Vikublaðið - 05.11.1993, Blaðsíða 4

4
Memringln
VIKUBLAÐIÐ 5. NOVEMBER 1993
Það var Michelangelo sem
frelsaði mig undan klassík-
inni, er haft eftir firanska
myndhöggvaranum August Rodin
(1840-1917), tímamótamanni í nú-
tíma höggmyndalist, en Listasafn
Reykjavíkur býður nú upp á yfir-
litssýningu á verkum hans að Kjar-
valstöðum.
Að hvaða leyti marka högg-
myndir Rodins tímamót?
Þær brjóta upp hið lokaða form
klassíkurinnar í óvirku og ófor-
gengilegu efhi steinsins. Þær brjóta
jafnvægisreglur klassískrar högg-
myndalistar og fanga augnablik
hreyfingarinnar um leið og þær
brjóta upp hin skörpu skil milli
efnisins og rýmisins í kring. Og
síðast en ekki síst þá rjúfa þær þá
reglu sem viðgengist hafði um ald-
ir, að höggmyndir ætti fýrst og
freinst að sjá frá einni hlið.
Hvernig tengjast þessi rof við
klassíska hefð, sem við sjáum hjá
Rodin, sjálfum Michelangelo, sem
margir telja hátind klassískrar
höggmyndalistar?
Þau tengjast bæði aðferð og
innihaldi. Michelangelo lagði á-
herslu á að aðferð höggmyndalist-
arinnar væri fólgin í því að höggva
út efni, en ekki að leggja ofaná eða
hlaða upp, eins og gert er með gips
og leir. Þetta var ekki bara tækni-
legt atriði, heldur hafði með inni-
haldið að gera; meitillinn átti að
frelsa hugmyndina úr viðjum efnis-
ins. Höggmyndir Michelangelos
fjalla um baráttu á milli anda og
efnis, um örvæntingarfulla baráttu
mannsins fýrir trúarlegri ffelsun úr
viðjum efnisins. Þess vegna eru
margar myndir hans ófullgerðar,
og bera þess merki að þær eru að
brjóta sig úr viðjum marmarans.
Skapandi athöfh listamannsins
verður lifandi fýrir okkur sem hluti
endanlegrar niðurstöðu verksins.
Deilan unt það hvort högg-
myndalistin fælist í því að höggva
út efni eða hlaða því upp var end-
Listasafn
Reykjavíkur:
Yfirlitssýning á
höggmyndum
August Rodin
Kjarvalsstööum
IRodn
Ólafur
Gíslason
.v
urvakin á síðari hluta 19. aldar með
andófinu gegn nýklassíkinni. Rod-
in átti ekki síst þátt í að endurvekja
þessar deilur, en eins og breski list-
ffæðingurinn Wittkower hefur
bent á virðist hugljómun Rodins af
Michelangelo hafa byggst á mis-
skilningi, að minnsta kosti hvað
varðar þýðingu hins ófullgerða í
verkum hans.
Hjá Rodin er ekki að finna þá ör-
lagaþrungnu og hetjulegu baráttu
efnis og anda, sem við sjáum hjá
Michelangelo, og þótt myndir
hans séu meðvitað „ófullgerðar",
þá eru þær ekki úthöggnar, heldur
mótaðar í gips og leir, til þess síðan
að steypast í brons. Þótt nokkrar
mynda Rodins séu til í marmara,
eru þær unnar af aðstoðarmönnum
effir gipsfýrirmyndum, nákvæm-
lega eins og „nýklassíkerarnir“
unnu, og þjóðsagan segir jafnvel að
sjálfur hafi Rodin aldrei snert á
meitli.
En það var ekki síst hreyfingin í
verkum Michelangelos sem fang-
aði Rodin. Hurð hans að víti átti að
verða nýr „Dómsdagur“. Heildar-

:
~
■
'
■
.

