Tíminn - 06.02.1980, Blaðsíða 9

Miftvikudagur 6. febrúar 1980
9
Alfreft Guömundsson, for-
stöftumaöur Kjarvalsstafta, er
einn fróöasti maftur um
Kjarval, sem til er i landinu, og
á held ég lika til flest af þvi er
Kjarval skrifafti opinberlega.
Þaft eru því hæg heimatökin til
aft fá hugmyndir aö nýjungum
til aft fjörga minninguna um
Kjarval.
Lifshlaupið og Land
Meistarans
Kjarval var hamhleypa til
verka. Þaö vita flestir er ein-
hver skil kunna á lifsverki hans.
I stuttri grein um Kjarval segir
Indrifti G. Þorsteinsson rithöf-
undur þetta:
„Jóhannes S. Kjarval bjó
lengst af sinnar löngu starfsævi
I Reykjavík og andaftist þar 13.
april 1972. Þótt hann heffti
vinnustofu sina i Austurstræti
12, meft nokkrum frávikum
siöar á ævinni, var Island allt
einskonar starfsvettvangur
hans. Hann gerfti tiöförult á ein-
staka stafti, og upp úr 1930
byrjafti hann komur sinar
austur I fæftingarbyggft sina,þar
sem hann málaöi af og til á
sumrin,ogsvoaösegjaá hverju
sumri eftir 1945. Aft meötöldum
kjörnum stöftum á SIÖu, Fljóts-
hverfi og I Eldhrauni, batt hann
mikla tryggft vift Borgarfjörft
eystra, Þingvelli og Snæfells-
nes.
Kjarval var stjórgjöfull á
verk sin og bera myndir á
bæjum eystra þess gleggstan
vott. Stundum var honum ekift I
bólá ákveftna staöi meö trönur
og liti, en oftar en hitt var ekki
komift á leiftarenda, þegar hann
baft aft stansa. Þá haföi ein-
hverja þá fyrirmynd borift fyrir
augu sem ekki var hægt aft
sleppa. Aftra daga stóft hann
kannski I heyverkum meft
heimilisfóki þar sem hann hélt
til þá stundina.
Kjarval var einstakur
snillingur aft lesa I landift. Þaö
rann saman I myndir fyrir
augum hans, sem aftrir höfftu
ekki tekiö eftir, þótt þeir hefftu
lifaft langa ævi I grennd vift and-
lit I kletti efta sérstök litbrigöi
hömrum gir trar hliftar. En þaö
þurfti ekki stórar fyrirmyndir
til. Lággrófturinn varft ósandi
orkuhaf I höndum hans. Jafnvel
grár hausttiminn bældur undir
aftfara vetrar gat stigiö fram I
sérkennilega tærri og hljóölátri
fegurft undan penslinum. Slikt
er ekki gefift nema fáum inn-
blásnum.
Hinn sérkennilegi og voldugi
fjallajöfur Lómagnúpur var
Kjarval kært viöfangsefni. Þær
eru orftnar margar kritar-
myndirnar og málverkin af þvi
fjalli. Og engin þeirra er eins.
Þaft er eins og listamafturinn sé
aft strjúka gnúpnum um
vangann til staftfestingar hinum
breytilegu sýnum. A slikum
stundum var Kjarval kominn I
bland vift náttúruandana —
oröinn einn þeirra og þeirra ör-
látastur. Þá stóftu honum allir
fjársjóftir landsins opnir.”
Aft gera endurminningunni
skil er vandasamt verk.
Einhlifta kynning á töfrandi lifs-
manni er ekki einasta röng,
heldur llka fölsun. Þaft skulum
viö hafa I huga. Ef þaft er ætlun-
in aft halda uppi sannri minn-
ingu um Kjarval, verftur þaö
ekki gert meft þessari niftur-
negldu sýningu. Meft henni
vinnum vift nefnilega llka tjón,
llkt og á Finnlandiu forftum.
