Ísafold - 30.09.1916, Blaðsíða 2

2
IS A F OL D
Það kemur því engum á óvart, þetta
hjal Lögréttu um nauðsynina á því,
að einn flokkur hafi öll ráð á þing-
inu, án tillits til þess, hvað sá flokk-
ur ætlar að gera. — En það er von-
laust. Og eina bjargráðið fyrir okk-
ur er þvi, að reyna að kjósa þá
vienn á þing, sem eru eitthvað meira
en flokkstnenn, menn, sem hafa vit
og vilja og geta varið einhverjum
tíma til að vinna þjóðinni gagn, en
ekki þá menn, sem aldrei hafa verið
annað en fylgifiskar annara manna
og myndu vera tilneyddir að vinna
þingstörfin í hjáverkum og á hlaupum.
Lögrétta virðist ekki geta hugs-
að sér, að annað fái ráðið flokka-
skiftingu á þinginu en deilumál, sem
nú eru úr sögunni, eða atvinnuveg-
irnir. Líklega á hún við, að stefna
manna i innanlandsmálum hljóti að
fara eftir því, hvaða atvinnu þeir
stunda, en ef svo væri, þá væri auð-
gert að mynda öflugan flokk þegar
á næsta þingi og ætti hann þá að
sjálfsögðu að taka við stjórn. —
Það yrði bændaflokkurinn. — Þvi
fer fjarri, að það þyrfti langan undir-
búning. En sú flokkaskifting á ekki
rétt á sér og er ekki likleg til fram-
búðar.
En eins og nú er ástatt, er óhugs-
andi, að sú stjórn, sem kosin verð-
ur á næsta þingi, eigi langa framtið
fyrir höndum. Og má því einu
gilda, hvort hún hefði mikinn eða
litinn, veikan eða sterkan flokk að
baki sér. Ef til vill æskilegast, að
hún gerði sér ekki vonir um langa
lifdaga. Samkvæmt reynslu undan-
farinna ára, verður engri stjórn hér
á landi hugað lengra líf en eitt kjör-
tímabil og stafar það vitanlega af
því, hve óholl flokkaskiftingin er;
og svo verður það altaf, meðan þeir
menn eiga að vinna saman í flokki,
sem hafa gerólíkar skoðanir á ýms-
um mikilvægustu málefnum landsins.
Af því leiðir, að hver stjórnin fell-
ur um aðra þvera, engin festa verð-
ur í löggjöfinni; lög, sem samþykt
eru á einu þinginu, verða numin úr
gildi á því næsta o. s. frv.
Það er því langur vegur frá þvi,
að það sé æskilegt, að. Heimastjórn-
arflokkurinn, eða nokkur annar af
gömlu fiokkunum, nái fullkomnum
meiri hluta, því að því lengur verð-
ur þetta óholla ástand rikjandi hjá
oss. — En hins mega allir óska, að
kosnir verði á þing mikilhæfustu
menn úr öllum flokkum, allir þeir,
sem líklegir eru til að geta gert
gagn í framtíðinni, hvernig sem
flokkaskiftingin verður.
í þetta sinn ættu allir að geta
orðið samtaka um að kjósa nýtustu
mennina, hvaða flokki sem þeir
heyra til.
Flokksleysingi.
Orösending
trl „Landsins“.
»Landið« sýnir mér þá vin&ttu
að minnast mín öðru hvoru. Oft
vill það brenna við, að ekki séu
sem áreiðanlegastar fregnir þær,
sem það flytur um mig og athafn-
ir mínar. Eg geri ráð fyrir því,
að það stafi af þvi, hve ókunn-
ugur ritstjórinn er mér og mín-
um högum; því eigi vil eg gera
ráð fyrir öðru verra.
