Morgunblaðið - 06.01.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. JANÚAR 2005 29
MINNINGAR
✝ Magnús BlöndalJóhannsson
fæddist á Skálum á
Langanesi 8. sept-
ember 1925. Hann
lést á Landspítalan-
um í Fossvogi að
kvöldi 1. janúar síð-
astliðins. Foreldrar
hans voru Jóhann
Metúsalem Krist-
jánsson kaupmaður
og Þorgerður Magn-
úsdóttir húsmóðir.
Magnús var þrí-
kvæntur. Hann
kvæntist 5. júlí 1947
Bryndísi Sigurjónsdóttur, f.
1928, d. 1962. Synir þeirra eru
Jóhann Magnús, börn hans eru
Brynjar f. 1968, Bryndís, f. 1970,
Magnús Ómar, f. 1972, Valdimar,
f. 1975, og Jóhann, f. 1977, og
Þorgeir, börn hans eru Jóhann
Svavar, f. 1974, Davíð Blöndal, f.
1988, og Kristín Diljá, f. 1991.
Magnús kvæntist 16. desember
1967 Kristínu Sveinbjörnsdóttur
f. 1933, þau skildu. Sonur þeirra
er Marinó Már, börn hans eru
Kristján Jökull, f. 2002, og
óskírð, f. 2004. Eiginkona Magn-
úsar er Hulda Sassoon.
Magnús nam við Juilliard-tón-
listarskólann í New York 1947–
54. Hann var tónlistargagnrýn-
andi á dagblaðinu Vísi frá 1954–
57; píanóleikari og aðstoðarkór-
stjóri við Þjóðleik-
húsið 1956–61 og
starfsmaður tónlist-
ardeildar Ríkisút-
varpsins 1955–72.
Eftir Magnús liggja
hátt í hundrað verk,
sönglög, kvik-
myndatónlist, leik-
hústónlist, hljóm-
sveitar- og kammer-
tónlist. Framan af
samdi hann aðal-
lega sönglög og
einnig einstaka
hljóðfæraverk, en
um 1950 fór hann að
gera tilraunir með 20. aldar tón-
smíðatækni. Magnús mun hafa
verið fyrstur Íslendinga til að
yrkja undir afströktum tólftóna-
hætti Schönbergs, 4 Abstrakt-
sjónir frá árinu 1950. Hann var
einnig fyrstur hérlendis til að
semja raftónlist með verki sínu
Elektrónísk stúdía frá árinu
1959. Meðal þekktustu verka
Magnúsar á sviði kvikmyndatón-
listar er tónlist hans við
kvikmynd Ósvaldar Knudsen
Surtur fer sunnan og samnefnt
lag hans úr myndinni Sveitin
milli sanda.
Útför Magnúsar verður gerð
frá Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 11.
Jarðsett verður í Fossvogs-
kirkjugarði.
Elsku afi. Við munum eftir því
þegar þú komst í heimsókn, settist
við píanóið og spilaðir. Við stóðum
sitt hvorum megin við þig. Það
komu hlýjar tilfinningar litaðar af
stolti, aðdáun og gleði. Á ferming-
ardegi mínum, Davíðs, veittir þú
okkur eina af ógleymanlegum minn-
ingum, að spila Sveitin milli sanda
þar sem snilligáfa þín kom greini-
lega í ljós. Þú varst alltaf svo hátt-
vís og æðrulaus. Við munum ávallt
vera stolt af því að hafa átt þig fyrir
afa. Við trúum því að Bryndís
amma okkar hafi tekið á móti þér
opnum örmum og núna séuð þið
saman á ný. Okkur langar til að láta
fylgja eitt erindi úr ljóðinu Einræð-
um Starkaðar vegna þess að okkur
finnst það svo fallegt. Guð geymi
þig elsku afi.
Eitt bros – getur dimmu í dagsljós breytt,
sem dropi breytir veig heillar skálar.
