Frjáls þjóð - 31.03.1962, Blaðsíða 6

Þjóö og saga
SVIPMYNDIR
FRÁ
GALDRAÖLD
IX
SR. EINAR GUÐMUNDSSON
Á 17. öld var það mikið
hættuspil að verða fyrir
galdraáburði, eins og sjá má
af frásögnum þeim, sem birzt
hafa í þessu blaði að undan-
förnu, en ákærandi átti oft-
ast ekkert á hættu. Þó gat
brugðið út af þessari reglu,
ef sakborningur var svo hepp-
inn að eiga öfluga menn að,
eða þeir gátu notað málið
til þess að klekkja á andstæð-
ingum. Undir slikum kring-
umstæðum gat svo farið, að
ákærandi í galdramáli mátti
teljast heppinn að sleppa
með fulla æru. Mál af þessu
tagi eru fátíð, en það, sem
nú verður rakið, er einmitt
gott dæmi um slíkt.
Árið 1618 fær Einar Guð-
mundsson vonarbréf fyrir
Staðarprestakalli á Reykja-
nesi vestra, en faðir hans
hafði haldið kallið fram til
þess tíma. Líklegt er, að
hann hafi tekið við kallinu
árið eftir, þó að vitað sé, að
sr. Einar þjónaði Flatey 1622,
en það hefur hann getað
gert frá Stað. Fyrstu 14 em-
bættisárin virðist Einar ekki
hafa átt í teljandi útistöðum
við sóknarbörn sín eða ná-
búa, ef undan er skilin landa
þræta, sem kom fyrir dóm Al-
þingis 1622, en 1633 verðui
á þessu allsnögg breyting, því
að þá og næstu ár kærir
Magnús Arason sýslumaður
á Reykhólum pest fyrir 29
atriði, sem hann telur sr.
Einar hafa brotið af sér. Eitt
þessara atriða var, að prest-
ur hafði borið Auðun bónda
Þorsteinsson og Björn son
hans göldrum í bréfi. Þess
má geta, að sr. Einar getur
þess, að óvinátta hafi verið
milli konu sinnar Sigríðar
Erlendsdóttur og Auðuns, en
ekki geta heimildir um á-
stæðuna fyrir þeirri óvild.
Bréf sr. Einars til Auðunn-
ar er svohljóðandi:
„Heilsan til sendist þér,
Auðunn Þorsteinsson, eftir
maklegleikum. Vil ég þig
vita láta það tilfelli, sem hér
er skeð, að Sigríður min hef-
ur fengið verk undarlegan í
sitt auga með þessum hætti,
að á mánudaginn í hvítu
logni, sem hún gekk út úr
bænum, var sem önnur píla
snerti hennar auga, en sá
það þó ekki. Síðan heíur
verkur þróast í kringum
hennar augastein, og er það
okkar beggja meining, að
það sé af völdum þínum eða
þíns sonar Björns, því þið
eruð báðir við fjolkyngi og
galdra kenndir. Og batni
henni ekki, svo hún missi
sitt auga eða kannske lífið,'
þá lýsti hún ykkur sinn sára-
mann eða bana, ef svo reyn-
ist. Því máttu taka þig í vaki
í tfma, því vita máttu, sé
heitur blóðdropi í mér, þá
muni ég þar til kosta hjá
því danska yfirvaldi, að þú
megir upp bera þitt maklega
straff, sem einum galdra-
manna og óbótaþræl hæfir
eftir lögum. Því áminni ég
þig í nafni drottins, þú
hvorki gjörir mönnum né
peningum skaða, eigi heldur
sökkvir þér né þínum f sodd-
an stór og háskasamleg vand-
ræði, þvi endilega vill hér
ólukka af rfsa, ef þú gjörit
ekki að í tíma. Ég vara þig
við þessu nú um sinn í mein-
leysi, en sjáðu svo fyrir, þú
missir ekki kristilegt frelsi og
frómra manna samneyti/ og
að lyktum hryggilegan dauða
fyrir galdra og ógjörninga
slíka og þvílíka og láttu
þínar heimskar og heiptugai
kindur koma þér til slíkrar
hrekkvísi. Ekki fleira að
sinni. Verði þér eftir guðs
vilja."
Hvorki vantar stóryrðin né
heitingarnar í bréfi prests.
en samt virðist, það ekki
hafa borið tilætlaðan árang-
ur, því að ýfingar þeirra
Auðunnar halda áfram
Næsta stig málsins er það, að
Björn Auðunnarson las upp
bréfið fyrir kirkjudyrum, en
það gat sr. Einar með engu
móti þolað. Hrifsaði prestui
bréfið af Birni og kallaði
hann fjandans hund og öðr-
um viðlíka ónefnum. Þessi
atburður hefur efalaust ekki
verið til þess fallinn að bæta
samkomulagið, en sr. Einar
bætir gráu ofan á svart með
því að taka Auðunn ekki til
altaris fyrr en langt var liðið
fram á vetur og þá aðeins
fyrir þrábeiðni hans. Ekki
voru allar þrautir Auðunn-
ar þar með yfirunnar, því að
prestur dró upp bréf nokk-
urt og las yfir honum, þegar
hann kom til altaris í fyrsta
skipti eftir fyrrgreinda at-
burði. Bréfið var þess efnis,
að líkami Krists og blóð
skyldi ekki koma Auðunni
að notum, ef galdraáburður
sr. Einars hefði við rök að
styðjast. Að loknum þessum
formála útdeildi prestur
sakramentinu, sem Auðunn
segist hafa meðtekið með
glaðri og góðri samvizku.