Út af því, sem blaðið réttir að
mér í siðasta tbl., skal eg upplýsa
það um, að eg hefi ekki sótt um
»náið bandalag« við Heimastjóm-
armenn. Það, sem um slíkt
bandalag kann að hafa verið
rætt í félaginu »Fram« er án
minnar beiðni eða tilhlutunar og
án minnar vitundar. Hitt er það,
að ýmsum mönnum í Heimastjórn-
arflokknum og líka meðal Sjálf-
stæðismanna mun hafa þótt það
eigi ósanngjarnt að hvor flokk-
urinn héldi sínum þingmanni,
þeim er nú er, eins og sakir
standa. Út úr því mun hafa ris-
ið umtal það um þetta efni, sem
sagt er, að hafi farið fram í fé-
laginu »Fram«.
Að eg yrði í kjöri af hálfu
Heimastjórnarmanna mun eng-
um manni hafa dottið í hug. Eg
hefl staðið og stend enn fjarri
stefnu þess flokks í því máii, sem
flokkarnir hafa skifst um hingað
til. Tilraunir »Landsins« og að-
stoðarmanna þess til að setja mig
í flokk Heimastjórnarmanna, hafa
ekki liaft nein áhrif á skoðun
mína og stefnu í samhandsmálinu.
Þrátt fyrir alt rykið, sem þyrlað
hefir verið upp, veit eg, að allir
þeir, sem athuga vilja málið með
nokkurri stillingu, sjá og viður-
kenna, að eg hefi eigi vikið hárs-
breidd frá stefnuskrá Sjálfstæðis-
manna: Áð láta sambandsmálið
hvíla sig, og: Að vinna að
andlegu og efnalegu sjálfstæði
landsins. Þá stefnu mun eg enn
halda íast við.
»Landið« telur víst, að eg nái
eigi kosningu hér og tekur upp
með mikilli ánægju þau orð, sem
höfð eru eftir einum Heimastjórn-
armanni, að eg sé »sneiddur heill-
um og fylgi« hér. Eg lít tals-
vert öðrum augum á það mál.
Kosningarúrslitin verða að sýna,
hver hefir á réttu að standa um
það, og þeirra er ekki langt að
bíða.
En eitt er mér óskiljanlegt. Til
hvers er »Landið« að eyða sín-
um dýrmæta pappír og dýrmætu
prentsvertu í árásir á mig úr því
það telur mig svo »sneiddan heill-
um og fylgi«? Væri ekki heilla-
ráð að eyða ekki púðrinu á svo
hættulaust þingmannsefni í þess-
ari dýrtíð?
Sveinn Björnsson.
Ástandið i Belgíu.
Hinn nafnkunni forustumaður
jafnaðarstefnunnar í Belgíu Emile
Vandervelde hefir nýlega beint
eftirfarandi >opnu bréfit um ástand
samlanda sinna, til aðalblaða jafn-
aðarmanna í Khöfn, Kristjaníu og
Stokkhólmi. Tilefnið er, eins og
sést af bréfinu, för nokkurra
norrrænna jafnaðarmannaforingja
til Belgíu í sumar:
Kæru félagar!
Ef treysta má fréttastofu Wolfs
hafa danskir og sænskir jafnaðar-
menn nýlega farið svo að segja
opinbera kynnisför til Belgíu.
Landstjórinn Bissing hershöfðingi
hefir veitt þeim áheyrn. Foringi
einn, Volkman höfuðsmaður, hefir
rómað mjög í eyru þeirra ágæti
þýzkra stjórnarhátta. En mætti
eg spyrja þá, hvort þeir hafi átt
kost á að hlýða kveinstöfum lýðs-
ins belgiska, hvort þeir frjálslega
hafi fmátt hafa tal af félögum
sínum í verkmannaflokknum og
hvort þeir hafi komist í kynni
við þau 700000 manns sem verk-
fall hafa gert og fremur kosið
síðustu 2 árin að lifa af þriggja
franka styrk á viku heldur en
að vinna í þarflr óvinanna ?
