Frjáls þjóð - 14.12.1957, Blaðsíða 15
JÓLIN 1957
FRJÁLS ÞJÓÐ
15
ið, að hann setti að nýju rétt yfir
Jóni.
Nú fyrst var Jón spurður um
það, hvort hann hefði fleiri stuldi
á samvizkunni en hestaþjófnaðinn.
Játaði hann þá umsvifalaust, að
hann hefði stolið þófanum og
gjörðunum í Ásgarði og nýju
reiptagli og slitnu reipi, sem hann
átti að fara með frá Gilsfjarðar-
brekku að Tjaldanesi. Öðrum
þjófnaðargrunsemdum af Fells-
strönd og úr Hvammssveit neitaði
hann eindregið. Ingiríður var köll-
uð fyrir réttinn og spurð um það,
hvort Jón hefði komið með sel-
skinn að vestan, en svo virðist
eigi hafa verið. Endurtók Ingiríður,
að hún vildi vinna eið að því, að
Jón hafi ekki með sinni vitund
dregið stolna muni að heimili
þeirra. Að svo búnu var henni
eins og áður „tilsagt“ að ganga til
síns heimilis.
10. desember var málið enn tek-
ið fyrir og þá lagður fram reikn-
ingur og skaðabótakrafa séra Árna
á Reynivöllum, og 13. desember
var dómur kveðinn upp. Kom þá
í Ijós, að til viðbótar fyrri ávirð-
ingum hafði Jón árið áður tekið
hest á Sandi og riðið honum að
Stapafelli, en sleppt honum þar.
Óaðspurður hafði hann meðgengið
töku nokkurra spýtna úr Oddsbúð
við Arnarstapa og loks þótti hákarl
of mikill í hjalli hans til þess, að
það væri hlutur Jóns eins, enda
hafði hann, að því er fullyrt er í
yfirdómi, játað töku á hákarls-
lykkjum úr hjalli á Sandi þetta
ár, vorið 1813. En samkvæmt
dómabók Snæfellsnessýslu verður
þó helzt lesið, að hann viti eigi frá
hverjum þessar hákarlslykkjur séu
til sín komnar.
★
ÓMUR sýslumanns varð sá, að
Jón Franz skyldi kaghýðast og
erfiða ævilangt í járnum í Kaup-
mannahafnar festingu. Minna mátti
ekki gagn gera. Ingiríður var
sýknuð. Séra Arna Helgasyni voru
dæmdir 30 ríkisdalir og 80 skild-
ingar í skaðabætur, og hafði þá
verið dregið frá kröfu hans verð
hestajárnanna, sem hurfu undan
þeim hestum tveimur, sem fund-
ust fljótlega. Egill nokkur Jónsson
fékk einn ríkisdal fyrir tveggja
daga leit að hestum séra Áma.
Jón Þorleifsson á Gilsfjarðar-
brekku fékk kaupverð hestsins
endurgreitt, sjö ríkisdali, Jón Jóns-
son á Ingunnarstöðum tíu ríkisdali
fyrir hestinn, sem hann lét í skipt-
um, Jón Ketilsson 13 ríkisdali og
64 skildinga fyrir Patreksfjarðar-
ferðina, Jón Jónsson þrjá ríkisdali
fyrir sendiferð í Dali, Guðbrandur
sýslumaður 38 ríkisdali og 32
skildinga fyrir sitt ómak, sækjandi
tvo ríkisdali, verjandi einn ríkis-
dal, þingvitni þrjá ríkisdali og 38
skildinga og dómarinn sjálfur, Sig-
urður Guðlaugsson, ríflegustu fjár-
hæðina, eins og vænta mátti, 78
ríkisdali. Loks fékk Jón hrepp-
stjóri í Melabúð greiðslu fyrir
vörzluna á sakborningi, en þó var
fangareikningur lækkaður vegna
þess, sem „Jón seki hefur frá sínu
heimili fengið“. Ekki sést, hve
miklu þetta nemur. Virðist fanginn
nú fenginn til vörzlu Ólafi Sveins-
syni, sem þá bjó á Stapa, og átti
hann að geyma hann í járnum.
Málið fór svo fyrir yfirsakamála-
réttinn, sem staðfesti dóm Sigurð-
ar Guðlaugssonar 2. apríl 1814.
IV.