Þel getur snúist við atorð eitt.
Aðgát skal höfð í nærveru sálar.
Svo oft leyndist strengur í brjósti, sem brast
við biturt andsvar, gefið án saka.
Hve iðrar margt líf eitt augnakast,
sem aldrei verður tekið til baka.
(Einar Benediktsson.)
Davíð Blöndal og Kristín Diljá.
Ég frétti í dag andlát frænda
míns Magnúsar Blöndals Jóhanns-
sonar og tel við hæfi að ég minnist
hans á prenti fyrir mína hönd og
systkina minna, Péturs og Ingi-
bjargar, en við erum ásamt honum
börn hálfsystkinanna Páls og Þor-
gerðar Magnúsarbarna Blöndals
Jónssonar í Vallanesi.
Magnús var framúrskarandi en
jafnframt óvenjulegur listamaður.
Hann hafði mjög ríka tilraunaáráttu
sem fljótlega kom fram eftir tónlist-
arnám hans í New York. Hann
kynnti sér gjarnan af ástríðu það
sem róttækast var í músíkheimin-
um og gerði eigin tilraunir út frá
þeim pælingum. Þannig urðu til
tólftónaverk og elektrónisk sem þá
voru sjaldheyrðar trakteringar í
Reykjavík. Ég man eftir að heim-
sækja hann að Lundi í Fossvogi og
hlýtur að hafa verið á sjötta ára-
tugnum. Þá spilaði hann fyrir mig á
fóninn Unglingana í ofninum eftir
Stockhausen og var gjörsamlega
bergnuminn af þeim fögru tónum.
Jafnframt lét hann mig heyra það
sem hann var sjálfur að gera í
elektrónik. Hann hafði alla þessa
tækni í fingrunum og gáfuna til að
skapa eigin sjálfstæð verk út frá
þeim nýju hugsunum sem svífa í
eternum á hverjum tíma og hann
var hluti af.
Annað var það sem gerði Magnús
að óvenjulegum listamanni, nefni-
lega að hann virtist geta klofið vit-
und sína í tvennt og orðið eins og
tveir listamenn. Annars vegar
samdi hann róttæk framúrstefnu-
verk en hins vegar og samtímis
hugljúfa dægurtónlist sem smaug
inn í hjarta þjóðarinnar. Ég furðaði
mig stundum á þessum klofningi
sem þó virtist honum algjörlega
eðlilegur og sýndist ekki valda hon-
um neinum hugarflækjum. Þetta
var mitt vandamál en ekki hans ef
það þá var vandamál. Ég legg þetta
þannig út að hann hafi verið þessi
hreina, saklausa sál, full af hæfi-
leikum, sem heyrir og nýtur og
skapar en er bara ekkert í því að
greina sundur eða dæma. Er það
ekki mikil gjöf?
Þarna er genginn einn af okkar
bestu mönnum en við getum sem
betur fer haldið áfram að spila
verkin hans.
Magnús Pálsson.
Um leið og Magnús Blöndal Jó-
hannsson, píanóleikari og tónskáld,
er kvaddur hinsta sinni fer hug-
urinn ósjálfrátt af stað, minningar
hrannast upp hjá samferðamönnum
og sögunni er flett í huganum.
Hann skildi eftir hjá okkur margar
fallegar lífsmyndir í tónlist sinni og
í kynnum af honum. Magnús átti,
eins og margir aðrir listamenn, þrjú
skeið í tónsköpun sinni; einföld lítil
falleg lög á fyrstu árunum, allt fram
undir 1960 – framsæknar tónsmíðar
hans á 7. áratugnum eru þau verk
sem oftast er minnst á, og að lokum
nokkur verk frá níunda áratugnum
sem endurspegla sum hver svo vel
hið einlæga, hið ljúfa, hið fagra og
hið saklausa í fari þessa heillandi
listamanns sem ég var svo lánsam-
ur að fá að kynnast náið; hinn fram-
sækni nútími á sjöunda áratugnum
rammaður inn með rómantískum
perlum.