Atburðir þeir, sem nú var
lýst, munu hafa gerzt vet-
urinn 1633—1634, en sum-
arið 1634 kemst biskup, sem
þá var Gísli, Oldsson, í mál-
ið. Mun það i fyrstu hafa
verið ætlun hans að skjóta
málinu undir úrskurð er-
lendra yfirvalda, en úr því
varð ekki, heldur gekk málið
sinn gang heima í héraði
með því að leitað var votta
að framferði prests. Árang-
urinn af þessari viðleitni
varð sá, að hinn 25. desem-
ber 1634 votta nokkrir menn
á Reykhólum um framferði
prests við þá feðga og stað-
festir vitnisburður þeirra
mál Auðunnar að öllu leyti.
Vitnisburður þessi virðist
hafa verið sendur Jens Söffr-
inssyni, en hann var umboðs-
maður höfuðsmanns, því að
hann setur sr. Einar af em-
bætti fyrir galdraáburðinn
og fleiri sakir.
Nú fer að halla undan
fæti fyrir presti. Mál hans
kemur fyrir Alþingi hinn 3.
júlí 1635, en þar leggur sr.
Einar fram vitnisburð margra
manna, sem báru, að þeir
hefðu heyrt Auðun bendl-
aðan við galdra. Þetta mun
dómurum ekki hafa jrótt nóg,
[rví að þeir dæma prest, til
að sanna áburð sinn f hér-
aði fyrir settum dómara með
tveim vottum. Tækist þetta
skyldi prestur sýkn saka.
(Framh. á 8. síðu.)
Það var rnikil þröng á
göngum og í skólastofum
Iðnskólahússins síðastliðinn
sunnudag. Ástæðan til henn
ar var sú, að þá var haldinn
sjöundi almenni starfsfræðslu
dagurinn í Revkjavík. Það
duldist engum, sem komið
hefur á starfsfræðsludagana
áður, að í jretta sinn myndu
enn fleiri unglingar leita sér
fræðslu og leiðbeininga um
hinar ýmsu starfsgreinar at-
vinnulífsins en nokkru sinni
fyrr. Það var næstum sama,
hvert litið var. Alls staðar
var ungt fólk með spurnar-
svip og, að jrví er bezt varð
séð, fullt eftirtektar, að
spjalla við fulltrúa starfs-
greina, skóla og stofnana.
Það kom Hka í ljós, að
miklu fleiri leituðu sér nú
upplýsinga, en nokkru sinni
fyrr á starfsfræðsludegi. 2608
verða .. ..? Og, — er ekki
alveg eins líklegt, að hann
„Jón" hefði getað lent á
réttri hillu í lífinu, ef hann
hefði f æsku átt þess kost,
að kynna sér fleiri störf, fá
upplýsingar og ráðleggingar
hjá hinum færustu mönn-
um?
Og hversu mikið mun Jrað
fé, svo allt sé til þess metið,
eins og tíðkast hjá nýríkri
þjóð, sem fámennt íslenzkt
frjóðfélag hefur tapað, vegna
jiess að margir „Jónar" voru
ekki á réttri hillu?
Vonandi verður þess ekki
langt að bíða, að „Jónun-
um“ ftekki. Og ekki ætti að
vera fásinna að ætla, að
þeim hafi jregar fækkað til
muna, fyrir tilstilli starfs-
fræðslunnar, sem, eins og
allir vita, er fyrst og fremst
Grettistak eins manns, Ólafs
Guðhuigur Rósinkranz þjóðleikhússtjóri veitti upplýsingar um
Leikskóla Þjóðleikhússins.
manns komu á starfsfræðslu-
daginn á sunnudaginn, 660
fleiri en í fyrra. Fyrstu
fimmtán mínúturnar komu
sjö hundruð manns inn, og
má geta nærri, að þá var
jrröngt á |)ingi.
Það er vissulega gleðilegt,
að svo margir skyldu leita
sér fræðslu. Augu fólks eru
smám saman að opnast fyrir
mikilvægi þess, að ungling-
um séu veittar upplýsingar
um sem flestar starfsgreinar
og leiðir til menntunar, áður
en jreir ákveða lífsstarf sitt.
Hversu oft heyrum við ekki
sagt, ef rætt er um mann,
sem ekki þykir neinn sér-
stakur afkastamaður: Hann
„Jón“ er alveg á rangri hillu
í lífinu, hann hefði átt að
Gunnarssonar sálfræðings,
sem barizt hefur ótrauður
fyrir henni um árabil.
Það hlýtur að vera ánægju-
legt fyrir hann, að líta nú
yfir farinn veg. Fyrst, þegar
starfsfræðsludagur var hald-
inn, voru þeir margir, sem
ekki höfðu mikla trú á hon-
um. Ekki af illgirni, heldur
af hinni gamalkunnu fast-
heldni og íhaldssemi landans.
En æskan tók af skarið.
Hinn sívaxandi fjöldi ung-
menna, sem leitar sér fræðslu
þessa daga, er ólýgnasti vott-
ur jress, að Jreirra var full
þörf.
Framhjá því verðui samt
ekki gengið, að sú fræðsla,
sem veitt er þennan eina dag
á ári, er allsendis ófullnægj-
6
4
Frjáls þjótS — laugardaginn 31. marz 1962