Ísafold - 12.01.1918, Blaðsíða 1

r Kemur út tvisvar
• i viku. Ver5 árg.
] B kr., erlendis T1/^
: kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. elnt
Uppsögn (skrifl.
bundin vlð áramót,
er ógild nema kom
ln só tll útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld
laus vlð blaSlS.
XLV. árg.
Reykjavík, laugaidaginn 12. janúar. 1918.
2 tölnblað
M i n n I s 1 i s t i.
Alþýðafél bókasafn Teroplaras. 8 kl. 7—9
Korgaretjðraekrifst. opin dagl. 10 -12 og 1 - 8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—6
Btejargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 10—12 og 1—6
tilandsbanki opinn 10—4.
BLF.U.M. Lestrar-og skrifstofa Bárd.—10 iftd.
Alm. fundir fid. og sd. 8^/a sibd.
Landakotskirkja. Guösþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Land8bankinn 10—8. Bankastj. 10—12
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúuabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhiröir 10—12 og 1—6.
Landssiroinn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—18 og 1—7.
Listasafniö opiö á sunnudðgum kl. 12—2.
Rá .túrngripasafniB opiö l'/i—2>/« á snnnud.
TóJthúsiö opiö yirka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Bumábyrgö Islands kl. 1—6.
Btjórnairáösskrifstofurnar opnar 10—1 dagl.
Talsimi Beykjavikur Pósth.8 opinn 8—12.
Vifilstaöahæliö. Heimsðknartimi 12—1
tjóömenjasafniö opiö sd., 12*/«—l*/t
Þjóöskjalasafniö opið suunud., þriöjud. og
fimtudaga hi. 12—2.
Þröngsýn þjóðrækni.
Danir og islenzk sjálfstæBismál.
Svo lítur út, að aldrei eigi því að
skeika, að þegar íslendingar eru
komnir að því að ná þroska til þess
að stíga nýtt sjálfstæðisspor í ein-
hverju máli — þá skuli þvergirð-
ingshátturinn, sem íslendingum eftir
aldagamla sögulega reynslu, hættir
við að sérkenna Dani með — kom-
ast i algleyming. Þá skal ekki hjá
því fara, að þeir menn meðal Dana,
sem s!zt skyldi, nái eyrum þjóðar-
innar dönsku með því að klæða sig
ifalskan hjúp þjóðrækninnar, hjúp ætt-
jarðarástarinnar, i hjúp landvarðveit-
ingar undir hið danska riki o. s. frv.
Þetta hefir nú síðast komið á dag-
inn núna, er sú dirfska henti oss,
Islendinga, að vér töldum oss eigi
að eins heimilt, heldur lika af prakt-
iskum ástæðum skylt að fara fram
á það við konung íslands, að okkur
væri tilskiíinn réttur til að svíkja
ekki á oss þjóðernismerkin þá er skip
vror fara um höfin í bjargráðaerind-
um fyrir land og lýð — heldur geta
siglt undir eigin fána hvar sem fer.
Þegar svo hin praktiska réttar-
krafa er borin fram við konung,
að visu svo linlega, að eigi er lagt
við stjórnarafsögn, má heyra marg-
raddað danskt blaðakór um að aldrei
megi það ódæði henda danska stjórn,
að hún leyfi íslendingum að hafa
sinn eigin siglingafána.
Það er svo sem ekki verið að taka
tillit til þess, að krafan um siglinga
fánann, sem við raunar teljum oss
eiga við konunu einan um, er fram
korrtin sem einróma ályktun þings
.og þjóðar, Nei, nei I Af því að Dan-
mörk hefir eitthvað 30 sinnum fleiii
íbúa en ísland þykir þeim góðu,
dönsku þjóðernispostulum alveg sjálf-
sagt að halda fyrir oss í lengstu lög
öllu því, sem þeir mundu þó, ef
Danmörk væri í sambandi við sér
30 sinnum fólksfleiri þjóð, heimta
sem skýlausan rétt sinn — til handa
hinfti dönsku þjóð.
Þessi þröngsýna þjóðrækni, eða
þjóðernisstefna, virðist nú ráða mjög
um of í Danmörku í íslands garð
og hafa þegar nokkrar greinar úr
úönskum blöðum, um þetta efni,
verið birtar i isl. blöðum (aðallega í
Morgunbl.). Er þar deilt um tvent:
1. Réttmæti þess, að Islendingar
eignist sinn eigin siglingafána.
2. Mikilsvirkni Dana um að birgja
íslendinga upp með matvörum, með-
an ófriðurinn hefir staðið.
Þeir sem fyrst og fremst hafa
deiit um þessi efni eru Finnur pró-
fessor fónsson, sem að vorum dómi
virðist hafa staðið mikið vel í istað-
inu af vorri hálfu, en af.Dana hálfu
hafa Knud Berlin (upp á gamlan
kunningsskap) og grósserinn Aage
Berléme þeytt lúðurinn.