Kynni okkar hófust rétt upp úr
1990 er ég vann að námsritgerðum
mínum í tónlist. Ég var að sanka að
mér heimildum um sögu tónlistar-
lífsins og gerði það m.a. með því að
ræða við tónskáldin um það tónlist-
arumhverfi sem þau höfðu starfað í
á undanförnum áratugum. Ég
þekkti Magnús þá ekki neitt, hafði
heyrt af honum sem fínum píanó-
leikara og ekki síst höfundi lagsins
sem hefur heillað okkur öll, Sveitin
milli sanda úr samnefndri kvik-
mynd. Ég spurði hann er ég var að
kveðja hann, „Magnús! hvar eru
handritin að tónverkum þínum?“
Svarið var stutt og laggott: „Það
hef ég ekki hugmynd um“. Þarna
var eitthvað sem taka þurfti á. Það
má segja að hálfur tíundi áratug-
urinn hafi farið í það hjá mér í frí-
stundum að finna handritin og sitja
síðan með höfundinum dögum sam-
an við að raða þeim og fá hann til að
segja mér inn á segulband ýmislegt
um tilurð verkanna. Verkin hans
Magnúsar eru nú varðveitt í Hand-
ritadeild Landsbókasafns Íslands –
Háskólabókasafns og sum til í
hljóðritunum fyrir komandi kyn-
slóðir að njóta.
Það hefur verið eftirtektarvert,
og um leið ánægjulegt, hve mikla
athygli tónsmíðar Magnúsar hafa
vakið á síðustu árum, ekki aðeins
hér á landi heldur og einnig utan
landsteinanna, þó svo hann hafi
ekki verið talinn fálkaorðunnar
virði þrátt fyrir ítrekaðar ábend-
ingar né listrænna starfslauna sem
nokkru nam. Verkin hans eru flutt á
hinum ýmsu tónleikum og tónlist-
arhátíðum, unga kynslóðin sækir
hugmyndir í verk hans og hlustar á
þau; verk eftir Magnús var valið til
flutnings á Norrænum músíkdögum
fyrir skömmu en hann var þar
fulltrúi Íslands þar sem flutt voru
verk frumherja í elektrónískri tón-
sköpun frá öllum Norðurlöndunum
og er þar með viðurkenndur sem
slíkur á alþjóðlegum vettvangi.
Okkar fremstu tónlistarmenn hafa
upp á síðkastið lagt sig fram um að
hljóðrita verkin hans og gefa út.
Enn eru þó til nokkur óþekkt verk
hans í handritum, gimsteinar sem
vonandi eiga eftir að öðlast líf, bæði
söng- og hljóðfæraverk. Þessi verk
eru litlar perlur sem munu skína
eins og minningin um þessa við-
kvæmu, einlægu og brothættu sál,
höfund sinn.
Magnús Blöndal Jóhannsson var
frumherji, og um leið í hópi fremstu
skapandi listamanna okkar á síðari
hluta tuttugustu aldarinnar. Hann
átti sér margar hliðar; flugmaður,
félagsmálamaður, ljósmyndari, sigl-
ingamaður, píanóleikari og tón-
skáld, auk þess að vera hömlulaus
fagurkeri, lýríker og lífsins maður.
Ég votta nánustu fjölskyldu og
ættingjum Magnúsar Blöndals Jó-
hannssonar mína innilegustu samúð
á þessari stundu.
Bjarki Sveinbjörnsson.
Kveðja frá
Tónskáldafélagi Íslands
Á síðustu öld urðu miklar um-
breytingar og framþróun í tónlist í
heiminum. Framsækin tónskáld
brutu upp hefðina og komu með
ferska vinda og ný áhrif inn í tón-
listarlífið, juku við fjölbreytni þess
og sköpuðu grunn fyrir komandi
kynslóðir að byggja á. Magnús
Blöndal Jóhannsson var einn þess-
ara framsæknu byltingartónskálda
sem urðu fyrirmynd annarra hér á
landi og breyttu viðhorfum almenn-
ings til tónlistar á jákvæðan hátt.
