Mánudagsblaðið - 27.04.1970, Blaðsíða 3

Mánudagur 27 apríl 1970
3

Skarphéðinn, Rúrik Haraldsson. Flosi, Ævar Kvaran. Mörður, Baldvin Halldórsson. Njáll, Róbert Arnjinnsson.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
Mörður Valgarðsson
Höf.: Jóhann Sigurjónssonson. Leikstjóri: Benedikt Árnason.
Geysileg vonbrigði á sýningu —
Dramatísk skopstæling á Njálukafla
Frumsýning Þjóðleikhússins á
Merði Valgarðssyni s.l. fimmtudag
olli nokkrum vonbrigðum, meiri
vonbrigðum en ástæða var til að
óttast með leikritið eitt í huga.
Mörður er að vísu gallað verk, ekki
aðeins að það er ósjálfrátt borið
saman við þann kafla Njálu, sem
það fjallar um, heldur eru á því
ýmsir og aðrir alvarlegir smíðagall-
ar, sem gera það verzt þriggja
þekktustu verka Jóhanns Sigur-
jónssonar.
Ménn hafa rætt það síðustu daga'
ar út spurðist að verkið yrði Jluit,
að mikið mætti vera ef það tsékist,
því Njála væri svo „nærri" öllum
þorra manna og svo dáð af öllum
íslendingum, að útilokað væri að
það félli í góðan jarðveg hér heima.
Flestir spekingar hafa brugðið fyrir
sig ágætum ummælum Árna Páls-
sonar, prófessors, er hann reit að
höfundi látnum, en þar færir Árni
ýms haldbær rök að því, að verkið
blessist ekki vegna hins aldagamla
og ástsæla listaverks. Eflaust er það
óhagganleg staðreynd, en ekki er
loku skotið fyrir að gera megi verk,
listræns og bókmenntalegs efnis,
svo vel fari, úr sönnum harmleikj-
um. Þetta hafa erlendir höfundar
sýnt, og þá ekki sízt ofurmennið
Shakespeare og ýmsir aðrir höfund-
ar, sem fært hafa í leikritsform
ýmsa harmleiki og gleðileiki, sem
í sénn eru hrottalegri, fegurri og
stórum íburðarmeiri en harmleik-
irnir á Rangárvöllum og Landeyj-
um á dögum Njáls og sona hans.
Aðalgallar á verki Jóhanns eru
tveir. í fyrsta lagi er verkið ritað
með það fyrir augum að áhorfand-
inn þekki söguna út og inn, viti
skil á hinurn ýmsu persónum, sem
sagt er frá eða minnzt á, þekki
vel til þess tíðaranda sem þá ríkti
þ. e. nýlegri kristnitöku, kunni og
nokkur skil á ættmennum, tengd-
um og fyrri atburðum, sem endan-
lega leiddu til dráps Höskulds og
brennu vegenda hans. Hinn galiinn
er sá, og alvarlegri fyrir íslenzka
leikhúsgesti, að í nafni leikritunar,
gerbreytir höfundur sumum
skemmtilegustu og mikilúðlegustu
persónum Njálu, Skarphéðni, Flosa,
Njáli og fleirum og gerir Kára að
hreinu viðrini. Þetta má rökstyðja
með nokkrum orðum, fleira þarf
ekki. Skarphéðinn, kappinn, er
kunnastur úr Njálu ekki aðeins,
sem karlmenni og hetja, heldur og
einn orðheppnasti' maður, án þess
að vera málskrafsskjóða. í stað þess
er hann sterkur, hálfgerður
auðtrúa auli, og svo einstaklega
gæfulaus, að nálega er með ódæm-
um. Njáll er mæðumaðurinn mikli,
ráðsnillingurihn og forvitri. Aðeins
þeir, sem sögúna þekkja vita snilld
Njájs, en leikrirskaflinn, sem hér er
sýndur, (þetta er Örstutt bil úr
sjálfri sögunni), sýnir að Njáli mis-
takast nær öll ráðin og verður, eins
og í sögunni orsökin í dauða sona
sinna, konu og næstum, tengdason-
ar. Auk þess, sem þó kemur manni
spanskt fyrir er hann óeðlilegur
friðarsinni, einkar sentimental og
tragi-komiskt ástfanginn af konu
sinni, Bergþóru. Endurminningasen
an í smiðjunni er næstum paþetísk.
