Ísafold - 28.07.1917, Blaðsíða 2

2
I S A F O L D
ir — gætu fullnægt því sem reglu-
gerð bankans gerir ráð fyrir —
þá yrði bankaráðið þó ekki hrein
»grín-mynd«.
En hvemig hefir alþingi geng-
ið frá þeirri hlið málsins?
Furðulegasta og kátbroslegasta
dæmi þess er framkvæmd al-
þingis 1915. Þá voru fyrir 2
bankaráðsmenn, sem áttu heima
annar á Akureyri og hinn á
Hólmavik. Þingið kaus svo þriðja
manninn og var hann þá búsett-
ur i Stykkishólmi og gat enginn
vitað þá, annað enn hann mundi
og þar búsettur, er hann ætti að
fara að rækja bankaráðsstarf sitt,
þótt kringumstæðurnar síðan hafi
breyzt svo, að hann sennilega
verður búsettur í Reykjavík í
bankaráðstíð sinni.
Með öðrum orðum:
Yfirstjórn íslands banka, sem
á samkvæmt reglugerð bankans
að vera beinir húsbændur fram-
kvæmdastjóranna, sem á að leggja
þeim lífsreglurnar og láta ]>eim
standa af sér beig, ef eitthvað
fer aflaga, hún er svo skipuð í
þessu tilfelli, að 3 yfirstjórnend-
ur eru í öðrum löndum, í mörg
hundruð mílna fjarlægð og aðrir
3 sinn á hverju landshorni, ráð-
herra eini maðurinn »á staðn-
um«.
Að þetta skuli hafa svo til
gengið er beint — hneyksli —,
sem sjálf reglugerðin undirstrikar,
er hún í 20. gr. talar um, að
fela megi »sérstökum fulltrúum
sérstakar tegundir af störfum
þeirra til framkvæmda og að
annast endurskoðanir í skrifstof-
um bankans, sumpart hinar reglu-
legu endurskoðanir *), sumpart
endurskoðanir á óákveðnum tím-
ura, enda sé ályktun um þaðsam-
þykt með eigi fœrri en 5 atkvœð-
um.t
Þetta síðasta ákvæði sýnir
greinilega »húmbuggið« þegar á
hið »framkvæmanlega« er litið,
þar sem aldrei hafa fleiri en 4
fulltrúar verið hér d landi, hvað
þá heldur á samastað bankans.
Eg vænti þess, að allir, sem
nenna að líta á þessa hluti með
heilbrigðri skynsemi. játi það með
mér, að »bankaráð« Islands
banka er einhver sú skringileg-
asta »fígúra« á fjármálahimni
vorum, eins og hún hefir verið
framkvæmd. En eg vona um
leið, að mér verði samsint í því,
að brýn nauðsyn beri til, að úr
þessari »grín-fígúru« verði búin
til veruleg »mannsmynd« þ. e.
banJcaráð í reyndinni, bankaráð,
sem fært sé að dæma um alla
starfsemi bankans, t'ært um að
taka í taumana, ef á þarf að
halda og fært um það fyrst og
fremst að vera »vörður og vernd-
ari« seðla-útgáfunnar, þ. e. vitur
og óhlutdrægur dómari um þann
mælikvarða, sem er hinn eini
rétti fyrir því hvað mikið megi
út gefa af seðlum, að bankaráðið
kunni að meta réttilega viðskifta-
þörfina pá og þá.
Það er sú breyting til bóta, sem
fyrir mér vakir öllu öðru fremur
nm íslandsbanka, að bankaráð
hans taki þeim stakkaskiftum, að
það láti sér eigi lengur nægja, að
veraréttur ogsléttur »fjár«hirðir —
heldur verði viðskiftanna þarfur
þjónn — með því að gerast raun-
veruleg yfirstjórn vors einasta
i) Hvenær skyldu þær hafa
verið framkvæmdar af banka-
ráðsmönnunum?
seðlabanka, með opin augun fyr-
ir sinni miklu ábyrgð.
