Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.2004, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 30. október 2004 | 13
Hipphoppdúettinn OutKast varskráður á spjöld tónlistarsög-
unnar í vikunni þegar hann varð
fyrstur allra til að fá afhent plat-
ínuverð-
laun fyrir
sölu á tón-
list á Net-
inu. Það
voru for-
svarsmenn
bandaríska
tónlistariðnaðarins sem afhentu
OutKast platínu-verðlaunin en þau
voru fyrir metsölu á Netinu á lögum
þeirra „Hey Ya“, „The Way You
Move“ og „Roses“. Ekkert lag hefur
selst eins vel hjá þartilgerðum tón-
listarnetverslunum og Hey Ya, sem
farið hefur í a.m.k. 400 þúsund ein-
tökum. Hin lögin hafa selst í yfir 200
þúsund eintökum
samanlagt. Maroon 5,
D12 og Hoobastank
fengu sín plat-
ínuverðlaun á eftir OutKast og þá er
vitað að Beyonce og Usher hafa selt
yfir 100 þúsund eintök á Netinu.
Sala á tónlist á Netinu er ennþá
einungis smáhluti af heildarsölunni
en fer þó mjög vaxandi.
  
Væntanlegur er safndiskur meðtilraunapoppsveitinni Stereo-
lab. Um verður að ræða safn laga
sem komið hafa út á smáskífum og
öðrum sjald-
gæfari form-
um. Platan
verður í anda
Switched On
sem kom út
fyrir níu árum
og mun nýja
platan inni-
halda lög frá
síðustu níu ár-
um sveit-
arinnar. Platan verður þreföld og
kemur út í vor. Hún mun innihalda
ein 33 lög sem hafa verið misjafnlega
aðgengileg síðustu árin. Þriðji disk-
urinn verður mynddiskur sem inni-
heldur myndbönd sveitarinnar. Þá
hefur Stereolab verið að taka upp
nýtt efni sem til stendur að gefa út á
„nokkrum stuttplötum“ á næsta ári
en til stendur að byrja á stórri plötu
um svipað leyti. Laetitia Sadier,
söngkona Stereolab, er þar að auki
búin að klára aðra plötu sínameð
hliðarsveit sinni Monade og kemur
hún út í mars á næsta ári.
  
Ekkert virðast þeir ætla að ryðgagömlu rokkararnir í Iron Maid-
en. Nú er kominn út fyrsti kafli
metnaðarfullrar mynddiskaútgáfu
þar sem rakin verður saga sveit-
arinnar með heimildamyndum, tón-
leikaupptökum og myndböndum.
The History of Iron Maiden – Part
1: The Early Days er komin í búðir
en nú um stundir eru nákvæmlega
25 ár síðan sveitin komst fyrst á
samning hjá útgáfufyrirtæki.
The Early Days inniheldur afar
sjaldgæfar myndupptökur frá fyrstu
árum sveitarinnar vinsælu. Rakin
eru upphafsár sveitarinnar í heim-
ildarmyndum, allt frá því sveitin stóð
í basli við að fá að halda sína fyrstu
tónleika þar til hún var farin að túra
um heiminn og fylla íþróttaleikvanga
– en það tók þá aðeins fimm ár að ná
svo langt. Mikið er af sjaldgæfum
tónleikaupptökum, þeirra merkileg-
ust trúlega heimaupptaka af æfingu
sveitarinnar í The Ruskin Arms-
hljóðverinu, en þar til fyrir skömmu
var talið að upptaka þessi væri glöt-
uð. Einnig er þar að finna í heild
fyrstu tónleika sveitarinnar sem
teknir voru upp til útgáfu, Live at
the Rainbow, en það voru einir
fyrstu tónleikarnir sem gefnir voru
út á VHS-sölumyndbandi, árið 1980.
Erlend
tónlist
OutKast
Stereolab
Iron Maiden
Undir lok áttunda áratugarins var EgillÓlafsson í einni vinsælustu hljómsveitlandsins, Spilverki þjóðanna. Hannhafði verið að fást við lagasmíðar og
pælingar samhliða Spilverkinu og ákvað á end-
anum að stofna hljómsveit sem leika myndi ann-
ars konar tónlist, framúrstefnulegt þjóðlagaskotið
rokk.
