Tíminn - 23.12.1980, Blaðsíða 8

8
Þriðjudagur 23. desember 1980
Grjótaþorp um 1900 séð frá Hólavelli.
Að skipuleggja án þess að
skipuleggj a; Grjótaþorp 1980 sýnt á Kjarvalsstöðum
Aðalstræti 6, en þarna stendur nú Morgunblaðshöllin. Indæl verk-
stæði hurfu, umdeilt hús reis f staðinn.
Nokkuð hefur verið
ritað og rætt um skipu-
lagssýningu þá er nú
hefur verið komið fyrir
á Kjarvalsstöðum. Þar
sem kynnt er Skipu-
lagstillaga að Grjóta-
þorpi 1980, en ný tillaga
að skipulagi Grjóta-
þorps var lögð fyrir
borgaryfirvöld i sumár
og borgarráð sam-
þykkti þá að skipulags-
tillagan yrði kynnt al-
menningi og hags-
munaaðilum og leitað
yrði eftir viðbrögðum,
áður en lengra verður
haldið.
Grjótaþorp fyrst skipu-
lagt 1925
Ibréfi sem dreift er á sýning-
unni segir m.a. á þessa leið:
„Margar skipulagstillögur
hafa verið geröar aö Grjóta-
þorpi á seinustu áratugum. Þá
fyrstu geröi Guöjón Samúels-
son, húsameistari rikisins, árið
Í925, og töldu menn þá réttast aö
gera ráð fyrir þvi að öll húsin
sem voru i Grjótaþorpi yröu rif-
inog ný, samfelld randbygging,
kæmi I þeirra staö. Siöan hefur
hver skipulagstillagan rekið
aöra og hefur þeim öllum veriö
þaö sammerkt aö þarhefur ver-
iö gert ráö fyrir algerri endur-
nýjun byggöarinnar.
t janúar 1975 lá fyrir skipu-
lagstillaga þar sem sjá mátti i
fyrsta sinn merki þess aö mat
manna á gildi gamalla húsa var
tekiö aö breytast. Þar var aö
visu aöeins gerö ráö fyrir þvi aö
fjögur gömlu húsanna yröu
varöveitt og i' almennri umræöu
sem tillagan kom af staö kom
greinilega fram vilji til aö geng-
iöyröimun lengra i átt til varö-
veislu húsanna. Skipulagstillag-
an var lögö til hliöar og borgar-
minjaveröi var faliö aö gera it-
arlega könnun á sögu og ástandi
húsanna, sem leiddi til þeirrar
niöurstööu, aö mest allt Grjóta-
þorp bæri aö varöveita vegna
menningarsögulegs gildis þess.
Skipulagsnefnd samþykkti
svo i april 1979 aö gerö skyldi
skipulagstillaga um verndun og
endurnýjun Grjótaþorps I nú-
verandi mynd.”
Höfundur aö þeirri tillögu, er
sýnd er aö Kjarvalsstööum, er
Hjörleifur Stefánsson, arkitekt.
Aö sjálfsögöu hafa fleiri manns
unniö viö tillöguna undir hans
forystu, en auk þess var viö aö
styðjast ýmis gögn, bæði húsa-
rannsóknir, málaferli út af lóð-
um og almenn viðhorf.
Að siita alU úr sam-
hengi
Þaö er ef til vill skiljanlegt aö
skipulagshöfundur taki mið af
þeirri leiösögn skipulagsnefnd-
ar, aö stefna beri aö varöveislu
þessa hverfis aö mestu í þeirri
mynd sem þaö er nú, eöa aö
tryggja ,,aö framtiöarsvipmót
þorpsins falli aö yfirbragöi
gömlu húsanna”eins og skrifaö
stendur, og þetta er siöan leyst
meö þvi aö „skipuleggja ekk-
ert” heldur „úthluta” þess i
staö nokkrum lóöum undir ein-
hverja óskilgreinda kofa, sem
hýst geta 50 fjölskyldur, eöa
svo, i einhverju Lególandi.
Viröist aö sú fornminjafölsun,
sem nú er viöa ástunduö i nafni
húsageröarlistar, eigi aö sitja I
fyrirrúmi I Grjótaþorpinu, þvi
ekki veröur betur séö en aö
meiningin sé aö reisa þarna
nokkra 220 volta sögualdarbæi i
þeirri trú aö „gamla góöa
Grjótaþorpiö” muni þá brúsa af
lifi, meö litla garöa, þvott á
snúrum, og mikiö veröur þá
pissaö og gengiö, þvi vitaskuld
hafa menn ekki ráö á aö eiga
bila, eftir aö hafa keypt sér lóöir
á dýrasta svæöi borgarlandsins
undir kofa og smáhús.(Enda
ekki gert ráö fyrir bflskúrum i
hverfinu).
Ég hygg aö meginógæfa þessa
skipulags (ef þaö er á annaö
borö skipulag aö skipuleggja
ekkert) sé sú, aö höfundur slltur
Grjótaþorpiö úr samhengi viö
næsta nágrenni. Austurstræti er
aö hluta tíl göngugata, og mun
ánefaeigaeftiraö veröa þaö iæ
rikara mæli. Endastöö þessarar
göngugötu, er nær frá Lækjar-
torgi aö Morgunblaöshúsinu, er
Hallærisplaniö svonefnda.
Þaöer yndislegt plan. Heilleg
umgjörö, ef Morgunblaöshúsiö
er frátaliö. Þaö var mikil ógæfa
aö þaö skyldi reist, en þá veröur
einnig aö hafa i huga, aö aörar
forsendurvoruþá.Mennsáu þvi
miöur ekki notalegheitin sem
fólgin voru i járnsmiöju Sigurö-
ar heitins Jónssonar er keypti
eigur Þóröar Dómsstjóra á
þessum staö og byggöi ofaná og
gjöröi smiöahús og eldsmiöju.