Til þess að það mætti takast
til fullnustu þyrfti vitaskuld helzt
alt bankaráðið að vera menn, bú-
settir í Reykjavík, en meðan svo
stendur, að erlendu hluthafarnir
hafa þau ráð, sem að framan
getur, mun naumast hægt að bú-
ast við því. En ef meiri hlutinn
væri hér sífelt, væri. samt mikið
unnið. Og að þvi ber alþingi
fyrst og fremst að stefna. Þeir
tímar hafa runnið yfir íslands-
banka, sem sennilega mundu ekki
hafa reynst, hvorki honum né
viðskiftalífi voru yfírleitt eins
erfiðir og leiðir, sem þeir reynd-
ust, svo framarlega, sem til hefði
verið bankaráð — frekara en að
nafninu til til.
VI.
Niðurlags-athugasemdir.
Að þessu sinni ætla eg mér
ekki að fjölyrða raeira um þessi
bankamál, en vildi mæJast til
þess, að háttvirtir alþingismenn
vildu ihuga sérstaklega hvort
þeim þætti ekki eitthvert vit í
því að breyta stjórnarfyrirkomu-
lagi Landsbankans eitthvað í þá
áttina, sem hér hefir verið stung-
ið upp á.
Og svo langar mig loks til að
gera örfáar sundurlausar athuga-
semdir, til íhugunar, úr því talið
hefir nú borist að bankamálum.
Landssjóðslán. f fjárlögum vorum
má sjá, að hvert
landssjóðslánið á fætur öðru hefir
verið tekið í Danmörku, með
mjög mismunandi kjörum.
Mundi nú ekki vera réttara
eftirleiðis, að landssjóður sneri sér
ætíð til bankanna hér og láta þá
annast um að bjóða-lánin út? Er
vart skiljanlegt annað en að það
mundi vera auðveldara fyrir þá
að fá góð lánskjör en þann og
þann ráðherra, sem — án þess
að nokkur trygging sé fyrir, að
gæddur sé fjármálahæfileikum —
er að »baukast« með slík mál» pri-
vat« við lífsábyrgðarfélög, spari-
sjóði eða banka suður í Danmörku.
Bankavaxtabréfin.
Miklu meiri gang-
skör þarf að gera
að því en hingað til hefir verið
gert, að koma íslenzkum banka-
vaxtabréfum á erlendan markað,
til þess, að bœndur geti fengið við-
unanleg lán til rœktunar og bygg-
inga. Ef ekki er hægt að selja
þau, eins og þau eru nú, þá kem-
ur að því að grípa á sjálfu kýl-
inu — og gera þau seljanleg —
en það er með því móti að hœkka
vextina af þeim. Bændur munar
minna um að borga J/a% meira
fyrir lán sín en þeir hafa gert
fram að þessu, ef þeir fá þá nógu
löng og hagkvæm lán — en að
láta jörðina liggja í órækt og töð-
una eyðileggjast í heygörðum.
Meira frum- Loks skal eg minnast
kvœði frá ^ eitt atriði, sem mér
bönkunum. vjrgjg£ jjafa verig tajs.
vert sameiginlegur galli á þeim
mönnum, sem haft hafa yfirstjórn
bankamála vorra, svo mætir menn
sem þeir hafa verið flestir. Þessi
galli er frumkvœðisleysi þeirra.
Að forstjórar banka vorra hafi
verið frumkvöðlar að fyrirtækjum
yfirleitt, er fátítt. En svo er það
um bankastjóra þeirra banka er-
lendis, sem verulega mega sín, að
þeir beinlínis skapa fyrirtœki. Það
má nú ef til vill segja það um
forstjóra bankanna okkar, að þeir
hafi ekki hingað til haft neina
sérstaka ástæðu til að leggja stund
á þetta, hafi getað komið fé sínu
vel út án þess. En — eigi að
siður sér maður það, ef litið er á
bankareikningana vetrarmánuð-
ina, að þá liggja báðir bankarnir
með svo og svo mikið dautt fjár-
magn árlega.
