Frjáls þjóð - 16.05.1962, Blaðsíða 4

GEGN
ERLENDU
VALDS
V.
Veizlan á Grund
Magnús smek reyndist, líkt
og fyrirrennarar hans, hafa
hug á að efla konungsvald á
íslandi. Einkum virðist hon-
um hafa verið umhugað að
auka arðinn af landinu, enda
veitti ekki af, því að kon-
ungur missti tekjurnar af
Svíþjóð 134S. Greip konung-
ur til þess ráðs að selja land-
ið á leigu þrjú ár í röð með
öllum sköttum og skvldum.
Skyldu leigutakar greiða kon
ungi ákveðið gjakl af land-
inu, en réðu síðan, hve ríkt
þeir gengu fram i innheimtu
gjalda af landsbúum. Varð
jjetta auðvitað til þess, að
hirðstjórarnir, en þann titil
báru leigutakar, reyndu að
hafa sem mest upp úr leig-
unni og kúguðu jafnvel fé
af mönnum, enda voru jieir
hér eins konar skattlands-
stjórar að rómverskri fvrir-
mynd. Auk þess völdust ýms-
ir samvizkuliprir menn í
þetta embætti þann stutta
tíma, sem þetta fyrirkomu-
lag var á haft, en jaað hófst
1354 og stóð fram yfir 1360.
í fyrstu virðist konungur
hafa aðallega veitt íslend-
ingum þetta embætti. Þann-
ig fær Árni Þórðarson árið
1358 hirðstjóravöld um Suð-
urland, en þeir Þorsteinn
Eyjólfsson á Urðum í Svarf-
aðardal og Jón Guttormsson
skráveifa hina landsfjórð-
ungana. Samkomulagið milli
þeirra hirðstjóranna virðist
hafa verið á þann veg hátt-
að, að tveir hinir fyrrnefndu
hafa haldið friði sfn á milli,
en Jón skráveifa róið einn á
báti, og gert kollegum sínum
allt það til bölvunar, sem
hann mátti. Einar Arnórs-
son hefur getið þess til í rit-
gerð, sem birtist í tímaritinu
Sögu, að Jón hafi fengið
Vestfirðingafjórðung, sem
verið hefur tekjuminnsta
4
svæðið, og fyllst öfund út í
hina af jreim sökum. Bogi
Benediktsson segir, að Jón
hafi fengið Markús nokkurn
barkað Marðarson í lið með
sér og hafi þeir framið alls
konar spjöll í umdæmi Árna.
Árni náði Markúsi eftir
Krossreið og lét taka hann
og fjölskyldu hans af lífi að
undangengnum dómi árið
1360. Sök þeirra Markúsar
‘var sú, að þau höfðu riðið
heim að Krossi í Rangár-
vallasýslu, og Jrar hafði
Markús veitt Ormi hónda
Jrar áverka, en kona Mark-
úsar og sonur hans héldu
Ormi á meðan, en við fram-
fcrði sem ]>essu lá lífláts-
hegning lögum samkvæmt.
Jón lét sér ekki nægja að
vera vaklur að óspektum
syðra, því að árið 1360 gerir
hann tilraun til að inn-
lreimta skatt í Húnaþingi, en
Húnvetningar söfnuðu liði
og hröktu hann á flótta,
enda hefur Jressi innheimta
verið ólögleg með öllu, eí
Jrað er rétt, að Jón hafi haft
hirðstjóravöld á Vestfjörð-
um. Húnvetningar liafa jrví
átt að inna Þorsteini á Urð-
um gjaldið af hendi, og hef-
ur þótt það nóg.
Af framanskráðu má sjá,
að Jórt skráveifa hefur verið
hinn mesti ójafnaðarmaður,
enda geta annálar jress, að
hann hafi tvisvar áður verið
dæmdur á konungs náð og
hlotið hana í bæði skiptin.
Ærið 1360 er sá tími út-
runninn, sem Jreir Jón, Árni
og Þorsteinn höfðu landið á
leigu og þeir íengu ekki
leigutímann framlengdan,
enda ckki vitað, að þeir hafi
um það sótt. Næst tók kon-
ungur til þess ráðs 'að selja
allt landið sama manninum
á leigu og féll þetta happ 1
skaut norsks manns, Smiðs
Andréssonar að nafni. Hann
kemur að sögn Lögmanns-
annáls út árið eftir og getur
Jrað vel staðizt, en ártöl eru
á reiki um Jretta leyti og
munar einu ári til eða frá.