Þýzku yfirvöldin hafa sýnt yð-
ur, það sem þau hafa óskað. En
hafið þið séð nokkuð annað? Haf-
ið þið getað gert ykkur grein fyr-
ir hinu ömurlega ástandi þjóðar-
innar, sem eigi hefir annað ódæði
framið en að nota rétt sinn til
löglegrar sjálfsvarnar og sýna
trúmensku fram í rauðan dauð-
an við alþjóðlegar skyldur sínar?
títaðhæfingarhafa að vísu heyrst
um, að Belgíu hafi verið þetta
mátulegt. Hún hefði átt að leyfa
þýzku hersveitunum tálmalausa
yfirferð um landið. Þar að auki
hefði hún fyrir stríðið verið bú-
in að binda sitthvað fastmælum
við banda-veldin.
Þeim er svo mæla eða hugsa,
srara eg óhikað og blátt áfram:
Það er ósatt!
Hið sanna er, að Bretar og
Frakkar voru með réttu, sbr. við-
burðanna rás, hræddir um, að
Þjóðverjar mundu hefja árás-
ir yfir Belgíu. Þeir létu oss vita
af þessu og raunar þurfti ekki
annað en renna augunum yfir
járnbrautauppdráttinn þýzka til
að sjá hvar hættunnar var von í
raun og veru.
En milli vor og bandaveld-
anna voru engir samningar gerð-
ir, aðrir en þeir, sem Þjóðverjar
einnig höfðu undirritað, þeir er
bæði trygðu oss og skylduðu oss
til hlutleysis. Belgía heimtaði
þáð eitt að mega lifa í friði inn-
anum allar nágranna þjóðirnar.
Eg get bætt því við, að ef land-
ið hefði ekki verið fullkomlega
hlutlaust, mundi stjórn þess, sem
var mjög íhaldssöm, aðallega skip-
uð Flamlendingum, frekara hafa
hallast á sveifina með hinu vald-
mikla Þýzkalandi, en með þjóð-
ræðislöndunum Bretlandi og
Frakklandi. Þýzka árásin ein,
sem sjálfur þýzki kanzlarinn
— gleymum því eigi — hefir
játað að hafi verið óréttmæt,
neyddi Belgíu til að hefjast handa
til að vernda þjóðarsjálfstæði sitt
óskert.
Sökum þess, að netin eru svona
úr garði gerð, fylkjum vér jafn-
aðarmenn oss um stjórnina og
alkunnir andstöðumenn hernaðar
svo sem Louis de Brouekére
Henri de Man, hinir svæsnustu
vinstrim8nn og deilugjörnustu
ung-jafnaðarmenn urðu fyrstir og
fremstir í flokki um það for-
dæmi að gerast sjálfboðaliðar i
her Belga,
Að sjálfsögðu vissum við, að
mótapyrna vor mundi fljótt brot-
in á bak aftur, ef eigi kæmi
oss styrkur neinstaðar að og að
smáher vor mundi eigi lengi
halda í fullu tré við mestu hern-
aðarþjóð Norðurálfu.
Hitt vissum við ekki, heldur
lærðum fyrst af sjálfum viðburð-
unum í þeirra hræðilegu mynd
— viðburðum, sem snúið hafa á
vora hlið öllum, öllum sem
nokkra samvizku hafa, sem sé,
að Þjóðverjar, sem trygt höfðu
oss hlutleysi vort, mundu ekki
láta sér nægja að traðka það
undir fótum, heldur níðast á
fórnarlambi sínu og leggja sig í
lima um, með argvítugustu ráð-
um að eyða land vort, drepa
tíunda hvert mannsbarn og tor-
tímá sjálfstæði þess.
Hafa félagar vorir í norræna
kynnisfararhópnum íhugað alt
þetta, er þeir oóttu Belgíu heim ?