Naumast trúi eg öðru en hægt
væri að nota þetta fó til einhvers,
einkum þar sem um það leyti
árs er hægt að fá ódýrari vinnu-
kraft en ella. Og hverjum liggur
það nær en forstjórum bankanna
að »lífga« fjármagnið ?
Mundi það óhugsandi að grjót-
mulningur í stórum stíl gæti
borgað sig í venjulegu ári —
með því að vinna að honum
vetrarmánuðina og selja síðan að
sumrinu — svo eitt dæmi sé
tekið ?
Eða — svo eg nefni annað
dæmi. — Mundi ekki mega græða
nokkuð á öllum gœrunum, sem
vér í venjulegu ári sendum út úr
landinu og kaupum svo aftur,
þegar búið er að leggja á þær
eriend vinnulaun og oftast nær
erlendan kaupmanna- og umboðs-
mannagróða ?
Og alt er, þá þrent er. Hversu
miklu töpum við árlega á því,
að senda lýsið okkar á markað-
inn ó-»raffinerað?«
Svona mætti sennilega telja
mörg þessu lík dæmi um það,
sem mætti nota fjármagn banka
vorra til, þegar það ella liggur
dautt.
Um það verða forstjórar banka
vorra að eiga frumkvæði. I því
liggur ekki sízt þeirra mikilvæga
þjóðnytjastarf, um leið og þeirra
stofnana er þægðin, sem þeir
veita forstöðu.
Af því að maður sá (hr. B. Kr.
fjármálaráðherra), sem eg hefi
deilt á nokkuð í þessari ritgerð
og eins þeirri, er eg reit í Isa-
fold í vetur, hefir verið að kvarta
yfir því, að eiga við »nafnlausa
höfunda«, sem eigi þyrðu að koma
fram í dagsljósið — skal eg —
ef ske kynni, að honum væri ein-
hver hugarhægð í því — lofa hon-
um að sjá nafn mitt fullum stöf-
um, enda þótt hann hefði ekki
þurft að fara í neinar grafgötur
um höfundinn, þar sem það er
algild regla um ritstjóra blaða,
að þeir riti greinar sínar nafn-
laust og merkislaust.
Ólalur Björusson.
t
Jónas Jónsson
þinghúsvörður var fæddur, að því
er kiikjubók Hruua telur, 19. febiú
ar i8so að Hörgsholti í Hruna'
mannahreppi. Voru foreldrar hans
Jón bóndi í Hörgsholti, Jónsson
bónda á Ósabakka á Skeiðum, Magn-
ússonar bónda í Þjórsárholti, Jóns-
sonar bónda í Haga, Halldórssonar,
Ingimundarsonar, og kona hans Guð
rún Snorradóttir bónda í Vatnsholti
í Flóa, Halldórssonar bónda i Jötu,
Jónssonar. Hann gekk í lærða skól-
ann 1873 og var í skólanum til
1877 að hann hætti námi. — Kvænt-
ist 1. nóv. 1879 Kristínu dóttur
Hendriks Hansen i Reykjavík; var
hjónaband þeirra hið ástríkasta. Þau
eignuðust tvö börn, pilt og stúlku,
eu urðu fyrir þeirri sáru sorg, ao
missa þau bæði; dó dreDgurinn á
4. ári, en stúlkan, er Sigríður hét,
dó 17 ára.
