Ísafold - 24.08.1918, Blaðsíða 1

ÍKemur út 1—2
i viku. Verðárg.
5 kr., erlendls 7^/a
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
XLV. árg.
ísafoldarprentsmiðja. RítstJÓr!: Ólafur Björnsson. Talsimi nr. 455.
Reykjavík, laugardaginn 24. ágúst 1918
UppBÖgn (skrifl.
bundln vlð áran f *.
er óglld nema bom-
in só tll útgefanrs.
fyrlr 1. oktbr. og
sé kaupandi sbuUt-
laua vlð blaðlð.
43 tölublað
M i n n I s 1 i s 11.
AlþýðufóLbókasatn Templaras. 8 kl. 7—9
Eorgarstjóraskrifat. opin dagl. 10—12 og 1—8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—6
Bœjargjaldkerinn Lanfásv. 6 kl. 10—12 og 1—6
tslandsbanki opinn 10—4.
SLJF.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard,—lOsiðd
Alm. fundir fid. og sd. 8*/a sibd.
Landakotskirkja. öuðsþj. 9 og 6 á helgom
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. B&nkastj. 10—12
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsíéhirðir 10—12 og 4—6.
Landssiminn opinn d&giangt (8—9) virka dags
helga daga 10—18 og 4—7.
Listasafníð opið á sunnudögum kl. 12—2.
iHáttúrugripasaínið opið 1 »/■—*»/» á sunnul.
Pósthúsið opið virka d. 9—7 sunnnd. 9—1.
Bumábyrgð Islands kl. 1—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.8 opinn 8—12.
7ifilstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1
Þjóðminjasafnið opið sd., þrd., fimtd. 1—8.
Þjóðskjalasafnið opið sunnud., þriðjud. og
fimtultua kl. i/.—2.
tJC. cflnóersQn S Son
Reybjavík.
Landsins e 1 z t a klæðaverzlun og
saumastofa. Stofnsett 1887.
Aðalstræti 16. Simi 32.
Stærsta úrval af alls-
. konar fataefnum .
. og öllu til fata. .
Sambúð Dana og
Islendinga.
Dansk-ísienzka félagið.
Tont comprendre, c’est
tout pardonner.
Til þess að tveir menn geti
lifað saman í góðu samlyndi og
vináttu, verða þeir að þekkja
hvor annan og skilja hvor annan
vel. Þetta á og líka við heild-
ina, við heilar þjóðir: Fyrsta
skilyrðið fyrir því að tvær þjóðir
geti búið saman, svo vel fari, og
báðum sé það til vegs og hagn-
aðar, er skilningur og þekking á
báða bóga. En þetta hefir mönn-
um seint lærst og mun seint lær-
ast. Þekkingarleysi og skilnings-
leysi eru ein af aðalmeinum
mannkynsins. Margar deilur og
styrjaldir hafa af því hlotist. Er
sárgrætilegt að sjá, hvernig ment-
aðar stórþjóðir nútímans misskilja
hvora aðra og þekkja lítið hvor
aðra. Hverjum óvilhöllum manni
hlýtur að blöskra, þegar hann les
þær fjarstæður og tröllasögur,
sem ýmsir skrifflnnar segja um
mótstöðuþjóðina, og sem fávís al-
þýða trúir eins og nýju neti.
Vanþekking og skilningsleysi
hefir ekki hvað sízt brunnið við
í sambúð íslendinga og Dana, og
hefir valdið miklum misskilningi
og meini. Er ekki gott að gera
þar upp á milli: allur þorri
manna í báðum löndum heflr vit-
að og veit ennþá furðulítið um
staðhætti og hugsunarhátt í hinu
landinu. Reyndar kunna Danir
að afsaka sig með því, að þeir
séu ekki skyldugir til að þekkja
ísland jafnvel og íslendingar Dan-
mörku, af því íslendingar séu
miklu fámennari smáþjóð. Þetta
er þó ekki gild afsökun. Hver
þjóð, sem hefir yflr annari að
ráða, eða lifir í sambúð við aðra
þjóð, er skyldug til að reyna að
kynnast, hugsunarhætti hennar af
fremsta megni. Á þetta hefir
vantað mikið hjá Dönnm; t. d.