Mun ísafold. í hæsta eða næstu
blöðum vikja nánara að þeim um-
mælum, sem af háífu hins síðast-
talda náunga eru ritaðar i þeim tón,
að hann má blygðast sin fyrir að
haga sér svo, maður, sem af islenzkri
verzlun mun hafa þegið miljóní-arf
og nú lifir á því að verzla við þá
þjóð, sem hann — að visu heimsku-
lega — hæðist að og vill skóinn
niður af á alia lund.
Fjármálaóreiða
„Timans“.
Eg hefi verið sams hugar og flest-
ir aðrir að þvi leyti, að eg hefi lát-
ið skrif blaðs þess, er nefnir sig
»Tíminn«, eins og vind um eyrun
þjóta, og býst við að eg muni og
gera það framvegis. Það er heldur
eigi lystilegt verk sæmilega hugsandi
manni að fara að róta upp i ritsmíð-
um fávisra uppskafninga, er sýnilega
virða að vettugi, hvort þeir fara með
rétt mál eða rangt, með heilindi
eða blekkingar. Og Margt bendir
á, að það sé einmitt tilqanqurinn að
neyta hins siðarnefnda.
í sumar, er leið, flutti »Tíminn«
m. a. nokkrar greinar, með afbrigð-
um vitlausar, um landsreikningana;
höf. var ónafngreindur, en vel vissu
menn, hver hann var, og hlotið
hefir hann nú siðan verkalaunin hjá
þeim hluta landsstjórnarinnar, er að
»Tímanum« stendur. í næstsíðasta
tölublaði, frá 29. f. m., er þetta
áréttað af hálfu »ritstjórnarinnar«,
og meiru lofað, en aðallega er vik-
ið að reikningsskekkju þeirri, er íram
kom i reikningum landsverzlunar-
innar frá 191S. Það er látið svo
heita i blaðinu, að þe;ta eigi heima
i hinum vanalegu »fjárreiðum lands-
ins«, en þessi göfuga stofnun, lands-
verslunin, ekki nefnd á nafn í því
sambandi, þvl að, eins og kunnugt
er, þá má ekki nefna snöru i hengds
manns húsil
Þar sem landsreikningarnir (fyrir
átin 1914 og 1915) komu aðallega
undir eina nefnd í þinginu á síðastl.
sumri, sem sé fjáhagsnefnd neðri
deildar, er eg átti sæti í, vildi eg
leyfa mér að gefa nokkra skýringu
á meðferð þessa atriðis hjá stjórn,
yfirskoðunarmönnum og Alþingi —
ekki til þess að fá »Tímann« til að
fara með rétt mál, því að það tekst
vafalaust ekki, heldur til þess að
almenningur fái að sjá það, sem fram
hefir komið.
»Tíminn« gefur ótvírætt í skyn,
að »Isafoldarliðið«, sem blaðið svo
nefnir, »langsararnir», sem það kall-
ar, og »Einar Arnórsson«, hafi hlaup-
ið með »um hálfa miljón« úr lands-
sjóði — af »almennings eign« —
og hafi þetta fólk »engagrein« get-
að fyrir þessu gert. Þetta sé hið
mesta »hneykslismál«, sem fyrir hafi
komið á íslandi (blaðið á þó liklega
við : alt.fram að þeim tíma, er það
kom sinum manni, svo hæfur sem
hann er, í stjórnarsessinn I), og verði
allir »þingtnálafundir«, segir þar enn
fremur, að heimta, að sett sé »rann-
sóknarnefnd« í það, að »finna hvern
eyri af þessari hálfu miljón* (hin
mikla stjórn þeirra er eftir því eigi
megnug þess að rannsaka þær ritn-
ingar) 11
Þetta bull blaðsins, eins viti firt
og það er, hefði þó hvorki eg né
aðrir tekið hátiðlega, ef eigi hefði
annað komið til. Mér er skrifað af
Norðurlandi, að lið það, sem fylgir
atvinnumálaráðherra og blaði hans,
beri það mjög út og reyni á allar
lundir að telja mönnum trú um, að
stjórn E. A (og þar með þeir, er
voru fylgismenn hansl) hafi gertsig
seka i hinni mestu óreiðu og herfi-
asta fjárdrœtti, á fé landsins. Er
auðskilið, að þessi Vandaði »flokkur«
er að reyna, i þrengingum sínum,
að fitja upp á hinu og þessu, til
til þess að leiða athvqli manna frá
pví, er nú qerist, og um meðulin
er ekki spurt: Ærulausum ósanc-
indum dreift út, jafnt umimenn
sem málefni. Og blaðið spinnur
það upp um leið, að pingmenn vilji,
að hilmað sé yfir þessa »óreiðu«,
sem það er að blaðra um, en fyrir
því er vitanlega enginn fótur, eins
og öllum mun gefa að skilja. En
aðra eins höfuðósvífni og þessa hefi
eg fyrir mitt leyti eigi lund til að
láta mönnum haldast uppi orðalaust.