Hjá honum læröu margir járn-
smlöi, þar á meöal Bjarnhéöinn
Jónsson, er stofnaöi þarna
smiöju, er siöan varö upphafiö
aö vélsmiöjunni Héöni, sem er
(aö þvi er ég best veit) einn
aöaleigandi Morgunblaöshúss-
ins.
Jónas Guömundsson
SKIPULAGSMÁL
I minni tlö var þarna klæö-
skerabúö og á sólrlkum dögum
fór fólkið út meö saumaskapinn
i dálltiö port.
Tenging við miðbæinn
Ég hygg aö ráölegra heföi
verið aö tengja Grjótaþorpiö
frekar aö Hallærisplaninu og
miöbæjardauöanum, eöa meö
öörum oröum hinum almenna
borgara sem á heima i öörum
bæjarhlutum, aö þaö heföi veriö
skynsamlegra en aö hugsa sér
þarna aukna ibúöabyggö i
gamla stil.
Ekki er þarna gjörö minnsta
tilraun til þess að nýta hinn dýr-
mæta halla landsins, og vantrú-
in á að unnt sé aö byggja nýtt
við gamalt skln allsstaöar i
gegn. Hvergi er heldur, aö séö
veröur, reynt aö taka tillit til
fjárhagshagsmuna einstakl-
inga, er þarna eiga lóöir.
1 nágrannalöndum okkar hef-
ur þó viha tekist aö byggja upp
indælt sambýli nýrra húsa, ný-
tisku húsa er falla eölilega og
áreynslulaust viö miöaldir i
húsageröarlist.
Vil ég þessu tíl sönnunar
nefna ýmsa franska og þýska
bæi eins og t.d. Strassbourg,
Nurnberg, Munchen og Stutt-
gart. Engum datt þar i hug að
fara i einhverja kofagerð handa
50 fjölskyldum eöa svo, heldur
var byggt og svæöin notuö til
hinsýtrasta, tíl aö móta götullf
og lifandi miöbæ, sem ekki
deyr, þegar sjúkrasamlagiö,
pósthúsiö og bankarnir loka.
Nei, þessi tíllaga er einskis
nýt. Þaö er ekki hægt aö reka
fjölskyldupólitik á þessum staö,
meö þeim hætti sem ráð er fyrir
gjört. Maður sér t.d. i anda
hvernigþaö muni vera aö halda
uppi löggæslu i svona hverfi
miöað viö óbreyttar aöstasður.
Nei, viö eigum aö nýta þetta
land mun betur og frumlegar,
en þama er gjört. óttinn viö það
nýja er þarna svo yfirþyrmandi,
aö engu tali tekur. Þarna er
unnt (t.d. I Glasgowportinu) að
reisa bilastæöi, eöa grafa þau
inn) og unnt væri aö reisa þar
fjölbýlishús ásamt verslunar-
húsum. Þaö má gjöra göngu-
skörö inn Iþetta hverfi, með þvi
aö tengja þaö gönguleiöum
Austurstrætis og Hafnarstrætis.
Viö eigum ekki aö búa þarna til
einhvern gerviheim, heldur
horfast I augu viö raunveruleik-
ann og getu mannsins til þess aö
byggja og nýta óbyggö svæöi.
Þaö var skiljanlegt meöan
handverkfæri voru einu jarð-
vinnslutækin, að húsin hjúfruöu
sig hvert aö ööru i brekkum og
fylgdu landinu í einu og öllu. Ný
tækni gjörir þaö mögulegt aö
grafa sig inn i land, þannig aö
ekki er nauösynlegt aö reisa há-
hýsi ein til landnýtíngar. Það er
þvi unnt aö byggja mikið i
Grjótaþorpi, án þess aö skaöa
þaö, en sú forsenda er þarna er
gefin, nær engri átt. Aðalstræti
ersjávargata Ingólfs Arnarson-
ar. Viö sjáum enn möstur skip-
anna, er fljóta fyrir landi, og svo
veröur aö vera áfram. Aö
byggja „tanngarö” i Aöalstræti,
eöa á öörum stöðum þarna, nær
auövitaö engri átt, en verslanir,
veitingahús og samkomustaöi
má grafa þarna inn og gömul
hús mega standa áfram, en i
nýju samhengi. Ég treysti ung-
um arkitektum vel til þess aö
teikna falleg ný hús, sem tengja
gamalt viö nýtt, 'þannig að viö
veröi unaö, og miðbærinn gamli
fái aukið gildi sem slíkur, eftir
bankati'ma.
Leysa þarf umferðarmál og
fleira, en fyrst og fremst þarf
skipulag að markast af metn-
aöi, áræði og kjarki, en ekki af
dundi meö legokubba I þeirri trú
aöunntséaö búa til fomminjar.
Þessu skipulagi þarf ekki aö
hafna, þaö hafnar sér sjálft.
Aö lokum er þess aö geta, aö
ég er fyllilega sammála stjórn
Kjarvalsstaöa, eða þeim Guö-
rúnu Helgadóttur, Daviö Odds-
syni og Sjöfn Sigurbjörnsdóttur,
aö þessa tillögu varö aö sýna
sér, eöa þá, öörum kosti aö aug-
lýsa og opna Kjarvalsstaði öll-
um, er hugmyndir hafa um
þetta hverfi. Aö láta einstaka
menn þrengja sér þarna inn
meö sérsjónarmiö, heföi ekki
haft neinn tilgang, en ég ætla aö
koma I Asmundarsal, þegar þar
aö kemur.