Áhrif hildarleiksins, sem gerðist í
Evrópu um líkt leyti og leikritið er
ritað, kann að vera ástæðan fyrir
friðarandanum, sem er eins og rauð
ur þráður gegnum verkið,' eins og
Árni Pálsson getur sér til. Hinsveg-
ar er t.d. Hildigunnur snilldarlega
vel unnin persóna, Mörður mjög
þokkalegur, og nökkrar aðrar minni
persónur.
Þá má enn til færa, áð málið er
hvergi nógu gott. Það skortir allt
á við málsnilldina í „Lofti" og „Ey-
vindi", og er því meira áberandi,
að inn er skotið nær orðréttum setn
ingum úr meitluðu máli Njáls sögu.
Verður málið stundum nær afkára-
legt og óliðugt og óeðlilegt í munni
leikenda. Menn sjá’hér hver regin-
munur er að semja verk um fjalla-
þjófinn Eyvind og gera hann og
líf hans eins glæsilegt og framast
má, eða sjóða mergjað leikrit upp
úr þjóðsögu um skólapilt á Hólum,
sem Jóhann hefur snilldarlega unn-
ið En að vinna verk úr Njálu, jafn
vel kafla úr því verki er ekki heigl-
um hent og hefur orðið höfundi
algjörlega ofviða. Hér er ekki átt
við að apa upp framburð'eftir staf-
setningu fornsagnanna, það yrði
enn afkáralegra. En í svona verki
mætt höfundar reyna að ná sér-
stæðu orðfæri, setninga- og orða-
skiptum, en málfæri hans í þessu
verki svíkur algjörlega, annarsveg-
ar hátíðlegt rembingsmál, hins veg-
ar stofusnakk, sviplaust og smekk-
laust. Einstök atriði eru hugvitssam
lega unnin og skemmtilega leyst,
einkum í sambandi við slægð Marð
ar, en þar er Skarphéðin gerður að
þvílíkum aula að engu tali tekur.
Bræður hans, báðir komnir úr vík-
ing, verða einskonar yfirhrifnir
kálfar af stóra bróður, eins og strák
ar dá frænda sinn, sem er pólití.
Kári kappinn hverfur alveg. Sumir
segja, að Jóhann hafi aðeins viljað
bregða upp þessum dramatískasta
atburði sögunnar, einskonar sýni-
atriði, en láta hin lönd og leið. Vera
má að svo sé. En hversvegna? Af-
drifaríkustu atburðirnir innan þess
ramma, sem um ræðir, annaðhvort
sjást ekki eða heyrast á skotspónum
frá griðkonum og vopnuðum vefk-
mönnum. Lokaatburðurinn, brenn-
an, verður lítið annað en litlaust
órðaskak, óp í skelfdum konum,
vopnaglamur án nokkurra áhrifa,
köfnun Gríms Njálssonar á gæru-
skinni (hann brann) og síðustu orð
Skarphéðins, áður en tjaldið fell-
ur. Hvert einasta atriði úr brenn-
unni, sem snefil hefur af sönnu
drama og þau eru geysi mörg,
er fellt niður eða klúðrað
svo herfilega, að leiðindi eru í, og
röð brennumanna á tröppunum
meðan þeir bíða að bræður brenni
inni, er sannast sagt, næsta broslegt.
Jóhann Sigurjónsson er höfundur,
sem er bæði snjall og ástsæll, og
þekktur fyrir hin þjóðlegu og
rammíslenzku verk sín, sem orðið
hafa þjóðinni ástsæl. En fæstir hafa
séð þetta verk og enn færri lesið
það. Jóhann mistókst eins og beztu
andans menn hendir. Og hér kafnar
verk hans mest af ljóma, sem stend
ur af uppistöðu þess.