ÓN Franz hírðist allan þennan
vetur í haldi hjá Ólafi hrepp-
stjóra Sveinssyni. Ekki var hann
þó hafður í fjötrum, því að járnin
virtust lítt nýt og engin hlekkja-
festi við þau. Sýslumaður taldi sér
ekki skylt að leggja til önnur járn,
þar eð ekkert ákvæði væri um það
í kóngsbréfi, og yrði fangavörð-
urinn sjálfur að sjá fyrir því, eins
og þurfa þætti.
Þegar kom fram á vorið, fékk
Jón leyfi hjá Ólafi til þess að dytta
að kofum sínum í Býlubúð, svo
að Ingiríður gæti haldizt þar við
fyrst um sinn, þótt hans missti
við. En maður virðist hafa verið
settur til þess að gefa Jóni gætur.
Við og við fékk Jón að hafa tal af
Ingiríði, og þegar kom fram á mitt
sumar 1814, færði hún honum eitt
sinn þær fréttir, að Sigurður
sýslumaður væri farinn að fala
handa honum far með Stapaskipi
til Kaupmannahafnar. Duldist Jóni
ekki, að nú yrði hann brátt send-
ur í þrældóminn á Brimarhólmi.
Þótti honum ekki gott til þess að
hugsa. Kom þar tali þeirra hjóna,
að ráðlegast myndi, að Jón stryki.
Var Ingiríður þess hvetjandi og lét
honum í té lítils háttar af fiskmeti
í nesti, þótt raunar bæri hún
seinna á móti aðild sinni. En það
mun hafa verið virt henni til
vorkunnar og linlega eftir gengið.
Um miðjan júlímánuð, laugar-
daginn í þrettándu viku sumars,
var Ólafur með fólk sitt í mógröf-
um í Stapabotni. Varð honum
gengið til bæjar, og meðan Ólafur
var heima við, hvarflaði einnig frá
sá maður, sem einkum hafði verið
settur til þess að gæta fangans.
Er ekki að orðlengja, að Jón neytti
færisins og strauk og var allur á
bak og burt, þegar farið var að
svipast eftir honum. Hélt hann
úr Stapabotni yfir Jökulháls og
í Hólsdal, þar sem hann tók ljós-
gráan hest, er hann vissi ekki, hver
átti, en reyndist síðar eign Stefáns
Schevings, umboðsmanns á Ingj-
aldshóli. Var hestur þessi járnað-
ur, og kom það flóttamanninum
vel.
Jón Franz steig nú á bak, en þó
er bersýnilegt, að hann hefur ver-
ið harla óráðinn í því, hvað til
bragðs skyldi taka. Kemur það
berlega fram af flækingi hans
næstu vikur.
Fyrst lagði hann leið sína yfir
Jökulháls og suður Hnausabotna.
Fór hann síðan fjöll fyrir ofan
Breiðuvík og Staðarsveit á Arn-
ardalsskarð og kom um kvöldið
niður hjá Kverná í Eyrarsveit.
Þaðan fór hann yfir í Kolgrafar-
fjörð, um Tröllaháls í Hraunsfjörð
og þar hjá bæjum, Horni og
Hraunsfirði, fyrir ofan Berserkja-
hraun og á Kerlingarskarð, þar sem
hann hvíldist. Hélt hann síðan för-
inni áfram og kom hvergi á bæ
fyrr en norður á Melum í Hrúta-
firði. Hefur það sjáanlega verið
ætlun hans að komast þar í kaupa-
vinnu undir fölsuðu nafni. Sagðist
hann heita Jóhann Jónsson og vera
utan úr veiðistöðum á Snæfells-
nesi og ætla að fala kaupavinnu.
Húsbóndi á Melum var ekki heima,
en fólkið þar sagði honum, að
kaupavinna fengist ekki. Fór Jón
við svo búið að Fjarðarhorni og
fann bóndann þar, Sigurð Sigurðs-
son, einan úti og spurði enn um
kaupavinnu. Bóndi sagðist halda,
að hún fengist ekki, og ekki gæti
hann tekið neinn. — Hvergi var
Jón spurður um vegabréf.
