Vikublaðið - 18.08.1995, Blaðsíða 7

VIKUBLAÐIÐ 18. ÁGÚST 1995
Sagan
7
í Þingholtumun er fjöldinn allur
af merkilegum og fallegum húsum
og þátttakendur í gönguferð um
hverfið sl. fostudag undir leiðsögn
Guðjóns Friðrikssonar sagnfræð-
ings fengu að kynnast því að þar er
ekki bara um að ræða byggingar-
efiii í mismunandi formum. Húsin
eiga sér sögu og sinn þeirra mynda
umgjörð tun forvitnilegt mannlíf í
höfuðborginni fýrr á árum.
Um fjörutíu manns tóku þátt í
gönguferðinni sem farin var á vegum
Alþýðubandalagsfélagsins í Reykja-
vík. Guðjón Friðriksson leiddi hóp-
inn og stoppaði á lykilstöðum til að
ausa úr visíaibrunni sínum. Þar er
augljóslega á ferðinni maður sem tril-
einkað hefur sér umræðuefnið af
kostgæfhi og gætt þess að fræðast um
fleira en hús höfðingjanna. Híbýli og
mannlíf alþýðunnar var ofar á for-
gangslistanum.
Þetta var undirstrikað þegar í upp-
hafi gönguferðarinnar, þegar Guðjón
fræddi þátttakendur um fyrsta bama-
skólann, sem stofnaður var 1904, við
Bergstaðastræti að frumkvæði Frí-
kirkjusafiiaðarins og kallaður var As-
grímsskóli eftir fyrsta skólastjóranum.
Síðar bættist við „unglingadeild“
(nemendur vom allt að þrítugu) og
þangað flykkust ungmenni og einnig
vinnukonur, verkakonur þeirra tíma,
nýkomnar á mölina. „Hið opinbera“
hafði ekki burði í sér að stofna gagn-
fiæðaskóla fyrr en 1931.
I húsi á móti bjó upp á lofiri í pínu-
lidu risherbergi fullorðin kona ásamt
syni sínum. Sonurinn var reyndar
blaðamaður á Þjóðviljanum, Sigurður
Guðmundsson. Þangað kom breski
herinn að leita Sigurðar í apríl 1941
til að flytja í prísund í Bredandi.
Fangageymslan við Skólavörðustíg
var ekki aðeins hugsuð sem hegning-
arhús heldur einnig ráðhús (eins og
tíðkaðist erlendis) og þar hélt bæjar-
stjómin sína fundi um skeið. I bæjar-
þingssalnum var kosið og myndaðist
oft löng röð meðan menn biðu eftir
að kæmi að þeim. Um leið var heppi-
legt fyrir suma að beint á móti var
veitingahúsið Geysir - og þar gerðu
menn sér glaðan dag enda oft mikill
hávaði þegar Líða tók á kjördag. Ekkj-
ur og aðrar konur sem vom sjálfs síns
ráðandi fengu kosningarétt 1882 en
fyrsta konan kaus ekki fyrr en 1888 og
raunar kusu ekki nema alls sex konur
firam að aldamótum. Þannig var að
körlunum var raðað í stafrófsröð og
þessar 20 til 30 konur sem fengu
kosningarétt vora settar aftast í röð-
Þessi stfll er ekld bara skemmtilegur
heldur vill svo til að þetta er hús sem
Steingrímur afi Steingríms Her-
mannssonar hannaði. Ekki mjög fram-
sóknarlegt eða hvað?
ina. Þegar kom að þeim var yfirleitt
mikil Geysis-stemning þannig að þær
gátu ekki vænst þess að kjósaóáreitt-
ar. Þvert á móti hefur það verið hin
mesta áþján og áhætta fyrir konumar
að kjósa með fulla karlana ágenga til
orðs og æðis á eftir þeim.
Hegningarhúsið þótti annars vera
töluverðan spöl úr bænum og erfitt að
drösla þangað fullum mönnum. Því
var bragðið á það ráð að smíða sér-
stakan yfirbyggðan vagn með loftopi.
Það var síðan ósjaldan að menn sáu
lögregluþjóna með slíkan vagn á ferð
og heyra mátti öskur og vem fyllibytt-
anna innanúr vagninum. Án efa hafa
margir séð skoplegu hliðina á þessum
annars sorglegu uppákomum.
I upphafi aldarinnar vora reist við
Bergstaðastræti, Þingholtsstræti,
Miðstræti og víðar svokölluð Snikk-
arahús. Eitt þeirra, við Bergstaða-
stræti, hannaði Steingrímur afi Stein-
gríms Hermannssonar. Einnig voru
þá að rísa mörg steinhús í stað gömlu
torfbæjanna. Steinhúsin risu hvað
hraðast eftir byggingu Alþingishúss-
ins. Þannig var að fjölmargir verka-
menn unnu við að reisa þinghúsið og
að því Ioknu vora öll verkfæri seld á
uppboði. Margir karlanna keyptu sér
verkfæri, höfðu lært vinnubrögðin og
reistu sér hús í stað torfbæja sinna.