Við landsreikninginn fyrir árið
1915 gera yfirskoðunarmenn (Matth.
Ölafsson og Ben. Sveinsson) svo
látandi athugasemd (nr. 149):
149.
22. gr. 17. Verzlun landssjúðs.
Hér eru landssjóði fserð til útgjada til
landsverzlunarinnar . . . kr. 131645,60
og árið 1914 var á 19. lið
sömu gr. fært til gjalda . — 394315,85
Til 8amans kr. 525961,45
En í skýrslu um innstæður i landssjóði
og útistandandi skuldír 31. des. 1915, i
LR. bls. 80, stendur:
„I verzlun landssjóðs á að standa kr.
1096084,90“.
Mismunurinn er þvi kr. 570123,45, sem
landssjóður er talinn éiga meira i verzl-
un sinni, heldur en sést i landsreikningi|
að hann hafi til hennar lagt.
Landsreikningurinn var, eítir
skýrslu yfirskoðunarmanna, afgreidd-
ur í þeirra hendur 24. febr. 1917,
af landsstjórninni, sem pd 'var kom-
in, hinni príhöfðuðu, er lagði síðustu
hönd á hann, þar á meðal sjálfur
ráðherra »Tímans«, sem vafalaust
hefir kynt sér málið, því að þegar
var mjög gumað af því (af liði hans),
að hann ætti að endurbæta og full-
komna la ídsverzlunina, og sérstak-
lega reikningsfærslu hennar!
Athugasemdir yfirskoðunarmanna
eru dagSittar to. maí 1917, svo að
þeim gafst tími nægur til þess að
athuga málið með stjórn sinni (hinni
nýju), er einnig hafði skipað hr.
Þórð Sveinsson til að endurskoða
landsverzlunarreikningana, tins og
163. aths. þeirra sýnir, er hljóðar
svo:
163.
Af skýrslu þeirri, Sem okkur hefir nú
borist um viðskifti landssjóðs við lands-
verzlunina árin 1914 og 1915, frá hr.
Þórði Sveinssyni, dags. 9. þ. m., sést,
að samkvæmt henni var skuld verzlunar-
innar við landssjóð í árslok
1914........................kr. 373929,45
en landsreikningurinn það
ár telur fjárhæðina ... — 394315,85
eða ........................kr. 20386,40
hærri.
Sama skýrsla telur skuld
verzlunarinnar við lands-
sjóð í árslok 1915 . . . kr. 451560,63
en LR. telnr þessa fjárhæð — 1096084,90
Hér skakkar þvi um . . kr. 644524,27
Spurt er um, hvernig á þessum mikla
skakka standi; shr. enn fremur 149. aths.
hér að framan.
Þessu svarar svo fjármdlaráðhcrra
hinnarprlhöfðuðu (stjórnar » Timans«),
og þykist gera fulla grein málsins,
(og stjórnin öll með honum), þ. 28.
júní 1917, auðvitað eftir *Vandlega
ihugun, á þessa leið:
149.
_ 22. gr. 17. Verzlun Iandssjóðs.
Á þessum lið í LR, er það eitt talið
til útgjalda til verzlunar landssjóðs, sem
taldist til, að greitt hefði verið til henn-
ar af landsféhirði eða rikissjóði Danmerk-
ur 1915. Með öðrum orðum peningar,
greiddir úr landssjóði. ’ En auk þess
hafði landssjóður i lok ársins 1915 lagt
til verzlunarinnar kr. 810000,00 í vixlnm,
sem eigi þótti rétt að tilfæra í heinum
útgjöldum, en þótti hinsvegar réttara að
láta það koma fram i skýrslunni um inn-
stæður og útihtandandi skuldir landssjóðs
(LR. bls. 81, 4. lið).
I útreikningnum yfir hin beinu útgjöld
til verzlunarinnar hefir komið fram villa
frá 1914, upphæðin er kr. 21946,01, sem
virðist stafa af skakkri sjóðsuppgerð hjá
landsféhirði, og önnur villa frá 1915, upp-
hæðin er 52680,83, sem stafar af þvi að
sú upphæð hafði verið tekin út af 3 */0
conto (þ. e. verzlunarreikningnum) i ís-
landsbanka, og höfð til afborgunar og
vaxtagreiðslu erlendis af láni landssjóðs
frá 1909, en þetta var þeim, er samdi
útgjaldalið LR. óknnnugt um. Ennfrem-
ur hafði jverið fært verzlnninni til út-
gjalda reikningslán i íslandsbanka 1914
kr. 52000,00 og átti þvi sú upphæð, sem
stóð i reikning8lánum i skýrslunum um
innstæður og útistandandi skuldir bæði
árin 1914 og 1915, að hverfa.