Og vift höfum fleiri dæmi I
landinu, þar sem annars góftum
listamönnum látnum, er haldiö
aft fólki meft sliku offorsi aft þaft
er á góftri leiö meft þvi aö ganga
endanlega frá þeim. Aft hafa
umboftsmenn á jörftunni aft sér
látnum er þvl dálitift háskalegt
llka.
Goftsögn er góft, en listamenn
gera gófta hluti og vonda. Þegar
allt er hins vegar oröift heilagt
er þeir gjöröu, erum vift á
rangri leift.
Kynningin á Jóhannesi
Sveinssyni Kjarval þarf aft vera
miklu vffttækari en hún er núna,
annars kann hún aft valda veru-
legu tjóni á minningunni um
þannan mikla, skáldlega mann,
sem i senn var mesti málari
sinnar þjóftar og þjóftsagan sjálf
I senn, lifandi komin.
Jónas Guftmundsson
Ingólfur
Daviðsson:
Súrhey,
flétta
og
sveppir
Þaft var svöl og suddasöm
heyskapartlft löngum á norftan-
verftu landinu sl. sumar. Gripu
þá, sem betur fór, allmargir til
votheysverkunar, og sumir á
all nýstárlegan hátt, utan súr-
heysgryfja og turna, Petersen
á Kleif á Arskógsströnd haffti
lengi predikaö mjög einfalda
aöferft vift votheysgerft, og
sumir höfftu lesift um hana I út-
lendum tlmaritum fyrir all-
löngu. Petersen gróf bara
skuröi, ók heyinu i þá og setti
farg á. Þetta gat heppnast furft-
anlega, en vildi þó ódrýgjast
nokkuft og erfitt þótti aft taka
heyiö til gjafar úr skuröunum.
Þetta stóft þó allt til bóta og
stendur enn — og ýmsir eru
farnir aö reyna þetta. Sl. sum-
ar sá ég þessa, efta svipafta aft-
ferft heyverkunar í Danmörku
og hér heima, t.d. á Stóru-Há-
mundarstöftum á Arskógs-
strönd. Þar er nýbyggt stórt
fjárhús meft heimasteyptu
grindagólfl (rimlum) og ýms-
um nýjungum til aft létta vinnu
viö hirftingu. Landi hallar
þarna, og i lautarhallann þar
vift fjárhúsift var ekiö mikilli
töftu af túninu grasþurri. Báru-
járn sett upp öftrum megin til
aft halda heyinu I skorftum, eins
og sjá má á myndinni. Bóndi
flutti heyiö heim þangaft á
vagni, en konan ók dráttarvél
fram og aftur, ótal sinnum, þar
á heyinu til aft fergja þaft dug-
lega. Yfirbreiösla úr plasti,
þegar þar aft kom. Þetta mun
hafa heppnast vel.
Fléttan á undirbollanum,
sem Tryggvi tók mynd af, er
fallegur gulhvítur hreindýra-
mosi, tekinn úti á Álftanesi sl.
haust, og er alltaf jafnfagur.
Rósaldin þurrkuö sjást einnig
á myndinni. Hreindýramosi er
tilvalinn til skreytinga sumar
og vetur. — Þriftja myndin sýn
ir sveppgróna trétekksplötu,
sem legift haffti I rökum kjall-
ara. „Málverkiö á plötunni er
myglsveppur, er spunnift hefur
þræfti sina hvita og sveppagró
fagurlega mönnum til undrun-
Hvltur fjölgreinóttur sveppur á tekkviftarplötu. Rvlk. I okt. 1979.
:<liB yjUjÍjji
-vi M sS «10^23? 'i
Hreindýramosi og þrjú rósaaldin.
gróður og garðar
ar. Tegundir myglusveppa eru
margar, og úr einni þeirra er
lyfiftfræga penisillinunnift. Þaft
var ekki meft öllu út I loftiö er
fyrrum var lögft mygla vift sár.
En auftvitaft þurfti aft gæta
hreinlætis. Oft er mikift um
myglusveppi i rökum húsum og
þykir hún hvimleift, m.a. I eld-
hússkápum, þar sem hún
skemmir brauft o.fl. matvæli.