Vel virðist hafa farið á með
Smið og íslenzkum höfðingj-
um í fyrstu. Að minnsta
kosti geta annálar þess, að
þeir Árni Þórðarson hafi
bundið vináttu sína með fast
mælum, en Jiað hefur ekki
enzt lengi, því að vorið 1262
lætur Smiður höggva Árna
á Lambeyjarþingi. Var Árna
gefið að sök að hafa hallað
réttu máli í máli Markúsar,
en Jrað mun óréttmætt. Vafa-
lítið hefur Jón skráveifa átt
hér mikinn hlut að máli, en
hann var, þegar hér var kom-
ið sögu, kominn í mikla kær-
leika við Smið, sem m. a.
mun hafa komið })ví til leið-
ar, að Jón var gerður að
lögmanni norðan og vestan
1362. Jón hefur án efa flutt
Srnið hlutdræga skýrslu um
málið og Smiður trúað hon-
um og því ekki séð ástæðu
til að athuga það frekar.
Norðlendingar vildu ekki
taka við Jóni sem lögmanni,
heldur kusu Þorstein á Urð-
um'til J^ess embættis, en ým-
islegt fleira en þetta, varð
norðlenzku höfðingjunum og
Smið til sundurþykkju. Bar
Jjar hæst deilur milli Jóns
skalla Hólabiskups og leik-
manna nyrðra, en Norðlend-
ingar véfengdu rétt hans til
biskupsstólsins. Deilur Jiess-
ar hafa farið mjög í skapið
á Smið, sem átti að stilla til
friðar, enda virðist hann hafa
stundað embætti sitt meir af
kappi en forsjá. Hafði Smið-
ur við orð að fara norður
og taka ýmsa helztu höfð-
ingja nyrðra og höggva.
Það má jrví búast við, að
ýmsir Norðlendingar hafi
fyllst óhug, er Jreir fréttu, að
Smiður, ásamt Jrrem íslenzk-
um höfðingjum, hefðu lagt
af stað norður strax eftir al-
Jring. Þeim hefur fundizt
réttara að verða fyrri til og
brugguðu þeim Smið laun
ráð. Með Smið voru íslenzku
höfðingjarnir Jón skráveifa,
Ormur Snorrason og Þorgeir
Egilsson. Þeir tóku sér gist-
ingu á Grund í Eyjafirði, en
Jaar bjó Jrá Helga sú, er jafn-
an er kennd við Grund. Um
faðerni Helgu er margt ó-
ljóst, en Steinn Dofri hvggur,
að hún hafi verið Jónsdóttir.
Hún er í flestum heimildum
talin eiginkona Einars Ei-
ríkssonar í Vatnsfirði og því
móðir Björns Jórsalafara.
Hið síðara er án efa rétt, en
Gils Guðmundsson hefur
fært að því rök, að samband
þeirra Einars og Helgu liafi
verið með öðrum hætti en
heimildir vilja vera láta.
Helga hélt þessum óboðnu
gestum veizlu að Grund. en
að hcnni lokinni á Smiður
að hafa heimtað konur til
sængur þeirra og skvldi
Helga sjálf ganga til sængur
með honum. Helga virðist
(Frh. á bls. 7.)
Sigur F
Allar sjálfstæðar Jrjóðir
hafa átt sína vökumenn, sem
hafa varað við hættu á ör-
lagastund í lífi Jrjóðar sinnar.
íslenzka Jrjóðin hefur einnig
átt sína vökumenn, bæði fyrr
og síðar.
Á liðnum öldum átti hún
Einar Þveræing og Jón bisk-
up Arason. Báðir þessir
menn reyndu að forða þjóð-
inni frá hrammi erlends
valds, og annar þeirra lét líf
sitt fyrir trú sína og fóstur-
jörð.
Við íslendingar höfum átt
marga góða menn og konur,
sem hafa eygt þá hættu, er
lítilli þjóð stafar af of nán-
um tengslum við sér miklu
stærri J:>jóð; hættan verður
mest, ef tengslin eru bæði
hernaðarleg og efnahagsleg.
Þjóð, sem bindur sig er-
lendu stórveldi, á Jrá hættu
yfir sér að glata sjálfstæði
sínu.