Var yður kunnugt um hinar op-
inberu belgisku skýrslur, sem
sanna, að 20.000 hús hafa verið
eydd, án nokkurrar ástæðu frá
hernaðarsjónarmiði, að 5000 Belg«
ir, utan hermannastéttar, hafa
verið myrtir, án þess að hafa
nokkuð fyrir sér gert, með því
lygayfirvarpi, að þeir hafi skotið
á hersveitirnar, sem ruddust inn
í landið? Hafið þið lesið sönn-
unargögnin i annari belgisku
gráu bókinni um það, er Þjóð-
verjar haimtu menn að gislum og
líflétu þá, ráku borgara landsins
í útlegð og kúguðu þá til vinnu
í óvinaþarflr? Vitið þið, að af
þeim 7 miljónum Belga, sem eftir
voru í landinu, mundu 3Va miljón
hafa farist af sulti og seyru, ef
Belgastjórn hefði ekki, með til-
styrk Ameríkumanna og banda-
þjóðanna, varið 25 miljónum á
mánuði hverjuin til hjálpar þeim?
Er yður loks kunnugt um her-
skattana óhemjulegu, sem hafa
sogið merginn úr þjóð vorri og
komið þessu vesalings landi á
vonarvöl? Virðist yður að hlut-
leysið, og sér í lagi hlutleysi
jafnaðarmanna, eigi að fara það
langt í aðgerðarleysi, að það úti-
loki hvern andmælaneista í nafni
hins traðkaða réttar?
Eg skil vel, að menn vilji eigi
láta neyða sig til að trúa okkar
eigin frásögn og því þurfi að
meta ásakanir vorar og að rann-
sókn frá annari hlið þyki óhjá-
kvæmileg. En sú rannsókn er
einmitt hið eina, er Belgía þráir
og heimtar.
Fyrst er þá að geta rannsókn-
arnefndar þeirrar, sem skipuð er
af belgisku stjórninni og stingur
upp á því við þýzku stjórnina,
að láta endurskoða vottorðs-gögn
sin af óhlutdrægum hlutleysis-
þjóðarmönnum. En árangurslaust.
Þá eru það belgisku biskuparnir
og félagar vorir í Hollandi, þeir
Van Kol og Vliegen, sem lagt
hafa til, að þýzku jafnaðarmenn-
irnir Noste og Scheideman hefðu
rannsókn. Árangurslaust!
Þegar svona er í pottinn búið
— eiga borgarar frá smáþjóð, er.
fyrrum hefir orðið fyrir sömu bú-
sifjum og vér, — jafnaðarmenn,
félagar vorir, sem vér elskum
og virðum, að hafa gefið sam-
þykki sitt til að koma til Belgíu
sem gestir landstjórans, að hafa
gengið fram hjá dyrum alþýðu-
hússins, að hafa farið víðsvegar
um landið í föruneyti böðla þess,
án þess að leita sambands við
hið fórnaða fólk, já, meira að
segja, án þess að hlýða á vitnis-
burð hinna aðdáunarverðu ör-
eiga, þessara manna, sem um
tveggja ára bil hafa lagt aum-
lega tilveru sína í sölurnar fyrir
málefni réttar og frelsis. Nei,
eg hvorki get né vil trúa því.
Mér þykir vænna um að hugsa
mér, að oss hafi borist rangar
fregnir og að félagar vorir frá
Norðurlöndum hafi, svo framar-
lega, sem þeir hafa til Belgíu
komið, átt færi á og vilja til þess
að hlýða á oss.
En ef þið ekki hafið gert það,
er enn þá færi á því, annaðhvort
fyrir ykkur eða aðra. Og í þeirri
öruggu von, að sannleikur «g
réttlæti verði eigi um eilífð að
lúta í lægra haldi, bið eg yður
birta þetta bréf og sendi yður,
kæru félagar, bróðurlega kveðju
frá öreigahópnum belgiska, sem
fordæmdur er til að þegja við
öllu.
Emile Vandervelde.
.... ; isa
Bókafregn.
Bókmentafélags-bækurnar.