hugmyndin að því verki virtist hins
vegar ekki hafa verið fullkomlega
skýr fýrir Rodin, og myndir hans
eru ekki innblásnar af þeirri djúpu
trúarlegu tilvistarangist sem við
finnum hjá Michaelangelo.
Höggmyndin „Bronsöldin", sem
af einhverjum ástæðum er kölluð
„Ognaröldin“ í íslensku sýningar-
skránni, er fýrsta stórvirki Rodins,
og jafnframt eitt af meistaraverk-
um hans. Hún þótti svo ljóslifandi,
þegar hún var fýrst sýnd árið 1877,
að Rodin var sakaður um að hafa
tekið mót af lifandi fýrirmynd og
steypt í gips. Myndin er ekki ógn-
vekjandi á neinn hátt, og því er hið
íslenska heiti hennar rangnefni.
Hún sýnir okkur fagurlimaðan
karlmann vakna til vimndar um
sjálfan sig og eigið frelsi. Mynd
sem endurspeglar miklu ffekar
bjartsýnar vonir og sjálfstraust vax-
andi borgarastéttar í kjölfar ósigurs
Parísarkommúnunnar og stofhun-
ar þriðja lýðveldisins í Frakklandi,
en „ógnaröld“ ósigursins gegn
Þjóðverjum 1871, eins og haldið
hefur verið fram.
Þótt Rodin hafi losað högg-
myndalistina úr viðjum nýklassík-
urinnar og akademismans, þá var
það ekki fýrr en undir lok ferils
hans að hann áttaði sig á þeim
sannleika, sem landi hans og jafti-
Bronsöldin frá 1875-76.
Mynd þessi, sem kölluð er „Ógnar-
öldin“ í sýningrskrá, átti upphaflega
að sýna særðan franskan hermann
úr styrjöld Frakka við Prússa 1870,
en varð í meðferð Rodins að eins
konar ímynd fyrir vaknandi bjartsýni
og sjálfstraust franskrar borgara-
stéttar í kjölfar ósigurs Parísar-
kommúnunar og stofnunar
þriðja lýðveldisins
í Frakklandi árið 1870.
aldri, Degas, hafði löngu áður átt-
að sig á, að höggmyndin hefur ekki
mónúmentalhlutverki að gegna í
samtímanum á sama hátt og hún
hafði á konungstt'manum eða keis-
aratímanum.
Hreyfingin var fýrir Degas verð-
ugt rannsóknarefhi í sjálffi sér.
Þótt myndir eins og Balsac, Hugs-
uðurinn, Borgararnir í Calais og
Skugginn mikli séu óumdeilanleg
meistaraverk, þá hafa þau til að
bera vissa „retorík“ eða keim af
táknhyggju, sem er víðs fjarri í
myndum þeim af dansmeyjum,
sem Degas vann í kringum 1880.
Rodin virðist hafa áttað sig á
þessu undir lokin, og gerir í upp-
hafi 2. áratugar þessarar aldar smá-
myndir af dansandi fólki, sem eru í
anda Degas og vísa í raun meira
ffam á veginn en önnur verk hans:
verk sem eru hrein rannsókn á
hreyfingu í rýminu og gjörsneydd
öllum mónúmentalisma. Verk sem
áttu effir að hafa mótandi áhrif á
brautryðjendur nútíma högg-
myndalistar eins og Matisse og Gi-
acometti.
Síðari hluti 19. aldarinnar í
Frakklandi var undir merki im-
pressíonismans. Impressíonisminn
fól í sér upplausn formsins og
krufhingu birtunnar og litarins. Því
er erfitt að ímynda sér impressí-
onískan skúlptúr.
Engu að síður kemur Rodin
næst því. Og þar sem þeir Cezanne
og Van Gogh standa fýrir and-
stæða póla í málaralist þessa ti'rna,
sem varða leiðina annars vegar til
kúbisma og konstrúktífisma og
hins vegar til expressíónisma og
súrrealisma, þá stendur Rodin
undir merki Van Goghs og ex-
pressíonismans.