Hann átti þess kost að nema við
einn þekktasta tónlistarskóla heims
á þessum tíma, Juilliard-skólann í
New York, og flutti með sér heim til
Íslands það markverðasta sem var
að gerast í heiminum í tónlist.
Magnús var fjölhæft tónskáld og
liggja eftir hann tæplega hundrað
tónverk af öllum tegundum og gerð-
um. Hann var fyrstur Íslendinga til
að semja raftónlist og er verk hans
Elektrónísk stúdía frá árinu 1959
fyrsta raftónsmíð okkar Íslendinga.
Án áhrifa og tónsmíða Magnúsar
myndu íslenskar tónbókmenntir líta
öðruvísi út í dag. Á sínum tíma
hafði hann mikil áhrif á tónlist sinna
samtímamanna og enn í dag eru
ungir tónlistarmenn að tileinka sér
hans aðferðir og kynna sér tónlist
hans.
Við félagar hans í Tónskálda-
félagi Íslands þökkum honum fyrir
ómetanlegt framlag til íslenskrar
tónlistar og þökkum samfylgdina í
gegnum tíðina. Aðstandendum
Magnúsar sendum við okkar inni-
legustu samúðarkveðjur.
F.h. Tónskáldafélags Íslands
Kjartan Ólafsson, formaður.
MAGNÚS BLÖNDAL
JÓHANNSSON
hann varð fyrir hjá þessari einstöku
fjölskyldu, langa ævi.
Líklega gerði ég mér ekki grein
fyrir því fyrr en löngu seinna að slíkt
var ekki sjálfsagður hlutur, heldur
einstakt lán – því svo ljúflega var
slíkt veitt af sérstakri ræktarsemi
–ræktarsemi sem á sér ekkert kvöld
né sólarlag, bara heiðan og bjartan
dag.
Slík og allt annað vil ég þakka að
leiðarlokum með þessum fátæklegu
orðum.
Pétur Jónsson.
Fáir hafa mótað skólastarf á Bif-
röst meira en frú Guðlaug Einars-
dóttir. Þau séra Guðmundur Sveins-
son tóku við Samvinnuskólanum
þegar hann var fluttur hingað í Norð-
urárdalinn árið 1955 og byggðu upp
staðinn af miklum myndarskap og
dugnaði. Guðmundur var fræðimað-
ur og hugsuður, en umfram allt
skólamaður. Guðlaug var húsmóðir
skólans og sá um að búa þeim ung-
mennum heimili sem stunduðu nám
við Samvinnuskólann. Forræði henn-
ar þar var mikilvægt enda uppeld-
isgildi þess heimilishalds ekki síðra
en hin eiginlega kennsla.
Það var okkur mikið gleðiefni þeg-
ar Guðlaug heimsótti okkur árið 2002
og færði háskólanum að gjöf bóka-
safn séra Guðmundar. Við það tæki-
færi lét hún falla hlý orð í garð þess
starfs sem nú er unnið á Bifröst og
benti á að þróun háskólans væri eðli-
legt framhald af frumkvöðlastarfi
þeirra hjóna. Það starf er tvímæla-
laust forsenda þess árangurs sem
skólinn hefur náð æ síðan. Bifröst á
því Guðlaugu Einarsdóttur mikið að
þakka. Þáttur hennar í skólasögu
Bifrastar er ómetanlegur.
Með kveðju frá Viðskiptaháskólan-
um á Bifröst.
Runólfur Ágústsson, rektor.