Ekki verður sagt, að leikstjórinn
hafi mikið úr bætt, þótt hann hafi
lesið Njálu. (Allir leikarararnir lásu
Njálu til að kynnast henni og ná
anda verksins" stóð í blöðunum,
eins og þegar leikaraskari L.R. snar
aðist upp á Hveravelli til að ná
andanum úr honum Eyvindi). Leik-
endavalið er upp og ofan, en hefur
þó stundum all-vel tekizt. Bezt tekst
þ ' í vali Hildigunnar, er Kristbjörg
Kjeld leikur. Yfir Kristbjörgu er
reisn, djúp tilfinningasemi, grimmd
og hefnigirni. Frúin synir ýmsar
hliðar hæfileika sinna og ágæta
raddbeitingu. Mótleik fær hún eng-
an að heitið geti hjá óreyndum.
i gum leikara, snotrum, Hákoni
Waage, sem leikur Höskuld Hvíta-
nesgoða. Hákon ræður ekki við
verkefnið, er alltof unggæðislegur
í andliti, hreyfingar gelgjuskeiðs-
legar og hvergi nærri sómandi höfð
ingsskap goðans, og glæsimennis-
ins. Röddin er óstyrk, skortir festu
og dýpt, fasið óráðið og reikult.
Þarna hefði Gunnar Eyjólfsson get-
að komið inn í stað Kára, sem engu
máli skipti. Gunnar og Kristbjörg
hafa margt skemmtilegt unnið sam-
an, en leikstjórinn hefur auðvitað
ekki séð þennan möguleika. Róbert
/■nfinnsson, Njáll, verður hvergi
sannfærandi og veldur tvennt. Njáll
er smávaxinn í sögunni og þegar
hér er komið málum „afgamall"
eins og Skarphéðinn segir (í sög-
unni) enginn vígamaður en spakur.
Róbert er ekki sú týpa, sem hús-
bændur taka í fang sér og bera inn
í bæ, þegar Njáll ríður í hlað. Þá
er fótaburður Njáls einhver sá
furðulegasti sem Róbert hefur enn
sýnt, og fasið allt verður ósenni-
légt ‘þó rhárgt'sé' véT ságt,'það 'fef'
eins og Róbert sjálfur hafi mestu
ótrú á gervi sínu og stöðu á svið-
inu'Jög ‘ béTnlm'fs ^hlakkl'" tfl aS
kafna undir nautshúðinni. Mörður
í gervi Baldvins Halldórssonar,
tókst all-vel og oft prýðilega. Bald-
vin er sjálfur slægur á svipinn, und
irförull, mjúkmáll og lævís, enda
ekki við kappa að fást á andlega
sviðinu sem eru Skarphéðinn og
Höskuldur Jóhanns. Baldvin nær
öllu því veigamesta úr hlutverkinu,
þótt höfundi takist á köflum að
gera það lítt skiljanlegt með að-
dróttunum og útúrsnúningum. Er
þetta bezta verk Baldvins í fjölda
ára. Það söpar af Ævari Kvaran
í hlutverki Flosa. FIosi Ævars er
heilsteyptur og snuðrulaus, auk
þess, sem Ævar er sá eini á svið-
inu, sem snefil kann að bera sig
að hætti höfðingja eða goða. Ævar
færir heldur litlu hlutverki reisn
og tign, sem stækkar það á sviðinu.
Gtiðbjörg Þorbjarnardóttir, Berk-
þóra, er eðlileg í hlutverkinu og
röggsöm, ef frá er skilin smiðju-
senan, sem eins og fyrr getur, er
hörmung. Þá er og myndugleiki
yfir Onnu Guðmundsdóttur, Þor-
gerði. Því verður ekki neitað, að
Rúrik Haraldsson, Skarphéðinn,
gerir hlutverki sínu ágæt skil. En
þetta hlutverk er eitt það voðaleg-
ás(á'Jár Hendi' skál'dsínsT' EngTn' þér’-
sóna er svo grátt leikinn, illa unnin
og ógeðfelld í alla staði. Skáldið
{ rauníiTni fyrfrgért rétth sfnum 'sfó
dabla í Njálu eftir svona herfilega
meðferð á einni svipmestu persónu
sögunnar. Fáir, ef nokkrir, geta skil
ið tilganginn með þessari meðferð,
ekki einu sinni þeir , sem telja
Framhald á 6. sízu.
Skarphéðinn, Rúrik; Mörður, Baldvin.