Retorískar mónúmentalmyndir
hans gera það hins vegar að verk-
um að hann stendur nær 19. öld-
inni en þeirri 20. Það urðu aðrir til
þess að hefja merki módernismans
á loft.
Kvikmyndir
Hin helgu vé
Sýnd í Regnboganum
Leikstjóri: Hrafh Gunnlaugsson
Aðalhlutverk: Steinþór Matt-
híasson, Alda Sigurðardóttir,
Tinna Finnbogadóttir.
Margir hafa eflaust beðið, af
forvitni frekar en eftirvænt-
ingu, eftir nýjusm afurð Hrafns
Gunnlaugssonar, Hinum helgu
véum. Synd væri samt að segja að
Hrafn hafi þurft að standa undir
miklum væntingum eftir síðasta af-
rek sitt, Hvíta Víkinginn. En í því
fólst líklega forvimin, að fá það
staðfest hvort Hrafn sé einfaldlega
búinn að vera sem kvikmyndagerð-
armaður eður ei. Vinuin Hrafns og
vandainönnum til einhverrar gleði
er Hin helgu vé talsvert skref upp-
ávið eftir Hvíta hryllinginn, enda
er hún talsvert hógværari og tekur
minni áhætmr en hin rétmefhda ís-
lenska útgáfa af Sjö bræðrum
gerði.
Þetta er ósköp viðkunnanleg
uppvaxtarsaga, aðalyrkisefni er
vakning kynferðis og tilfinninga
samfara því. Ekki er hægt að segja
að farnar séu mjög ótroðnar slóðir
í myndinni, reyndar minnir hún á
köflum óþægilega á frönsku mynd-
ina Le Grand Chemin, án þess að
Hrafh sé beinlínis að gera sig sekan
um að ljósrita frá öðmm.
Steinþór Matthíasson stendur
sig hreint ótrúlega vel í aðalhlut-
verkinu, það kemur sjaldan fýrir að
maður geti lesið tilfinningar jafn
skýrt og greinilega úr svipbrigðum
leikara á barnsaldri. Tinna Finn-
bogadóttir er einnig mjög skýr og
eðlileg í hlutverki sínu (en ef eitt-
hvað er fengið að láni úr Le Grand
Chemin er það einmitt persóna
hennar). Alda Sigurðardóttir
stendur sig skammlaust, þó svo að
framsögn hennar sé eilítið páfa-
gaukskennd á köflum. I það heila
er Hin helgu vé alls ekki svo slæm,
hún er einlæg án þess að vera bein-
línis firumleg og hún fær áreiðan-
lega margan Islendinginn til að líta
aftur til æskuáranna með söknuði,
þó svo að hún hafi snert mig ffekar
lítið persónulega.
Jason goes to Hell:
The Final Friday 0
Sýnd í Laugarásbíó
Leikstjóri: Adam Marcus
Aðalhlutverk: John D. LeMay,
Kari Keegan, Kane Hodder.
Erkióvætturinn Jason hefhr
hingað til ekki átt um frjálst
höfuð að strjúka í kvikmyndahús-
um Reykjavíkur. Astæðan er sú að
æðsta dómstól siðferðis á íslandi,
Kvikmyndaeftirliti ríkisins, hefur
verið mikið í nöp við myndaflokk
þennan og myndir númer 1-8 eru
allar á svörtum lista þess yfir of-
beldismyndir.
En svo virðist sem stóri hróðir
hafi sofnað á verðinum, því nú
berja Reykvíkingar augum mynd
númer níu um ævintýri fjölda-
morðingjans góðkunna. Ilvort
Reykvíkingar eru eitthvað bættari
fýnr vikið er svo annað mál því að
líkt og með aðrar myndir flokksins
fer lítið fýrir metnaði í þessu
myndarafstyrmi.