er það lítt skiljanlegt, að í skól-
um hér læra menn sögu og landa-
fræði allra mögulegra annara
þjóða en íslendinga — og ekki
að tala um ný-islenzku. Það eina,
sem menn í æðri skólum fá dálitla
nasasjón af, viðvíkjandi íslandi,
er fornbókmentirnar islenzku —
og þó af skornum skamti. Afleið-
ingin er sú, að allur þorx-i menta-
manna þekkir ekki annað til ís-
lands en það, sem þeir hafa les-
ið í fornsögunum, eru 8—9 öld-
um á eftir tímanum, og hafa yfir-
leitt litlar eða rangar hugmyndir
um hið nýja Island og bókmentir
þess. Þó er þetta misjafnt. Eg
hefi hitt ýmsa Dani, ekki sízt
mentað lýðháskólafólk úti á landi,
sem hafa haft töluverða þekk-
ingu á íslenzkum bókmentum
nýrri tíma. — Þegar svo illa er
ástatt með þekkingu mentamanna
á Islandi, má geta nærri hve bág-
borin þekkingin er hjá alþýðu
manna. Rekast íslendingar oft
á það hér. Eg get sagt frá einu
dæmi í sumar. Eg var í viku-
tíma hjá breppstjóra einum, all-
vei mentuðum bóndamanni, sem
hafði furðugóða þekking og skiln-
ing á íslandi. Hann fór einu-
sinni með mig í heimboð til auð-
ugs bónda í nágrennínu. Þegar
við komum inn í anddyrið, flykt-
ist alt boðsfólkið og heimafólkið
fram, til þess að sjá þetta furðu-
verk, íslendinginn. Einkum varð
gömlu konunni, móður bóndans,
mjög starsýnt á mig. Hún skoð-
aði mig frá hvirfli til ilja, og
sagði loksins: »Nú, hann er þá
eins og hver annar Dani; eg hélt
að íslendingar litu alt öðruvísi út;
eg sá einusinni íslendinga inni í
Kaupmannahöfn, og þeir voru alt
öðruvísi útlits*. »Ójá«, sagði
hreppstjórinn, kunningi minn,
»það hafa auðvitað verið Græn-
lendingar eða halanegrar frá
Vestindíum, sem þú hefir séð;
þeir hafa einusinni verið á sýn-
ingu í Khöfn*. Þegar inn var
komið, tekur gamla konan mig
aftur tali, og segir meðal annars:
»Það er víst ljótt hvernig Þjóð-
verjarnir fara með ykkur íslend-
inga núna«. »Nú, ekki veit eg
neitt sérlega til þess«. — »Jú, eg
hefi lesið í blöðunum að þeir hafi
sent her manns inn í landið«. —
»Nú, já«, segi eg, »ætli það sé
ekki Finnland, sem þér eigið við«?
»Það má vel vera«, segir gamla
konan*, eg er ekki svo stei’k í
landafræðinni«. — Þessi vanþekk-
ing á íslandi hefir þó minkað að
mun síðari árin.
En við íslendingar erum ekki
mikið betri með þekkingu á
Danmörku. Ef vandlega væri
leitað meðal alþýðu á íslandi,
mundi finnast margar einkenni-
legar hugmyndir um Danmörku
og Dani enn þann dag í dag.
Einu sinni fræddi t. d. íslenzkur
bóndi Þorvald Thoroddsen á því,
hver væri ástæðan fyrir því, að
íslendingar hefði ekki herskyldu:
»Þegar Danir unnu »skirdags-
slaginn« áttu þeir það að þakka
12 íslendingum, sem börðust í
liði þeirra; Islendiugarnir vlldu
ekki hafa önnur vopn en barefli.
Þeir hömuðust, gengu berserks-
gang og börðu alt niður, er fyrir
varð. En þegar farið var að
kanna valinn, kom það í ljós,
að margir dauðir og hálfdauðir
voru ákaflega illa útleiknir af
bareflunum, svo Danir álitu það
mannúðarskyldu að hleypa ekki
oftar slíkum berserkjum í bar-
daga«. Eða þegar íslendingur
einn í Ameríku vildi sanna það
í fyrirlestri, að jafnvel danska
smjörgerðin væri af íslenzkum
rótum runnin; röksemdaleiðslan
var á þessa leið: Gruntvig lærði
mest af Eddu og ritum Snorra
Sturlusonar, hann var upphaf og
frömuður lýðháskólanna dönsku,
en frá þeim eru búnaðarfram-
farir og fyrirmyndarsmjörgerð
Dana komin(!) — ergo: rit Snorra
Sturlusonar hafa hækkað verð á
smjöri Dan*. En ómentuðu fólki,
sem aldrei hefir komið út fyrir
landssteinana, er þó lítið láandi.