Það gat stundum gustað af henni
Guðlaugu okkar og hún átti til að
verða alveg bit á því sem okkur skjól-
stæðingum hennar gat dottið í hug,
meðan hún var húsmóðir Samvinnu-
skólans að Bifröst. En ævinlega var
stutt í hlýtt brosið og svo mikið er
víst að eftirá trúði hún engu misjöfnu
upp á þá sem í Bifröst höfðu dvalið
undir handarjaðri hennar og manns
hennar, sr. Guðmundar Sveinssonar
skólastjóra þar.
Það var örugglega að hennar ráði
að ég var ráðinn kennari að Bifröst
tíu árum eftir brautskráningu þaðan
og var þar til heimilis um fimm ára
skeið ásamt mínu fólki. Hluti af starfi
mínu þar fólst í samstarfi við hús-
móður skólans og sem fyrri daginn
fór vel á með okkur Guðlaugu. Þá var
stundum mikið hlegið því Guðlaug
var jafnan glögg á spaugilegar hliðar
hversdagsins og komst stundum sér-
lega skemmtilega að orði. Víl og
mærð voru henni ekki að skapi.
Þannig fór að við fluttum samtímis
frá Bifröst, fjölskylda mín og skóla-
stjórahjónin. Samfundir strjáluðust.
Þó hittumst við endrum og eins, í
Reykjavík, Mosfellssveit og á sveita-
setri Guðlaugar að Jafnaskarði í
Stafholtstungum, þar sem hún undi
löngum og löngum meðan því varð
við komið. Síðari árin áttum við Guð-
laug einna helst samfundi í síma. Þá
var víða komið við og ýmisleg skraf-
að, bæði í gamni og alvöru.
Á þeim stundum gat tognað úr
tímanum og gróði safnast hjá síman-
um.
Nú þegar Guðlaug er horfin til
nýrra heima fylgir henni persónuleg
þökk frá mér fyrir það sem við höfð-
um saman að sælda, nærri hálfa öld
samtals. Ég flyt henni líka kveðju frá
fjölskyldu minni og ekki síður frá
bekkjarfélögum okkar Álfheiðar í ár-
gangi 1959 frá Bifröst.
Aðstandendum hennar biðjum við
blessunar.
Sigurður Hreiðar.
Umhverfi Hreðavatns í Borgar-
firði er eitt af þessum íslensku æv-
intýralöndum, sem fangar ekki síst
þá, sem eru ungir, ótal minningar
verða að varanlegri eign og það er
auðvelt að framkalla í hugann Grá-
brók og Glanna, Hraunsnefsöxl og
Hrauná og Paradísarlaut og Baulu.
Svo var það Hreðavatnsvalsinn og
Hreðavatnsskáli. Í alla þessa róman-
tík kom svo Samvinnuskólinn sunnan
úr Reykjavík og settist að í þessu ein-
staka umhverfi. Það rigndi að vísu
allt sumarið 1955, en þau héldu sig
við sólarsýnina, ungu skólastjóra-
hjónin, Guðmundur Sveinsson og
Guðlaug Einarsdóttir, sem fengu það
ögrandi verkefni að endurskapa
gamlan og gróinn skóla í faðmi Norð-
urárdalsins. Og þvílíkt sköpunar-
verk. Vaggan var hin einstaka lista-
bygging Sigvalda Thordarsonar
arkitekts, elsta byggingin í Bifröst.
Þarna mótuðu þau ungt mannlíf í
tæpa tvo áratugi og ýmsir kalla – Bif-
rastarævintýrið.
Skólastjórann kvöddum við fyrir
tæpum átta árum – nú kveður hús-
móðirin með Stórum Staf – þessi
ótrúlega kona sem með engum fyr-
irvara tók að sér nýtt og ómótað starf
og varð að augum og eyrum Bifrast-
ar. Hafi bóndi hennar verið sverðið,
þá var hún skjöldurinn.
Sumarið 1955 fóru þau Guðmund-
ur og Guðlaug í víking og sóttu sér
hugmyndir við mótun hins nýja
skóla, einkum til Norðurlandanna.