Unnendur náttúruverndar geta
þó kæst því hér er greinilega „um-
hverfisvæn bíómynd" á ferð. Sögu-
þráðurinn er endurunninn úr hin-
um myndum seríunnar auk þess
sem söguþráður myndarinnar
„The Ifidden" er fenginn að láni
og endurnýtmr. Hér eru engin
umhverfissvín á ferð, allt sem fýrir
augu ber hefur sést áður, jafnvel
morðaðferðirnar eru farnar að
endurtaka sig. Til að krydda klisj-
una örlítið hafa handritshöfundar
brugðið á það ráð að bæta í mynd-
ina á stöku stað fýrirbærum sem
nefhast „innbrandarar“ (in-jokes,
tilvísanir í aðrar myndir og þjóðfé-
lagsmál). T.d. skýtur hinni ill-
ræmdu bók hinna dauðu upp koll-
inum, en hún er best þekkt úr hinni
töluvert metnaðarfýllri „Evil
Dead“ seríu. í einu atriði reyna
þeir einnig að staðhæfa eitthvað
um Aids-ógnina (Elskendur eru
skornir í tvennt af Jason eftir að
þau afréðu að nota ekki smokkinn)
en slík ádeila ferst þeim sýnilega
frekar klunnalega.
Skástu atriði myndarinnar eru
skotbardagaatriði í seinni hluta
hennar, en á þeim sést hversu mik-
il áhrif austurlenski hasarmynda-
leikstjórinn John Woo er farin að
hafa á bandaríska kvikmyndagerð,
andi hans svífur svo sannarlega yfir
vömum. Er það eflaust liður í end-
urvinnslustefnu aðstandenda að fá
nokkra takta lánaða úr smiðju hans.
Þó svo að úrvinnsla myndarinn-
ar sé allt annað en merkileg hefur
myndin eflaust dáið strax á hand-
ritsstigi, því að handritið er allt of
blátt áfram til að byggja upp
ísak Jónsson
nokkra spennu. Þetta reyndu höf-
undar að laga með því að bregða á-
horfendum með reglulegu inilli-
bili, en sú aðferð hefur orðið æ
máttminni með hverri mynd
flokksins og er vita áhrifalaus í
þessari.
En þó að þessi mynd sé hrein
hörmung er sýning hennar góðar
fréttir fýrir landsmenn. Sú stað-
reynd að hún slapp í gegnum síu
Kvikmyndaeftirlitsins er vonandi
merki um það að ritskoðun þess sé
á undanhaldi og að fullorðið fólk
fái einhvern tíma í framtíðinni að
ákveða sjálft hvað sé því bjóðandi.
The Piano ****
Sýnd í Regnboganum
Leikstjóri: Jane Campion
Aðalhlutverk: Holly Hunter,
Harvey Keitel, Sam NeiII.
Nýsjálenski leikstjórinn Jane
Campion hefiir þótt bjartasta
von kvenþjóðarinnar í kvikmynda-
heiminum undanfarin ár. Hún
undirstrikar hæfileika sína heldur
betur með þessari mynd, en Píanó-
ið er mun þroskaðri mynd en fýrsta
mynd hennar, tragíkómedían
Sweetie, og mun aðgengilegri en
önnur mynd hennar, An Angel at
my Table. Holly Hunter hefur
hingað til aðallega leikið háamer-
ískar manngerðir en það háir henni
ekki í þessari mynd, hún túlkar
hlutverk sitt af hógværri innlifun
og tekst greiðlega að núðla sálar-
angist persónunnar Ödu til áhorf-
andans.
Harvey Keitel leikur einnig per-
sónu sem er ólík þeim sem hann
hefur leikið áður og tekst það vel.
Sam Neill leikur skilningssljóann
eiginmanninn á sannfærandi hátt.
Þeir sem hafa fengið nóg af lámn-
urn í spennukvikmyndum samtím-
ans ætm að líta á þetta hlédræga
meistaraverk sem sönnun þess að
mannlegar tilfinningar eiga sér
ennþá samastað í kvikmyndalist-
inni.