Hitt er merkilegt, eða öllu frem-
ur sorglegt, að menn, sem hafa
dvalið hér fleiri ár æfi sinnar
við nám eða annað, þekkja
nauðalítið til Danmerkur eða þá
að minsta kosti að eins einstöku
hliðar lífsins þar 0g þá þvi mið-
ur ekki alt af þær beztu. Þetta
kemur sumpart af því, að íslend-
ingar eru í verunni fremur ein-
trjáningslegir og daufir eins og
einangraðar og afskektar þjóðir
venjulega eru, sumpart er það
meðfædd óvild til Dana. Fjöldi
manna drekkur nefnilega svo að
segja með móðurmjólkinni í sig
úlfúð og óvild i garð Dana án
þess að þekkja þá. . Menn hafa
frá því fyrsta altof oft dæmt
a 11 a Dani eftir aðgerðum ýmissa
danskra stjórnarvalda og ein-
stakra danskra kaupmanna, sem
oft og tíðum hafa verið hálfg'ert
úrhrak úr sinni þjóð. Ungir ís-
lendingar koma því oft til Dan-
merkur með nokkurn ýmugust
og óvild til Dana. Þeir eru —
ef eg má svo að orði kveða —
bólusettir gegn óhlutdrægum og
réttum skilningi á lífi og háttum
þeirra manna, sem þeir eiga að
búa hjá um lengri eða skemri
tíma. Þegar þeir svo finna
þekkingarleysi og skilningsleysi
hjá þeim Dönum, sem þeirkynn-
ast, þá er næri’i skiljanlegt, að
þeir forðist sem mest umgengni
við þá og hópi sig saman inn-
byrðis. En það er mjög skað-
legt og í’angt. Þetta hefir oft
brunnið við hjá íslenzkum stú-
* Bæði dæmin eru tekin upp, úr ritgerð
eftir Þorvald Thoroddsen i Arsriti hins
isl. Fræðifélags i Khöfn III. ár. 1918.
dentum hér. Þeir hafa litið
kynst Dönum, og þá ekki nema
einstökum hliðum lífsins, oft þeim
lakari. Islenzkur embættismað-
ur hefir t. d. sagt mér, að á
hans tímum hafi hann og^ félagar
hans þekt lítið annað til Dan-
merkur en það sem þeir gátu
lært af blaðinu »Politiken« og
ýmsum drykkjukrám. Margir ís-
lenzkir stúdentar hafa varla kom-
ið út fyrir Kaupmannahöfn, lengst
máske til Hróarskeldu; þeir hafa
með öðrum orðum aðeins kynst
bæjarlífinu danska, og eins og í
öðrum stórborgum er það harla
misjafnt, en einkum eru það þó
þær myrkvari hliðar lífsins, sem
þar koma greinilegast fram. »Sá
sem ekki hefir komið út fyrir
Khöfn, hefir ekki verið í Dan-
roörku«, segir Jótinn. Það er
nokkuð til í þessu: Borgarlifið
og sveitalífið í hverju landi eru
tvær hliðar, sem þekkja verður
til að geta dæmt um alt heildar-
lífið í landinu. Á það ekki hvað
síst við Danmörku, því hugsun-
arháttur og líf uppi i sveitum
þar — einkum þó úti á Jótlandi
— er harla frábrugðið Kaup-
mannahöfn.
Ýmsir hafa þó um langt skeið
í báðum löndum séð, hve þekk-
ingarleysi og skilningsleysi var
mikið tjón fyrir sambúð þjóðanna
og hafa reynt á ýmsan hátt að
bæta úr því. En kraftarnir hafa
verið of smáir og dreifðir.
Reyndar hafa útverðir vorir hér,
t. d. Finnur Jónsson 0. fl. og ís-
landsvinirnir miklu, Arne Möller
og Aage M. Benedietsen, um
langt skeið unnið að því að gera
Island og Islendinga kunnari hér
í Danmörku. En það er þó ekki
fyr en 1916, þegar Dansk-íslenzka
félagið var stofnað, að verulegur
kraftur komst í þessa starfsemi.
Eg mun nú eins stutt 0g unt er
segja frá starfsemi þessa félags.
Dansk íslenzka félagið varstofn
að vorið 1916, víst aðallega eftir
uppástungu frú Stampe-Fedder-
sen. En aðalhvatamenn og stofn-
endur voru þeir Arne Möller
prestur, Aage Meyer Benedictsen
rithöfundur, próf. Finnur Jónsson,
foraætisráðherra Zahle, kammer-
junker Jón Sveinbjörnsson o. fl.