Þessu næst hrökklaðist Jón að
Prestbakka, en presturinn, séra
Jón Jónsson Arnórssonar, var rið-
inn í kirkju. Má af því ætla, að
þetta hafi verið um helgi, og Jón
hafi verið búinn að vera eina viku
á flækingi sínum. Næstu nótt gisti
hann í Skálholtsvík hjá Sigríði
Arnórsdóttur, er þar bjó ekkja, en
þaðan forðaði hann sér á Bitru-
háls og lá þar úti nokkra daga.
★
U hefur Jón verið orðinn úr-
kula vonar um að fá kaupa-
viimu í Hrútafirði, enda brá hann
sér eina nóttina að Guðlaugsvík
og stal þar rauðblesóttum hesti,
sem Árni, sonur Ólafs bónda Árna-
sonar í Guðlaugsvík átti. Sá hest-
ur var járnaður á framfótum.
Hraðaði hann sér að svo búnu suð-
ur fjöll. Kom hann á Haukadals-
skarð og fór þaðan á Holtavörðu-
heiði og síðan austur og norður á
bóginn, unz hann var kominn móts
við daladrögin fram af Miðfirði.
Sat hann þar nokkra daga um
kyrrt sökum þoku, óveðra og for-
aða. Þarna missti hann gráa hest-
inn frá Ingjaldshóli ofan í keldu
og náði honum ekki upp aftur.
Þegar upp birti, hélt hann aftur í
áttina vestur á Haukadalsskarð og
fór nokkuð ofan við Óspaksstaði í
Hrútafirði, en er á Haukadalsskarð
kom, breytti hann enn stefnu og
reið fram heiðar.
Þennan tima allan hafði hann
mestmegnis lifað á hvönnum og
hvannarótum, því að fiskmetið frá
Ingiríði hrökk skammt. Settist
hann nú um kyrrt um hríð og safn
aði hvönnum. En skyndilega bjó
hann ferð sína og reið til baka
svipaða leið og hann var kominn
að sunnan. Hjá Breiðabólstað á
Skógarströnd stal hann rauðum
reiðhesti séra Jóns Hjaltalíns, lítt
járnuðum, en annars nam hann
ekki staðar, fyrr en hann var kom-
inn á Arnarstapa. Hefur hann ætl-
að að hitta konu sína í Býlubúð,
en greip í tómt. Vissi hann nú
ekki, hvar hennar skyldi leita. í
þessum vomum hitti hann mann
þar á plássinu, Vigfús Bjarnason,
er virðist hafa verið heimamaður
Jóns hreppstjóra í Melabúð. Spurði
Vigfús um Ingiríði, en hann gat
ekki annað sagt honum en það, að
hún væri farin af Stapa. Bað Jón
Vigfús að segja ekki til sín, og hét
hann því.
★
Ú fór Jón fyrir alvöru að und-
irbúa útilegu sína. Byrjaði
hann á því að stela reiðingi, klyf-
bera og beizli i Eiríksbúð hjá
Kristjáni beyki og reið síðan til
Keflavíkur í leit að konu sinni.
Kom hann á glugga að Dyngju og
átti þar tal við Einar Jósefsson,
en hann vissi ekki annað en Ingi-
ríður væri á Stapa. Er Einar
spurði um nafn gestsins á glugg-
anum, kvaðst Jón heita Ólafur.
Síðan stal Jón seglrá í Keflavík,
en hana hefur hann sennilega ætl-
að að nota sem mæniás í hreysi
sitt, og eitthvað fleira smálegt greip
hann í Keflavík og við Hellna.
Reið hann við svo búið upp í fjall
og inn á Fróðárheiði. Þó sló hann
sér aftur niður í byggðina, og við
Ósakot hjá Búðum hitti hann pilt.
Sagði hann nú nafn sitt hverjum,
eftir því sem honum flaug í hug,
er hann varð á vegi fólks. Hraðaði
RUKKARINN MIKLI
Meðan vorgolan syngur í laufi trjánna
og stráin rugga í takt við
sumarhörpu vindanna
bíður hann í skugganum
Þegar lauf trjánna hnígur í mold
og sameinast týndum laufum horfinna ára
og stráin eru ekki lengur græn heldur hvít
og rugga ekki lengur heldur brotna
Þá stígur hann fram rukkarinn mikli,
þá er hans tími kominn
Jón frá Pálmholti.
hann för sinni vestur yfir Kerl-
ingarskarð og inn Skógarströnd og
Dali. Gaf hann sér þó tíma til
þess að stela folaldshryssu, er hann
sá hjá Dröngum á Skógarströnd,
eign Gríms bónda þar, Grímssonar.