Heimsóknin til Finnlands var þeim
notadrjúg. Annars vegar var það
,,skólaheimilið“ með húsmóðurina í
öndvegi. Hins vegar félags- og tóm-
stundastarfið undir leiðsögn sérstaks
kennara. Þetta veganesti úr hinum
finnska ranni kom sér vel við
sköpunarstarfið í Bifröst að
ógleymdu saunabaðinu að finnskri
fyrirmynd.
Hið nýstárlega húsmóðurstarf í
Bifröst var ekki ætlað skólastjóra-
frúnni. Hún hafði nóg á sinni könnu,
en nokkrum dögum fyrir skólasetn-
ingu barst skeyti frá þeirri sem ráða
átti í starfið – hún treysti sér ekki í
það. ,,Þú verður að taka þetta að
þér,“ sagði skólastjórinn við konu
sína og það varð úr.
Í þann tíð var það nánast dagsverk
að fara milli Reykjavíkur og Bifrast-
ar. Nýju stjórnendurnir urðu um
margt að haga sér eins og verið væri
að stjórna stóru sveitaheimili. ,,Ég
vildi að skólinn væri heimili – ekki
stofnun,“ sagði Guðlaug eitt sinn í
viðtali og ,,ég vildi hugsa stórt og
ekki láta stjórnast af smáatriðum,“
bætti hún við. Mér koma í hug rösk-
leiki, stór faðmur, glaðværð og góð-
mennska, þegar ég minnist sam-
skipta við Guðlaugu Einarsdóttur
fyrr og síðar. Alltaf leið manni betur
eftir hverja samverustund. Og metn-
aður hennar fyrir hönd staðarins og
allra heimamanna, nemenda og
starfsfólks var nánast án takmarka.
Eitt sinn hugðust hótelhaldarar á
staðnum breyta til í setustofunni,
settu gömlu stólana í geymslu og í
staðinn komu kringlóttir stólar – lík-
astir tunnu sem skorin hafði verið í
tvennt. Um haustið þegar Samvinnu-
skólinn var settur, voru gömlu stól-
arnir hins vegar komnir á sinn stað
og tunnustólarnir sendir aftur til
Reykjavíkur. Gekk svo í nokkur sum-
ur, uns Guðlaug hafði betur, trú upp-
runa staðarins og arkitektúr hússins.
Eins var með litasamsetningu í mat-
sal. Þar hugðust athafnasamir mál-
arar breyta til og gefa salnum nýtt
útlit. Þá var Guðlaugu að mæta. Hér
yrðu hinir upprunalegu litir á sínum
stað. Nú telst upphafsbyggingin að
Bifröst til klassískra verka í íslensk-
um arkitektúr.
Það var reisn yfir Guðlaugu Ein-
arsdóttur, þegar hún – jafnaldri
Samvinnuskólans, hélt upp á áttræð-
isafmæli sitt í Bifröst og hélt ræðu
sem sannaði fyrir okkur – gömlum
nemendum og samstarfsfólki, að
ræðusnilld væri enn ein hliðin á þess-
ari stórbrotnu konu. Kannski voru
það örlögin að húsmóðurstarfið í Bif-
röst á sinni tíð beið eftir Guðlaugu og
hún var starfið. Og alltaf kemur hún
upp í hugann, þegar ekið er um hlað í
jaðri Grábrókar. Blessuð sé minning
góðrar og gjöfullar konu.
Reynir Ingibjartsson.
 Fleiri minningargreinar um
Guðlaugu Einarsdóttur bíða birt-
ingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga. Höfundar eru: Kristín
Arnalds, nemendur Samvinnuskól-
ans í Bifröst útskrifaðir 1957, Hrafn
Magnússon, Óli H. Þórðarson,
Höskuldur Goði, Ágústa Þorkels-
dóttir, Snorri Þorsteinsson.