Markmið félagsins var og er —
eins og oft hefir verið sagt —
einungis að efla þekking og skiln-
ing milli landanna, »að efla þekk-
ing á Islandi í Danmörku og á
Danmörku í Islandic, eins og
segir i lögum félagsins. Stjórn-
mál og allskonar flokksmál hafa
alt af legið fyrir utan verksvið
félagsins, enda hefir það nægi-
legt starfsvið ella. Þeir, sem
mjög tortrygnir eru, kunna nú
ef til vill að segja, að þessi fagri
ásetningur sé ekki annað en fag-
urt fortjald fyrir öðru verra,
máske einhverri innlimunarstefnu.
En eg get fullvissað þá menn
um, að það er algerlega röng
hugmynd. Menn þurfa ekki ann-
að en líta á það, hverjir standa
fyrir félagsskap þessum. Það
eru ekki menn, sem gera það af
eigin hagsmunum, heldur berjast
fyrir því sem hugsjón. Ef menn
þektu þá ósérplægni og elju,
sem menn eins og t. d. formað-
ur félagsins, Arne Möller sýnir,
mundi engum detta í hug, að
þeir gerði þetta af eigingjörnum
hvötum. Þessir menn hafa af
einstöku harðsviruðum og þröng-
sýnum Dönum verið kallaðir
»föðurlandssvikarar«. Þeir mega
með sanni kallast »föðurlands-
vinir« bæði á Islandi og í Dan-
mörku og íslendingar ætti ekki
að vera sístir til að sýna þeim
þakklæti og viðurkenningu.
Félagið hefir átt við mjög marga
erfiðleika að stríða. Einkum hefir
samgönguleysið milli Danmerkur
og íslands verið til baga. Það
hefir verið ilt að ná góðum sam-
tökum við menn heima, erfitt að
koma bókum og öðrum sending-
ura heim og yfir höfuð margir
agnúar á góðu sambandi við ís-
land. Starfsemi félagsins hefir
þess vegna því nær eingöngu lát-
ið til sin taka hér í Danmörku.
Enda má með nokkrum rétti
segja, að þess hafi ekki verið síð-
ur þörf en heima. En félaginu
hefir líka orðið furðumikið ágengt
hér á þessum stutta tíma. Félags-
mannatalan, sem í byrjun var
harla lítil, hefir nú hækkað upp
í 11—1200, þar með taldir félags-
menn á Islandi. Auðvitað eru
langfleBtir hér í Danmörku. Og
altaf koma fleiri og fleiri inn. —
Þegar ísland er komið vel með
inn í hreyfinguna, má búast við,
að talan aukist stórum.
Félagið hefir þegar gefið út 4
rit um Island, 1 stærra og 3 smá-
rit. Þau eiga öll að fræða Dani
um Island, Islendinga, sögu þeirra,
lifnaðarhætti og hugsunarhátt.
Fyrsta bókin, »Island, Strejflys
over Land og Folk«, er sú stærsita,
og er mjög vel vandað til henn-
ar. I hana skrifa þeir snilling-
arnir Gunnar Gunnarsson, Aage
M. Benediktsen, Arne Möller,
Finnur Jónsson og Jóhann Sigur-
jónsson. Þótt bók þessi sé rituð
aðallega fyrir Dani, þá geta og
eiga íalendingar líka að lesa hana
til fróðleiks og skemtunar. Bókin
hefir þegar náð töluverðri út-
breiðslu hér, er nú að koma út
í 2. upplagi og sænskir og þýzkir
rithöfundar hafa boðist til að
þýða hana á sín mál. Fyrsta
smáritið er eftir Raavad verk-
fræðing, og er um íslenzka húsa-
gei’ðarlist, islandsk Arkitektur,
rituð bæði á íslenzku og dönsku.
Kver þetta á aðallega erindi til
íslendinga. '*
Tvö hin smáritin, Jón Helga-
son: Islands Dæmringstid og Aage
M. Benediktsen: Oversigt over
Islands Historie, er mjög vel og
lipurt rituð íslandssaga handa
Dönum. — Loks hefir félagið á
döfinni fjói’ða smáritið. Er það
stutt lesbók í ný-íslenzku, eftir
próf. Finn Jónsson, og mun hún
eiga að notast við dálítið náms-
skeið, sem halda á í haust við