Af Haukadalsskarði hélt hann aust-
ur á Holtavörðuheiði á þær slóðir,
þar sem hann átti hvannasafn sitt.
★
UTILEGA Jóns Franz varð þó
ekki lengri en svo, að Hrútfirð-
ingar handtóku hann í haustleit-
um, sem fóru fram fyrstu dagana
í septembermánuði. Hafa þær lík-
lega verið svo snemma sökum þess,
að kaupskip hefur beðið eftir slát-
urafurðum, en fyrr á tímum var
altítt, að kaupmenn heimtuðu slát,-
urafurðir um það leyti eða fyrr, ef
þeir tóku þær á annað borð, svo
að skipin gætu látið í haf, áður
en veður spilltist. Um landshagi
hér var ekki spurt.
Gísli Konráðsson, sem dvaldist
síðari hluta ævinnar undir hand-
arjaðri séra Ólafs Sívertsens, sonar
Sigurðar hreppstjóra Hrútfirðinga,
segir svo frá, að Ólafur hafi verið
fjallkóngur þetta haust.
Riðu þeir Hrútfirðingar níu sam-
an suður heiðar í niðaþoku. Er
þeir voru komnir suður á fjöll
austur frá Holtavörðuheiði, nær
Tvídægru, en vestur frá Skúlagili.
reið Ólafur upp á hól og hugðist
skipa þar niður gangnamönnum.
Sá hann þar þá mann í lítilli
brekku skammt frá og hjá honum
þrjá hesta samanbundna. Maður
þessi var í óðaönn að snúast við
hestana, leysa þá sundur og láta
upp á þá. Hafði hann snarað tveim
ur pokum samanbundnum á einn
þeirra, á öðrum hafði hann trúss,
sem bundin voru saman með snær-
um, er lágu um bert bak skepn-
unnar og höfðu nuddað sundur
skinn og hold niður í hryggjar-
liði, en hinn þriðja hafði hann til
reiðar, og var garðtorfa girt á
hann með snæri, en byrðarólar und
an Jökli hafðar fyrri ístöð. Þessi
hestur var særður undan snærinu
aftan við bringukollinn.
Ólafur vék sér með mönnum
sínum að þessum undarlega ná-
unga, áður en hann fékk ráðrúm
til þess að komast brott, og spurði
hann að nafni og hvert för hans væri
heitið. Maðurinn svaraði því einu
til, að hann ætlaði „þangað", og
varð þó eigi ráðið hvert. Ólafur
þóttist aftur á móti vita, að þetta
væri Jón Franz, því að lýsing hans
hafði borizt í Hrútafjörð. Hann
mælti því til sinna manna: ,,Takið
þið hestana og hjálpið manni þess-
um á bak.“
Maðurinn svaraði stygglega:
„Látið þið mig vera. Varið ykkur
á mér.‘
Ólafur hafði þessar ógnir að
engu. Reif hann garðtorfuna af
hestinum og setti undir snærin á
meiddu hestunum. Þreif hann
manninn síðan og snaraði honum
á bak, án þess að hann veitti mót-
spyrnu. Að svo búnu sneri hann
til byggða með fanga sinn og lét
tvo menn fylgja sér.
★
ANGINN var fálátur mjög; en
þegar kom á Grunnavatnshæðir,
hófst hann upp og sagði, að lík-
lega mætti hann hægja sér. Ólafur
leyfði það, „og muntu þó ekki
langt þurfa, kunningi," sagði hann.
Fanginn renndi sér af baki, gekk
spölkorn frá hestunum, en tók svo
á rás. Eltu þeir hann þegar uppi
og settu hann á hestinn að nýju.
Þegar Ólafur hafði orð á, að þeir
kynnu að villast í þokunni, svar-
aði fanginn: „Ekki er svo vel.“
Þeir héldu nú rakleitt til réttar
Hrútfirðinga í oddanum milli
Hrútafjarðar og Miklagils. Þar
tóku þeir upp mat og buðu fang-
anum. Hann þáði það, en signdi
sig hvorki né þakkaði fyrir sig.
Er þeir höfðu matazt, stóð Ólafur
upp og gekk á sjónarhól til þess
að hyggja að mannaferðum. Freist-