Tíminn - 13.02.1982, Blaðsíða 7

Laugardagur 13. febrúar 1982. WtWWffi 7
■ Ólafur Thors
■ Matthias Johannessen
lega fráleit ummæli. Stjórnin sat
óbreytt fram á vor 1938. Þá var
það vegna gerðardóms I sjó-
mannaverkfalli sem Alþýðu-
flokkurinn dró ráöherra sinn úr
stjórninni. Stjórnin féll þó ekki en
fékk nýjan mann i hans stað og
sat áfram.
Endalok Kvöldúlfs
Eitt af þvi sem er nýtt fyrir
flestum i þessum bókum er sagan
um endalok Kvöldúlfs. Matthias
eignar þeim Kvöldúlfsmönnum
mikinn hlut i stofnun Bæjarút-
gerðar Reykjavikur. Kvöldúlfur
átti rétt á 6 nýsköpunartogurum
eftir striðið en vildi ekki nema 1.
Þá var bæjarötgerðin stofnuö til
að taka við af Kvöldúlfi. Hins
vegar átti Kvöldúlfur tvær sildar-
verksmiöjur.
En sildin hætti að veiöast og þá
varð Kvöldúlfur verkefnalaus.
Skuldugt fyrirtæki sem litið eða
ekkert gerir hlýtur að standa þvi
verr sem lengra liður. Þvi var
það eðlilegt að Ólafur Thors vildi
uppgjör og félagsslit. Bú
Kvöldúlfs var þó ekki endanlega
gert upp við félagsslit fyrr en ára-
tug eftir andlát hans. