Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.2005, Blaðsíða 7

Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.2005, Blaðsíða 7
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 25. júní 2005 | 7 Það var sammæli bænda fyrir norðan land og sunnan: 1. Að þeir játuðu ævinlega skatt herra Hákoni konungi og Magnúsi konungi, land og þegna með svörnum eiði, tuttugu álnir hver sá maður, sem þingfararkaupi á að gegna. Þetta fé skulu saman færa hreppstjórar og til skips og fá í hendur konungs umboðsmanni og vera þá úr ábyrgð um það fé. 2. Hér í mót skal konungur láta oss ná friði og íslenskum lögum. 3. Skulu 6 skip ganga af Noregi til Íslands tvö sumur hin næstu, en þaðan í frá sem konungi og hinum bestu bændum þykir hentast landinu. 4. Erfðir skulu upp gefast í Noregi fyrir íslenskum mönnum, hversu lengi sem þær hafa staðið, þegar réttir arfar koma til eða þeirra umboðsmenn. 5. Landaurar skulu uppgefast. 6. Slíkan rétt skulu íslenskir menn hafa í Noregi sem þá, er þeir hafa bestan haft og þér hafið sjálfur boðið á yðrum bréfum og að halda friði yfir oss svo sem guð gefur yður framast afl til. 7. Jarlinn viljum við yfir oss hafa, meðan hann heldur trúnað við yður, en frið við oss. 8. Skulum vér og vorir arfar halda allan trúnað við yður, meðan þér og aðrir arfar halda við oss þessa sáttargjörð, en lausir ef hún rífst, að bestu manna yfirsjón. Þessi eiður fylgdi sáttmálanum: Til þess legg ég hönd á helga bók, og því skýt ég til Guðs, að ég sver Hákoni kon- ungi og Magnúsi land og þegna og ævinlega skatt með slíkri skipan sem nú erum vér ásáttir orðnir og máldagabréf þar um gert vottar. Guð sé mér svo hollur sem ég satt segi, gramur, ef ég lýg. É g eignaðist íslenzka vinkonu, sem var skiptinemi í Bras- ilíu 1987, og hún gaf mér Egils sögu. Ég varð al- veg heilluð af sögunni og hún leiddi mig inn í heim Íslendingasagn- anna.“ Að loknu sagnfræði- og lög- fræðinámi við kaþólska háskólann í Sao Paulo, starfaði Patricia sem lögmaður í Brasilíu, en sneri sér síðan að Íslandssögu. Hún kom tvisvar til Ís- lands og nam við Háskóla Íslands; fyrst 1993–94 og aftur veturinn 1996–97. Síðan hélt hún til Englands, þar sem hún lauk doktorsprófi frá Cambridge-háskóla 2003 og heitir doktorsritgerð hennar; Íslendingar og Noregskonungar í ljósi sagna og lagatexta. Hún kennir nú við Cam- bridge-háskóla norræn fræði vík- ingaaldar. „Til doktorsritgerðarinnar tók ég fyrir lög frá 13. og 14. öld og las úr þeim tengslin milli Íslendinga og Noregskonunga. Ég hafði áður fengið þá viðteknu mynd af mál- unum, að Íslendingar hafi gengið nauðugir Noregskonungi á hönd og staðfest það með Gamla sáttmála 1262. Þessi mynd breyttist heldur bet- ur, þegar ég fór að rannsaka málið og þá sérstaklega Gamla sáttmála því niðurstöður mínar urðu þær, að sá Gamli sáttmáli, sem við þekkj- um, sé alls ekki frá 13. öld, heldur saminn tveimur öldum síðar og efni hans þá byggt á minnum og því sem menn vildu að hefði verið í slíkum samningi! Gamli sáttmáli er ekki sam- hljóma ástandinu á Íslandi á 13. öld. Af honum mætti ráða, að Ís- lendingar hafi verið fátækir og þurfandi og má í því sambandi benda á þá grein, sem segir að Noregskonungur skuli sjá til þess að sex skip gangi af Noregi til Ís- lands. Ekki er nú beðið um mikið fyrir landið allt! En Sturlunga gef- ur allt aðra mynd af Íslandi þessa tíma; Íslendingar voru ekki fátækir, heldur í góðum efnum og djarf- huga. Hins vegar smellpassar Gamli sáttmáli við Ísland á 15. öld. Þá ríkti fátækt í landinu og menn vildu meðal annars opna fyrir viðskipti við Englendinga. Það hefur ábyggi- lega verið vopn í þeirri baráttu að draga fram Gamla sáttmála og segja við Noregskonung að hann hafi ekki uppfyllt samninginn, hvað skipin sex snerti! Í lagatextum frá 13. og 14. öld er hvergi minnzt á Gamla sáttmála, það er ekki fyrr en á þeirri fimm- tándu sem hann stekkur allt í einu alskapaður fram í dagsljósið. Það er mjög erfitt að benda á einhvern einn tímapunkt og segja, að þá hafi Íslendingar gengizt Nor- egskonungi á hönd. Þetta var löng þróun; að íslenzkir höfðingjar sóttu styrk til Noregskonungs og hétu honum tryggð í staðinn. Þannig færðist Ísland smám saman undir Noregskonung. Gamli sáttmáli er ekki sprottinn upp úr þessum jarð- vegi. En þegar við lítum til 15. ald- arinnar, þá kemur allt heim og saman! Og hann er algjörlega í stíl við lenzku þess tíma að skrifa niður lög og hvaðeina og koma þeim texta á handrit. Ég hef tamið mér að nota orðið tilbúningur um Gamla sáttmála, ekki kallað hann fölsun. En hann er skilgetið afkvæmi spunameistara fimmtándu aldarinnar, sem kölluðu allt gamalt til þess að gefa því meira vægi! Og spunameistarar þessara tíma létu ekki þar staðar numið. Þeir út- bjuggu annað skjal; Gizzurarsátt- mála, sem fyrst kom fram á 16. öld, en reyndu að láta líta svo út sem hann væri elzta skjalið! Gizz- urarsáttmáli byggir mjög á texta Gamla sáttmála og er að mínu mati yngri.“ Patricia segist ekki hafa fengið mikil viðbrögð Íslendinga við dokt- orsritgerð sinni, enda hafi fáir lesið hana ennþá. En úr því rætist í haust, þegar ritgerðin kemur á bók hjá hollenzku Brill-útgáfunni og Patricia segist hlakka til þess að eiga orðræður við íslenzka fræði- menn um kenningar sínar. Hún segir að menn hafi í fyrstu verið mjög vantrúaðir á kenningar henn- ar. Sjálf segist hún hafa sótt styrk í efasemdir Konrad Maurer um skip- in sex í Gamla sáttmála. En þau viðbrögð, sem hún hefur þegar fengið, segir Patricia endurspegla það að mönnum þyki spennandi að fá svona nýjar hugmyndir inn í fræðin, þær rími við áhuga yngri manna á því að finna leiðir til að varpa nýju ljósi á þessa tíma. Hún Patricia segir það sína köll- un nú að kynna löndum sínum ís- lenzkar miðaldir. Hún er með heimasíðu, þar sem hún birtir rit- gerðir á portúgölsku um Íslend- ingasögur og er að þýða Egils sögu, sem hún segir reyndar ganga hægt, en hún er staðráðin í að koma henni á portúgölsku á bók og/eða netið. En að hverju er hún að vinna nú? „Ég er enn við sama heygarðs- hornið; að fást við Gamla sáttmála! Nú er ég að skrifa um þennan tilbúning Íslendinga á Gamla sátt- mála og setja hann í evrópskt sam- hengi.“ – Hefur þú farið á slóðir Egils sögu? „Leið mín lá einu sinni í gegnum Borgarnes, en því miður hefur mig skort tíma og fé til þeirra ferðalaga um söguslóðir, sem hugur minn stendur til.“ Íslenzk vinkona hennar, skiptinemi í Brasilíu, gaf henni Egils sögu og þar með voru örlög Patriciu Pires Boulhosa ráðin. Nú hefur hún skrifað doktorsritgerð við Cambridge-háskóla um Íslendinga og Noregskonunga og í samtali við Lesbók segir hún niðurstöðu sína þá, að Gamli sáttmáli sé tilbúningur; færður fyrst í letur á fimmtándu öld og í hennar tíðaranda en sé ekki frá 1262. Morgunblaðið/Þorkell Patricia Pires Boulhosa Gamli sáttmáli er ekki samhljóma Íslandi 13ndu aldar en smellpassar við 15ndu öldina. Mín köllun er að kynna íslenzkar miðaldir ’Ég hef tamið mérað nota orðið til- búningur um Gamla sáttmála, ekki kallað hann fölsun. En hann er skilgetið af- kvæmi spuna- meistara fimm- tándu aldarinnar, sem kölluðu allt gamalt til þess að gefa því meira vægi!‘ Eftir Freystein Jóhannsson freysteinn@mbl.is ’Leið mín lá einusinni í gegnum Borgarnes, en því miður hefur mig skort tíma og fé til þeirra ferðalaga um söguslóðir, sem hugur minn stendur til.‘ Gamli sáttmáli

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.