1977 hætti Egill í Spilverkinu og kallaði til liðs
við sig þá Tómas Tómasson
bassaleikara, Þórð Árnason
gítarleikara, Ásgeir Ósk-
arsson trommuleikara og
Rúnar Vilbergsson fagott-
leikara en síðar slóst Karl
Sighvatsson hljómborðsleikari í hópinn. Hljóm-
sveitina kölluðu þeir Hinn íslenska Þursaflokk og
fyrstu tónleikarnir voru í febrúar 1978.
Framan af lék Þursaflokkurinn aðallega þjóð-
lög eða lög sem byggð voru á þjóðlögum eða þjóð-
vísum, en smám saman tóku þeir að semja eigin
tónlist. Fyrsta platan, Hinn íslenski Þursaflokkur,
kom út 1978, en á henni var aðallega að finna ís-
lensk þjóðlög spiluð eftir nefi þeirra félaga. Þursa-
bit kom út 1979 og skartaði lögum Þursanna við
gamlar vísur, en á tónleikaplötu sem kom út 1980
var tónlistin samin við samtímakveðskap. Síðasta
Þursaplatan, Gæti eins verið, sem er kveikja þess-
ara skrifa, kom svo út 1982, en þá var tónlistin,
sem aðallega var eftir Egil, orðin öllu nútímalegri.
Þursaflokkurinn er ein merkasta hljómsveit ís-
lenskrar rokksögu en heldur fálega tekið framan
af. Hljómsveitin var ekki bara dugleg við spila-
mennsku og upptökur heldur kom hún einnig
fram í sjónvarpi, útvarpi og leikhúsi, samdi söng-
leikinn Gretti fyrir Leikfélag Reykjavíkur og
gerði að auki tónlist við ballett sem sýndur var
víða um lönd. Þursarnir fóru sjálfir víða, léku í
Danmörku, Finnlandi, Svíþjóð og Hollandi.
Eftir tónleika Þursanna í Þjóðleikhúsinu 1980,
sem gefnir voru út á plötu, hætti Karl Sighvatsson
í hljómsveitinni og Þórir Vilbergsson skömmu síð-
ar. Þegar upptökur hófust á nýrri breiðskífu
haustið 1981 voru Egill og Tómas eiginlega einir
eftir í sveitinni því aðrir höfðu lítinn tíma til að
vera með sökum anna. Egill var með nokkurt
lagasafn að velja úr og á endanum átti hann sex
lög af þeim níu sem rötuðu á plötuna, hljómsveitin
er skrifuð sameiginlega fyrir tveimur lögum, öðru
sem hljómaði áður í Gretti, og Ásgeir Óskarsson
átti eitt lag.
Gæti eins verið kom út í byrjun árs 1982 og naut
talsverðar hylli þótt ekki hafi hún selst ýkja vel.
Lög af plötunni voru mikið spiluð í útvarpi, sér-
staklega tvö þeirra, Vill einhver elska? og Pínulít-
ill karl.
Þótt Gæti eins verið sé síðasta Þursaplatan
hljóðrituðu þeir Egill og Tómas talsvert af tónlist
haustið 1982, þá orðnir tveir eftir í Þursunum, en
aldrei var lokið við þá plötu. Eitt lag úr sarpnum
endaði á Tifa, tifa, sólóplötu Egils, sem kom út
1991.
Eins og getið er í upphafi var Hinn íslenski
Þursaflokkur einkar merkileg hljómsveit og sér-
lega gaman að skoða hvernig tónlist sveitarinnar
þróaðist og breyttist á þeim stutta tíma sem hún
starfaði. Segja má að allar skífur Þursanna séu
klassískar út af fyrir sig, en engin rís þó eins hátt
og Gæti eins verið.
Gæti eins verið kom fyrst út vorið 1982. Hún
var endurútgefin á geisladisk 1994.