Jónas dvaldist lengst af, eftir að
hann hætti námi, hér í bænum, en
var nokkra vetur kennari á Bessa-
stöðum. Hann var lengi starfsmað-
ur i bókavetzlun Sigfúsar Eyœunds
sonar og hafði auk þess fjölda mörg
störf með höndum, var umsjónar-
maður Alþingishússins og- annaðist
útsending Alþingistíðinda. Mörg ár
var hann uppboðsritari og tilkynti
þau á götum bæjarins með bumbu-
slætti., Ennfremur var hann starfs-
maður á pósthúsinu og frá 1902—
1910 annaðist hann manntalið i
Reykjavík. Þegar Háskóli Islands
tók til starfa haustið 1911 varð hann
dyravöröur hans og fluttist þá bú-
ferlum í Alþingishúsið. Hélt hann
því starfi þar til að hann andaðist á
þingsetningardaginn (2 júlí) í sumar
eftir langa legu.
Við ritstörf fékst hann mikið, enda
var hann gáfaður maður, hagmæltur
og fyndinn. Byrjaði á blaðamensku
og gaf út »Mána« (29. nóv. 1879
-12. maí 1882) og síðar »Garðar«
(2. jan.—7. júní 1894). En sérstak-
lega orti hann mikið af gamanvísum,
er flestar birtust undir nafninu »Plau-
sor«, og undir þvi dulnefni varð
hann landfrægur. Voru sumar þeirra
sungnar á skemtisamkomum hér í
bænum og mega Reykvíkingar minn-
ast hans með þakklæti fyrir margar
skemtistundir, er hann veitti þeim.
Hin siðari árin var það siður hans,
að yrkja og gefa út fyrir kosningar
gamanvísnr (Kjörfundarpsaltara og
Púðurkerlingar) um flokkana og þá,
er í kjöri voru, og mörg gaman-
kvæði hans, er birtust í blaðinu
Reykjavík*, voru gefin út (Tíðavís-
ur 1.—2. h., Rv. 1902). Ennfrem-
ur ritaði hann sögu (»Ur krápstað-
arlffinu*) undir nafninu »Máni« (Rv.
1893) og margt fleira af sliku tagi.
En það, sem vafaliust verður til
að halda nafni hans lengst á lofti,
er starfsemi hans að sálmafræði og
kirkjusöngsfræði. Þessi fræðigrein er
fremur ung, og er i raun og veru
eaki annað en grein af almennri
bókmentasögu og söngfræðissögu,
en er nú orðin svo umfangsmikil,
að hún hefir klofið sig frá báðum
aðalgreinunum og er orðin sérstök
fræðigrein við hlið þeirra. Hún er
falin í tvennu: i) Sáltnaýrœðinni.
Sá masöfn íslands hafa vaxið hröðum
skrefum siðan um siðaskifti og eru
nú geymd í fjölda af sálmabókum,
vísnabókum, versasöfnum, ljóðasöfn-
um o. s. frv., sem nú er orðið afar-
erfitt að fá yfirlit yfir. Jónas tók
sér fyrir hendur rannsókn á þessu
efni. Var rannsókn hans fólgin i
því að rannsaka, hver sálmaskáldin
voru og hverjir sálmar þeiria voru.
Ennfremur hvort sálmarnir voru
frumortir eða þýddir, eða hvort þar
væri líkt eftir útlendum sálmum og
þá hverjum. Og ennfremur hvernig
þýðiugarnar og eftirlíkingarnar höfðu
tekist. Rannsókn hans náði og til
þess, hvort sálmar þessir væru gamlir
katólskir sálmar og söngvar, breytt-
ir eftir siðaskiftin (eins og t. d.
Lilja). Hér var því fyrir margar ræt
ur að grafa og verkið torsótt og
umfangsmikið. Nátengd þessu var 2.
Kirkjusönffrœðin. Allur kirkjusöngur
seinni aldanna er kominn hingað
eftir siðaskiftin og megnið af hon-
um geymist í 19 meira og minna
mismunandi útgáfum af »Grallaran-
um. En þá lá fyrir að rannsaka
hvaðan öll þessi sálmalög voru runn-
in í öndverðu, um meðferð þeirra
Nærsveitamenn
erú vinsamlega beðnir að vitja
Isafoldar f afgreiðsluna, þegar
þeir eru á ferö í bænum, einkum
Mosfellssveitarmenn og aðrir, sem
flytja mjólk til bæjarins daglega
Afgreiðslao npin á hverjum virkum
degi kl. 8 á morgnana til kl. 8 á
kvðldin.