Auk »Skírnis« gefur Bókmentafé-
lagið þetta ír út: i. minningarrit
aldarafmælis félagsins, 2. safn til
sögu íslands V. bindi 2. hefti, 3»
Islenzkt fornbréfasafn XI. bindi, 2.
hefti, 4. íslendingasaga Boga Mel-
steðs, þriðja bindi, fyrsta hefti.
Minningarritið er fallega útgefin
bók og myndarleg, 212 bls. í stóru
fjögra blaða broti.
Er þar fyrst »yfirlit yfir sögu hins
íslenzka Bókmentafélags 1816—
1916« í 8 köflum, samið af Páli Er
Ólasyni, nema einn kaflinn (Deilda-
skiftingin numin úr lögum), sem
er eftir núverandi forseta félagsins,
B. M. Ólsen.
Þá koma 7 viðaukar, einnig samd-
ir af Páli E. Ólasyni, nema hinn
fyrsti, um »íyrsta uppkast hinna nýju
laga, sem samþykt voru af báðum
deildum 1911, með athugasemdum,.
sem því fylgdu«, sem er eftir
forseta. Hinir viðaukarnir eru
þessir: 2. stutt æfiatriði for-
seta Bókmentafélagsins 1816—1916,
ásamt myndum af þeim öllum, nema
Brynjólfi Péturssyni, sem engin
mynd er til af. 3. Embættismanna-
tal 1866—1916. 4. Heiðursfélagar
í Bókmentafélaginu frá stofnun þessr
5. Skrá um . vaxtasjóð og peninga-
eign hins íslenzka Bókmentafélags á
ári hverju frá 1866—1915. 6. Bækur
þær, er hið íslenzka Bókmentafélag
hefir gefið út frá 1866—191S. 7.
Ársbækur frá félaginu r&66—1915»
Síðast í Minningarritinu er frá-
sögn um aldarafmælishaldið hér i bæ,
ásamt ræðu forseta og kvæðaflokki
Þorst. Gislasonar.
Framan við Minningarritið er
mynd af Rasmusi Rask og i ritinu
er ennfremur mynd af minnisvarða
hans í Khöfn.
Þetta minningarrit hefir að geyma
afarmikinn fróðleik um störf Bók-
mentafélagsins. Það sómir sér veí
og mun kærkomið öllum hinunr
mörgu, er félaginu unna.
Saýn til sögti Islands flytur ossf
þetta sinni hið stórfróðlega erindi
Jóns prófessors Helgasonar ura
Reykjavik 14 vetra — eða um alda-
mótin 1800. Vonandi verður þetta
erindi einnig selt utanfélagsmónnum,
svo að þeir, sem eigi hlýddu á pró-
fessorinn í fyrra og ekki eru heldur
i Bókmentafélaginu, geti átt kost á
að ná í það og lesa það. Það eru
afar og ömmur, langafar og lang-
ömmur fjölmargra Reykvíkinga og
annara .landsmanna, sem þarna er
sagt frá, bæði sjálfum þeim og störf-
um þeirra, fjörlega og ljóst. Fjórar
myndir fylgja erindinu prentaðar,
þrjár þeirra gerðar af höfundi sjálf-
um, en ein uppdráttur af Reykjavík
1787, gerður af R. Lievog stjörnu-
meistara.
Það er ekki til neins að fara að skýra
frá einstökum köflum þessarrar bókar,
Hana verður að lesa i heild, en vart
trúum vér öðru en að öllum þeim,
sem eitthvað hafa gaman af persónu-
sögu, þyki vænt um þessa bók, og
þá auðvitað ekki sizt niðjum þess
fólks, er voru frumbyggjar Reykja-
víkur-kaupstaðar.
Islendingasaga Boga Melsteðs er í
tveim fyrstu bindunum komin tæp
160 ár fram í sögu landsins eða til
ársins 1030. í þessu bindi byrjar
það, sem Bogi nefnir »Annað tíma-
bil. Þroskatið kristninnar, 1030—
1200«. Segir í þessu hefti frá
mörgum merkismönnum frá önd-