Það voru vökumenn ís-
lenzkrar þjóðar, sem stofn-
uðu Þjóðvarnarfélag ís-
lendinga 1946 gegn Jrví að
okkar ágæta nágranna í vestri
yrðu veittar hér herstöðvar.
Þeir menn vöruðu við Jieirri
hættu, sem jafn fámennri
Jijóð og íslendingar eru, staf-
aði af erlendri hersetu.
Þjóðvarnarflokkurinn tók
við af Þjóðvarnarfélagi ís-
lendinga 1953. Hann hefur
síðan haldið vel á nrálstað
þeirra íslendinga, sem and-
vígir eru að hér dveljist
bandarískur her, og Jrað á
friðartímum. Stefna Þjóð-
varnarflokksins í utanríkis-
málum er hlutlaust ísland í
átökum stórvelda.
Gömlu íslenzku stjói nmála
flokkarnir hafa af fremsta
megni reynt að kæfa hina al-
íslenzku rödd Þjóðvarnar-
flokksins, og er Jrað vegna
jress, að jreir eru málsvarar
erlendra stórvelda, ef ekki í
vestri þá í austri.
Málgagn Þjóðvarnarflokks-
ins, Frjáls þjóð, hefur frá
Jrví hún hóf göngu sína fvrir
tæpum tíu árum, tekið ó-
mjúkum höndum á allri spill
ingu, hvort sem |rnð hefur
verið hjá einstaklingum eða
hinu opinbera. Blaðið hefur
ávallt verið sverð og skjöldur
jress fólks, sem órétti hefur
verið beiit í þjóðfélaginu.
Frjáls Jrjóð hefur aldrei
látið sitja við ádeilur einar,
heldnr jafnan bent á leiðir
til úrbóta í hverju máli.
Þá hefur Frjáls Jrjóð einn-
ig stutt af megni kristindóm-
inn í Jressti landi, enda bygg-
ist heilbrigt siðferðisástand
þjóðarinnar á því, að hún
játi kristna trú í sannleika
Jrannig, að hún fái að móta
-listans
sérhvern þegn Jrjóðfélagsins
persónulega. Með slíkri mót-
un á hverjum einstaklingi
myndi siðferðisgrundvelli
Jzjóðarinnar bezt borgið.
Nú gengur Þjólvarnarflokk
urinn í þriðja sinn til borgar
stjórnarkosninga. Að þessu
sinni er vígstaða hans betri
Eggert Kristjánsson
en nokkru sinni fyrr. Bæði
er Jrað, að samkvæmt úrslit-
um seinustu al})ingiskosn-
inga, hefði hann fengið
þrettánda manninn af borg-
arfulltrúum Reykjavíkur, og
svo hitt, að nú hefur komið
til liðs við hann í Jressum
kosningum Málfundafélag
vinstrimanna, auk margra ó-
háðra einstaklinga.
Þetta víðtæka kosninga-
samstarf ætti að geta orðið
vísir að sterkum stjórnmála-
flokki lýðræðissinnaðra
vinstrimanna.
Sá stjórnmálaflokkur verð-
ur að vera flokkur aljrýðunn-
ar í Jressu landi, laus við allt
hjal við herrana í Moskvu
eðn Washington. Þessi nýju
stjórnmálasamtök ættu að
geta sameinað alla launjrega
Jsessa lands; Jrau eiga að
miða allt sitt starf við heill
jjjóðarinnar. Það á ekki leng
ur að líðast, að aljiýðusam-
tökunum sé skipt í tvær and-
stæðar fylkingar, eftir boð-
skap heimströllanna í vestri
eða austri.
Hin nýju stjórnmálasam-
tök lýðræðissinnaðra vinstri-
manna og annarra þjóð-
hollra Islendinga eiga og
verða að vera á það breiðum
og víðtækum grundvelli, að
öll íslenzk alþýða til sjávar
og sveita geti þar sameinazt
undir eitt merki.
í Jaessum borgarstjórnar-
kosningum er F-listinn merki
þessara nýju heilbrigðu
stjórnmálasamtaka. Stór sig-
ur F-listans 27. maí er því
um leið sigur alþýðunnar
og íslenzkrar þjóðar.
Eggert Kristjánsson
Frjáls þjóíS — miðvikudaginn 16. maí 1962