Bæ og hóf þar húskap þá þegar. Var þar í mikið
ráðist og hcfur vafalaust vcrið á þaö trcyst að nú
voru elstu börnin komin á legg. Enda fór það s'vo
að Þórmundur scldi fljótlega sonum sínum Júlíusi
og Guðbrandi 2/3 hluta jaröarinnur. Júlíus hóf
búskap 1936 á nvbýli sem hann reisti á sínum
jarðarhluta og ncfndi Laugabæ og 1940 gekk liann
að eiga konu sína Hildi Þorfinnsdóttur,en hún var
dóttir Þorfinns Þórarinssonar bónda á Spóa-
stöðum í Biskupstungum og konu hans Síeinunnar
Egilsdóttur. Hildur var kennari og haföi ráðist i
byggðir Borgarfjarðar þeirra erinda. Var hún
sugð fluggreind kona og vclgerö og hlýtur livers
manns lof. Hildur lést á jólaföstu 1964, Þeim
hjónuin varð þrtggja harna auðið en þau eru:
Sigurbjörg hfr. í Reykjavík, maður hennar er
Þorgeir Örn Elíasson framkv. stjóri. Þorfinnur
sölumaður í Rcykjavík, kona hans er Kristín
Jakobsdóttir og Þorsteinn bifvélavirki í Laugabæ,
hann er ókvæntur og barnlaus.
Hildur og Júlíus hófust þegar handa um aó
byggja upp bú sitt og fljótlega var risiö í Laugabæ •
myndarfegt íbúöarhús. ásamt þeim húsum öðrum
scm þau þurftu til búskapar síns, fjós, fjárhús og
gróðurhús og ræktun aukin svo jörðin þyldi þá
áhöfn scm á henni var og verður að tcljast að þeim
hafi búnast vel þótt þau heföu ekki úr ööru að
spila en því sem crfiðið og cljuscmin færði þcim
og enginn hafi auður orðið í garði. Þau sáu vel
farborða sér og sínum og í slóð þeirra uxu frcmur
tvö strá þar sem áður greri eitt. Júlíus var að
cölisfari mjög félagslyndur maöur og naut sam-
skipta við annað fólk. var hann þá oft allra manna
skcmmtilcgastur. hafði á takteinum kviðlinga og
spekiorð sem hann tók sér í munn og hittu svo vel
í mark að mönnum varö orðsvant. Hann var
stjórnarmaöur i Búnaðarfélagi Andakílshrepps
áratugum saman og var gcrður að hciðursfélaga
þess á’KXI ára afmæli félagsins og var hann
reyndar afar fús að taka þátt í hverju því félags-
lega starfi sem hann taldi horfa til heilla eða bóta
á einhvern hátt. Þá var hann söngmaður ágætur og
söng árum saman með karlakórnum Bræðurnir
scm hcfur vcriö marglotaöur fyrir söng sinn hcr í
Borgarfirði og víðar, vissi ég að Júlíus hafði
ómælda ánægju af þcssu söngstarfi oggladdist sem
gamall maður yfir að hafa tckiö þátt í því.
Júlíus Þórmundsson var einn þessarti manna
sem sctja ósjálfrátt og ómcðvitað ánægjulcgan
s\ip á umhverfi sitt. án minnstu tilgerðar eða
tilraunar til að vera cða sýnast annað en þéir eru
eða virðast. Það má segja með sanni að hann setti
svip a bæinn. í fyllstu merkingu þeirra orða. í 18
ár frá láti l lildar konu sinnar var hann búinn aö
þrauka. halda heimili og búi sínu sarhan aö mcstu
óbreyttu. Sumum hefur sjálfsagt sýnst það illur
kostur ogóraunsær eða trcgða til að horfast í augu
við staðreyndir.
En Júlíus var ekki þeirrar gcrðar að draga inn
árar fyrr en í fulla hnefana, það var fjarri skaphöfn
lians og hann varof sjálfstæöur. tengdur íslenskri
jörð og þeim atvinnuvegi sem hann hafði helgað
líf sitt en fór því heldur sínar lciðir án þess að láta
aðra ráða eða stjórna ferðum sínum og gerðum.
Og tilhugsunin um að verða öðrum háöur býst ég
við að hafi vcriö honum æði þung. Á jólaföstu s.l.
leit hann sitt skapadægur og það var honum
vafalaust kært kall sem líktist svo sérkennilega því
friösæla, hljóðláta og yfirhctislausa lífi sem ætíö
haföi eiiikennt hann sjálfan. Og sáttur mun liann
sannarlcga hafa lagst til þeirrar foldarhvílu er ann
oss hvíldar eftir liöinn dag.
Ólafur Jens Sigurðsson
11