Hin beinn viðskifti landssjóðs við verzl-
unina eru þannig:
1914:
Ymsar greiðslur frá lands
féhirði.............. kr. 47941,57
Innstæða á 3 °/0 konto í ís-
landsbanka...............— 125000:00
Reikningslán i Islands
hanka....................— 52000,00
Greitt til afborgunar á vixli — 50000,0Q
Grreitt erlendis upp i pen-
ingasendingu tilNewYork — 201952.47
kr. 476894,04
Frá dregst:
Til greiðslu á
láni frá 1909 kr. 53191,41
Peningar til
landsféhirðis
31. des. . . — 50000,00
V extir af ínn-
stæðu i fs-
landsbanka
31. des. . . — 1333,59 — 104525,00
Skuld 31. des. kr. 372369,04
1916:
Samkvæmt reikningi lands-
féhirðis bls. 41 og 38 . . — 279963,10
Greitt erlendis fyrir vörur — 64157,50
kr. 716489,64
Frá dregst:
Samkvæmt reikningi lands-
féhirðis bls. 38 kr. 112475.00
Greitt tillag til
Landshankans — 100000,00
Greitt vegna
láns frá 1909 52680,83 __ 265155,83
Skuld 31. des. kr. 451333,81
í lok ársins 1915 voru þvi hin beinu
útgjöld landssjóðs til verzlunarinnar árin
1914 og 7915 .... kr. 451333,81
en framlag í vixlum og
reikningsláni..........— 810000,00
Sú upphæð, sem stóð i
verzlunlandssjóðs 31. des.
1915, var............kr. 1261333,81
Þar af stóð inni 31. des.
1915 hjá Guaranty Trust
Co. ... kr. 5758,18
ogá 3°/0konto
ílslandsbanka—47403,43 ___ 53161,61
I vörum i verzlun lands
sjóðs ætti þvi að vera 31.
desember 1915 . . . . kr. 1208172,20
Og enn fremur:
163.
Skýrsla sú, sem yfrskoðunarmenn hafa
fengið frá hr.. Þórði Sveinssyni, var send
honum, ásamt öðrum verzlunarskjölum,
frá fjármáladeild stjórnarráðsins, og er
samin þar, en nokkru siðar en landsreikn*
ingurinn sjálfur. Réttara þykiraðskýra
frá þessu, til þess að það valdi ekki
misskilningi.
Að öðru leyti er þessari athugasemd
svarað með svarinu við 149. grein hér
að framan, enda snertir skýrsla þessi
eigi beinar tekjur og útgjöld landssjóðs.
Yfirskoðunarmenn vikja siðan mil-
inu til Alþingis, með tillögum dags.
21. júlí 1917. Þar var LR. vísað,
eins og getið hefir verið, til fjár-
hagsnefndar (í henni voru í Nd.
þeir G. Sv., Þór. J., H. Kr., M. G.
og Þorst. M. J.). I nefndaráliti
hennar um 'frumv. til laga um sam-
þykt landsreikn., dags. 10. ág. 1917,
segir svo um áminst atriði (þingskj.
412, við gjaldabálkinn í LR. 1915):
149, 163 (247 og 250 1914).
Eftir þvi, sem ráða má af athugasemd*
um yfirskoðunarmanna og svörum ráð-
herra, er svo mikill ruglingur á reiknings-
færslu landssjóðsverzlunarinnar, að eigi
má við una. Til þess að kippa þessu i
lag, virðist eigi annað fært, en að lands-
stjórnin láti gera nákvæma reikninga yfir
verzlun þessa frá byrjun, og fái þá síðan,
að lokinni umboðslegri endurskoðun, yfir-
skoðunarmönnum til athugunar, og láti
þeir siðan athugasemdir með svörum og
tillögum fylgja landsreikningunum.
Með þessum formála fór fram
samþykt landsreikningaima á Alþingi;
en nú er svo komið, eftir því, sem
lesa má i »Tímanum«, að það blað
treystir eigi stjórn sinni með hinum
hdlofuðu ráðsmönnum landsverzlunar-
innar (sem blaðið þó ella segir, að
komið hafi öllu i lag), til pess að
framkvama penna vilja pingsins —
um einfalda reiknings-endurskoðun 1
Af framanskráðu er það nú ljóst,
að hér er um að ræða rugling í
reikningsfarslu, eins og fjárhagsnefnd-
in kemst að orði, i viðskiftum lands-
sjóðs og landsverzlunar, talsveit