Gæti eins verið klassík
Poppklassík
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is
Gæti eins verið „Segja má að allar skífur Þursanna
séu klassískar út af fyrir sig, en engin rís þó eins hátt
og Gæti eins verið.“
Í
heimildarmyndinni Pönkið og Fræbbbl-
arnir sem frumsýnd verður í næstu viku
felst ákveðin yfirlýsing. Höfundar, þeir
Þorkell Sigurður Harðarson og Örn
Marinó Arnarson, leggja Fræbbblana
til grundvallar þar sem þeir rekja sögu
íslenska pönktímabílsins, frá 1978 til 1983. Að
þeirra mati – og fleira fólks – eru Fræbbblarnir
holdgervingar hins íslenska pönks, tónlistin hrá
og laus við alla tilgerð, berstrípað rokk og ról unn-
ið undir áhrifum pönksins og hugsjónum þess sem
um þetta leyti var þegar búið að setja vestrænan
dægurtónlistarheim á ann-
an endann.
Fræbbblarnir lögðu upp
laupana árið 1983 en félagar
úr sveitinni spiluðu saman eftir það í ýmsum
sveitum. Fræbbblarnir kom svo saman árið 1996
til að fylgja eftir veglegri endurútgáfu á fyrstu
breiðskífu sveitarinnar, Viltu nammi væna? og
héldu tónleika í Rosenberg í júlí það ár. Platan
innihélt nú 38 lög og var endurskírð Viltu bjór
væna? en á meðal aukaefnis eru smáskífurnar
False Death og Bjór.
Fræbbblarnir hafa verið starfandi síðan og
gáfu út plötuna Dásamleg sönnun um framhalds-
líf árið 2000. Plata sú var tekin upp á tónleikum og
inniheldur ný lög eftir Fræbbblana og tökulög en
ekkert af þessu hafði komið út áður á plötu. Unnið
var svo með efnið frekar í hljóðveri.
Dót er hins vegar hrein og bein hljóðversplata,
unnin í hljóðveri Thule á þessu ári.
Enginn þoldi Fræbbblana
Yngra áhugafólk um íslenskt pönk er með
Fræbbblana á stalli. Sveitin var þó alla tíð illa
þokkuð að sögn Valgarðs en hún var fyrsta ís-
lenska pönksveitin sem hóf að starfa af einhverju
viti.
„Gagnrýnendur voru ekki hrifnir, ekki einu
sinni þeir sem gáfu sig út fyrir að vera hrifnir af
pönki. Þeir sem töldu sig vera pönkara voru einn-
ig tortryggnir í okkar garð. Við áttum samt ágæt-
is kjarna aðdáenda, sem flestir voru í yngri kant-
inum. Plötusala var líka sæmileg og plöturnar
mikið afritaðar, við heyrðum nokkuð mörg dæmi
um bekki þar sem einn keypti plötuna og flestir
hinna fengu afrit á kassettu. En það voru líka
mjög margir sem þoldu okkur ekki, einkanlega
jafnaldrar okkar.“
Sveitarmeðlimir skáru sig enn fremur út útlits-
lega, þóttu hreinlega ekki nógu pönkaðir í útliti.
Menningarsögulega séð barst pönkið seint til
Íslands, mun síðar en t.d. bítlarokkið.
„Já, mér fannst þetta dálítið skrítið,“ rifjar Val-
garður upp. „Stranglers léku hér í apríl 1978 og
allir voru gríðarlega hrifnir. Samt gerðist ekkert
lengi vel. Það var ekki fyrr en upp úr 1980 sem
bylgjan fór af stað en þá voru það Utangarðs-
menn sem vöktu mikla athygli og mun almennari
en þær sveitir sem voru fyrir og um leið vaknaði
áhugi á því sem var í gangi.“
Skrif um tónlist Fræbbblanna á þessum tíma –
og annarra pönksveita – virðast fjarstæðukennd í
dag, þótt ekki séu nema u.þ.b. 25 ár síðan. Menn
náðu einfaldlega ekki upp í nef sér yfir þessum
„viðbjóði“ og einkanlega var býsnast yfir slökum
hljóðfæraleik og söng, sem þótti ógnandi og
minnti á „öskur úr ungum bola“ svo vitnað sé í
Ingólf A. Þorkelsson, þáverandi skólameistara
MK, sem upplifði fyrstu tónleika Fræbbblanna en
myndskeið frá þeim er að finna í væntanlegri
heimildarmynd.
Valgarður segir að sveitin hafi reynt að aðstoða
eftir kostum við gerð væntanlegrar heimild-
armyndar, þeir gáfu nokkrar athugasemdir á
lokastigi vinnslunnar og hjálpuðu til við efnis-
öflun.