I húsinu Spítalastíg 7 hafe margir
merkir menn búið. A þriðja áratugn-
um bjó þar Hallbjöm Halldórsson
prentari og ritstjóri Alþýðublaðsins. A
sömu hæð bjó mikill póhtískur and-
stæðingur hans, Ami í Höfðahúsum.
Og án efa hafa þeir margt spjallað en
sjaldnar komist að sameiginlegri nið-
urstöðu.
Uppi á loftí í sama húsi vora oft
samankomnir mikhr og síðar frægir
listamenn. Þama heyrðist í fyrsta
skipti lesið upp úr handritum merkis-
rita, svo sem þegar Hahdór Kiljan
Laxnes las upp úr Vefaranum og
Þóbergur Þórðarson las upp úr Bréfi
til Lára. Þama gaf einnig Oddur
nokkur út blaðið Harðjaxl og er það
mál manna að listamannasamfélagið
uppi á lofti hafi verið raunverulegir
höfundar margra greina Odds. Að
minnsta kosti voru þeir skammaðir
fyrir að hafa gamla manninn að fífh.
I hdu herbergi í húsi við Grundar-
stíg ólst lausaleiksbamið Þorvaldur
Guðmundsson í Síld og fisk upp í sár-
ustu fítækt. Þar rétt hjá bjuggu Mark-
an-systur og segir Guðmunda Eh'as-
dóttir frá því þegar hún stóð fyrir utan
og hlustaði hugfangin á söng Maríu
Markan og hefitr það áreiðanlega átt
sinn þátt í að Guðmunda lagði fyrir
sig söng. I þamæsta húsi bjó Hannes
Hafetein fyrsti ráðherra Islands sín
síðustu sjö ár og er mikið í það hús
borið.
En næsta gata er Bjargarstígur og
er hún líkast til eina gatan í borginni
sem kennd er við venjulegt almúga-
fólk, nefiid eftir gamalli konu sem bjó
þar, en hún hét Sigurbjörg.
Hús Borgarbókasafhsins á sér
merka sögu aðra en þá að hafa verið
heimih ríkra heildsala. Það var út-
Iendur og efitaður gyðingur sem lét
teikna það og reisa. Menn vissu ekki
gjörla hvort hann var danskur eða
þýskur, en alténd var hann mjög óör-
uggur með sig í kringum heimstyrj-
aldaárin fyrri og seldi nokkrum sinn-
um búslóð sína eins og hann gerði ráð
fyrir að hverfa á braut með skömmum
fyrirvara. Hann hvarf loks skyndilega
1916 og reka sumir það til ofríkis og
þrýstings breska konsúlsins.
Þama um slóðir era fjölmörg
snikkarahús í Sweitser-stíl, sem komu
flest hver tilsniðin fr á Noregi, pönmð
eftir „katalógum”. Einkenni þeirra
era gjaman mildl bjálkaverk, mynd-
skurður og port sem lyfta þakinu upp.
Gott dæmi er Þingholtsstræti 29 þar
sem bjó Jón Magnússon ráðherra.
Einnig má nefiia franska sendiherra-
bústaðinn og hús við Miðstræti. I há-
reistu húsi við þá götu bjó Olafur O-
lafeson þingmaður og Fríkirkjuprest-
ur, sá sem hafði frumkvæðið að stofn-
Guðjón Friðriksson í fagmannlegum stellingum að lýsa því hvemig steinhús tóku við af torfbæjum, ekki síst eftir að almúga-
menn lærðu að höggva í grjót við byggingu Alþingishússins. Myndin Ol.Þ.
Fyrsti bamaskólinn var stoftiaður í þessu húsi árið 1904 að frumkvæði Fríkirkju-
safnaðarins. I húsi beint á móti tróðu sér upp þröngan stigagang og inn í pínulít-
ið risherbergi liðsmenn breska hersins að leita að Sigurði Guðmundssyni blaða-
manni Þjóðviljans til að færa hann til Fnglands £ prísund.
un bamaskólans sem sagt var frá í
upphafi þessarar greinar. Honum við
hlið bjó Jón Olafeson, þingmaður og
forstjóri Kveldúlfe og enn í næsta húsi
bjó Jón Baldvinsson ritstjóri og þing-
maður. Hafa þessir menn án efa oft
hist í götunni og skipst á skoðunum
um landsins gagn og gæði.
Að gönguferðinni lokinni hélt hóp-
urinn til höfuðstöðvanna að Lauga-
vegi 3, þar sem við tóku léttar veiting-
ar og spjall - um landsins gagn og
gæði.
o
X
<
>
Þrefaldur pottur!!!
- Leikur einn!
Fáðu pér miða fyrir kl. 20.20 á
Lsfensk
laugardagirm.