Einnig fatnaft. Viö finnum
fúkkalykt þar sem mikil mygla
er, vegna þess aft vift öndum aft
okkur gróum sveppsins, er þau
rjúka upp viö minnsta loftsúg,
t.d. ef eldhússkáphurft er opn-
uft. Mygla kemur fljótt I ný hús,
þvi aft gróin berast meft loftinu
og alls kyns hlutum og varn-
ingi. En flestir myglusveppir
þrifast afteins vel I raka. Þá
mynda þeir ljósleita slæftu t.d.
á röku gólfi og á matvælum.
Brauft getur orftift alveg gegn-
ofift af þráftum myglusveppa og
er óhollt eins og nærri má geta.
Enginn kemst hjá þvi aft smá-
vegis mygla sé stundum i mat
og er þaft meinlaust. En veru-
lega myglaftur matur er vitan-
lega óhollur — og einkum sé
hans neytt til lengdar. Myglaft
fóftur sömuleiöis varasamt
fénafti, og enginn fjármaftur er
öfundsverftur af aft hýsa og
gefa myglaft hey, enda nota
sumir rykgrlmur. Hænsni og
kalkúnar hafa drepist af mygl-
uöu fófturkorni erlendis. Ann-
ars eru fjölmargir sveppir
hinir þörfustu á búi náttúrunn-
ar, því aft þeir, ásamt bakteri-
um, valda rotnun, og hún er
nauftsynleg, Hugsift ykkur ef
dautt gras og aftrar jurtir
rotnuftu ekki, efta dauft dýr úti i
náttúrunni ! Nei allt á aft
hverfa til jaröarinnar aftur.
Frá Þj óðkirkj unni:
Núverandi ástand í Eþíópíu
Eþiópla er gjarnan nefnd og
meö réttu „elsta konungsrlki
Afriku”. Slöasti þjófthöfftingi
þess var Haile Selassie, sem var
kristinn. Undir stjórn hans nutu
kristniboftar aukins frelsis en
siöustu árin var stjórn hans illa
starfhæf af stjórnmálalegum og
persónulegúm orsökum. Fá-
mennir hópar sópuftu til sin
miklum auftæfum meftan al-
menningur bjó vift sára fátækt.
Arin 1973-74 olli þurrkur miklum
hörmungum. ókyrrö og bitur-
leiki braust aft lokum út I upp-
reisn og 13. september 1974 náfti
herforingjaráftiö, þekkt undir
nafninu Dergue, völdum. Nýja
stjórnin kom á nýrri skipan
eignarréttar landssvæfta, skipu-
lagi á fræöslu, viftskipta- og
landbúnaftarmál. Samt eru
erfiftleikar Eþlópíu langt frá
liftnir. Eþlópiumenn berjast vift
Sómali I austri og Eritreumenn I
norftri. I nýju stjórninni er
flokkadráttur. Gagnvart trú-
frelsi er staftan óljós.
Af þeirri ástæftu hefur kirkjan
orftift fyrir ofsóknum af hendi
nokkurra héraftsstjórna. Allt
fræftsluefni hefur veriö fjarlægt
úr sumum kirkjunum, nokkrir
leifttogar hnepptir I varfthald og
unglingar pyntaöir. Fram-
kvæmdastjóri lútersku kirkj-
unnar, Gudina Tumsa, hvarf og
óttast er aft hann hafi enn á ný
veriö handtekinn af stjórninni,
þó ekki sé vitaft hvar hann er.
Arift 1963 stofnafti Lúterska
heimssambandift útvarpsstöft-
ina Radio Voice of the Gospel I
Addis Ababa. Frá henni berst
trúarlegt og fræftandi efni um
Afrlku, Miö-Austurlönd, Ind-
land og vlftar. Stjórnin tók stöft-
ina I sina þágu 12. mars 1977.
Brýnt er aft biftja fyrir rétt-
látri, mannlegri stjórn I Eþlóplu
og aft aftur verfti þeir frjálsir
sem sitja I fangelsum vegna
stjórnmálalegra og trúarlegra
skoftana.