Téðir tónleikar fóru fram í Kópavogsbíói árið
1978. Þar er Valgarður ansi pönklegur á að líta og
viðhefur þá brjálsemi sem pönksveitir á sviði hafa
löngum tileinkað sér.
„Við höfðum verið að fylgjast með pönkinu og í
upphafi vorum við að snúa dálítið út úr þessari
hefðbundnu ímynd. En það stóð ekki lengi og ég
var ekki hrifinn af þessum hörðu ímyndarreglum
sem svo margir fylgdu. Um það snerist pönkið
ekki að mínu mati. Ég fór því fljótlega að mæta í
jakkafötum á svið ef því var að skipta.“
Og upp rísa iðjagrænir …
Fræbbblarnir komu frá sér nokkrum plötum á
fyrsta skeiði sveitarinnar. Fyrsta platan var
þriggja laga sjötomma, áðurnefnd False Death,
og kom hún út í mars 1980. Í desember sama ár
kom út breiðskífan Viltu nammi væna?, plata sem
margir telja meistaraverk sveitarinnar. Bjór kom
svo út árið eftir og 1982, í maí, kom breiðskífan
Poppþéttar melódíur í rokkréttu samhengi út og í
desember sama ár svanasöngur þessa tímabils,
fjögurra laga tólftomman Warkweld in the West.
Öllum var þessum plötum tekið fálega – af gagn-
rýnendum alltént. Öðru máli gegndi um gras-
rótina og plata eins og Viltu nammi væna? lifði
áfram og átti eftir að heilla nýjar kynslóðir pönk-
þyrstra manna og kvenna. Þegar Fræbbblarnir
sneru aftur voru þeir lifandi goðsagnir og fullt út
úr dyrum á endurútgáfutónleikunum og var
áhorfendahópurinn mikið til fólk á aldrinum 18 til
24 ára.
„Á Poppþéttar melódíur … voru komin hljóm-
borð og slíkt,“ segir Valgarður. „Margir voru ekki
hrifnir af því. En fyrir okkur var þetta bara rök-
rétt framhald og tók mið af því sem við vorum að
hlusta á. Við vorum ekki að eltast við tísku-
strauma eins og einhverjir héldu fram, ekki frek-
ar en venjulega. Warkweld in the West seldist
ekki neitt en mér finnst kántrílagið þar fínt og
„Where were you“ og „Boys“ gefa ekkert eftir því
besta sem við höfum gert, svona fyrir minn
smekk. Djasslagið er hins vegar tóm steypa.“
Tuttugu og tveimur árum síðar er Dót komin
út. Valgarður segist glaður yfir því að loksins hafi
sveitin náð þeim hljómi sem hún vildi á plötu, en
því var ekki að heilsa áður þar sem hún mætti oft
og tíðum skilingsleysi í hljóðverunum.
„Hann Aron (Þór Arnarson, upptökumaður)
var snöggur að setja sig inn í þetta og aldrei hef
ég heyrt betri gítara á Fræbbblaplötu en nú.“
Með útgáfu plötunnar lýkur þriggja ára ferli og
framundan er slatti af tónleikum til að fylgja
henni eftir. Hægt er að fylgjast með þróun mála á
www.fraebbblarnir.com.
„Við erum ekki að þessu bara til að vera með,“
segir Valgarður að lokum. „Platan er gerð með
sama trúboðshugarfarinu og gömlu plöturnar.
Þótt umhverfið sé óneitanlega miklu betra í dag,
þá erum við samt að sýna hvernig á að gera þetta,
og ég myndi vilja að það væru miklu fleiri hljóm-
sveitir eins og við!“
Hið rokkrétta samhengi
Út er komin hljóðversplatan Dót, fyrsta þeirrar
tegundar sem pönksveitin Fræbbblarnir lætur
frá sér síðan Warkweld in the West kom út 1982.
Valgarður Guðjónsson, söngvari sveitarinnar,
segir hér frá tildrögum plötunnar, heimspeki
Fræbbbla og sérkennum hins íslenska pönks.
Eftir Arnar Eggert
Thoroddsen
arnart@mbl.is
Ljósmynd/Finnbogi Marinósson.
Fræbbblarnir 2004 Stebbi, Brynja, Valli, Arnór, Helgi, Iðunn og Kristín.