á liðna tímanum og hvernig þau
voru nú orðin. Frá því að siðaskift-
in urðu og þar til 1. útgáfa »Gráll-
arans* kom út (1594) liðu rúm 40
ár, og þá lá fyrir að rannsaka við
hvað menn björguðust þann tíma.
Ennfremur hvaðan íslenzku sálma-
skáldin höfðu fengið öll þessi sálma-
lög, sem þeir ortu undir, og hvern-
ig lögin höfðu þá verið. Auðvitað
voru mörg af þessum viðfangsefnum
fremur létt til rannsóknar, þar sem
upplýsingar um þau voru að finna f
útlendum fræðibókum um þetta efnir
en um þau lög er þar var ekkert
getið og ekki fundust í erlendum
sálmabókum frá þeim tímum, varð
að rannsaka hvort þau væru ekki
frumsamin hér á landi, og reynist
það áreiðanlegt að mörg lög voru
islenzk að uppruna. En þá var að
komast fyrir hvar þau væru fyrst
upp komin og hverjir vera kynnu
höfundar þeiria. Eins og gefur að
skilja, var þetta feikna mikið við-
fangsefni. En Jónas heit. var iðinn
og þrautseigur, enda varð honum
furðu mikið ágengt.
Við þessar rannsóknir leiddist
hugui hans að almennri söngfræðis-
sögu og söngfræði yfir höfuð, eink-
um raddsetningarfræði kirkjusöngs-
ins. Varð hann flestum íslendingum
fróðari f þeirri grein, og samdi mörg
margrödduð lög sjálfur, eftir göml-
um fyrirmýndum, sem söngfræð--
ingum fanst mikið til um. Nokkur
þeirra eru prentuð, en miklu fleiri
óprentuð. Hann gaf út »Passíusálm-
ana« (Rv. 1906—i907),.með þeim
lögum, sem algeng voru á dögum
höfundarins og ætla má að hann
hafi þekt og ort undir. Einnig gaf
hann út »Jólahörpuna« (1909—1912)
og söngfræðismánaðarrit er hét
Hljómlistin (okt. 1912 til mai 1913V
Þessum rannsóknum sfnum í söng-
fræðissögu hélt hann áfram til dauða-
dags, og varði til þess fé sinu og
tima. Á fjárlögunum 1912—1913;
fekk hann 600 kr. styrk hvort árið
til þessa starfs og var það víst til-
ætlun hans, að handrit hans um
þessi efni yrðu eign landsins að‘
honum látnum. Hann lætur eftir
sig eitthvert hið merkilegasta safn
af söngfræðisbókum, sem liklega er
til í eign einstaks manns, og auk.
þess feikna mikið verk í handritum,
sem vafalaust er ekki unnið til fulls,
en þó afarmikið á að græða. Getur
ekki annað komið til mála, en Lands-
bókasafnið kaupi alt þetta safn, sem
er þúsunda króna virði. Auk þess
átti hann mikið safn af almennnm
bókum, islenzkum og erlendum, því
að hann var allra manna víðlesn-
astur og bókfróðastur.
Jónas Jónsson var tryggur maður
og vinfastur. Hann var manna skemti-
legastur í viðkynningu og hrókur
alls fagnaðar á mannamótum og
munu þeir er höfðu kynni af hon-
um sakna hans og geyma minn-
ingu hans í þakklátum huga. Hannt
var orðheldinn og áreiðanlegur i
viðskiftum. Bindindismaður var hann
og yfir 30 ár meðlimur Góðtempl-
arareglunnar. Hanu var tæpur meðal-
maður á hæð, grannvaxinn og hvik-
ur á fæti. (Kn.)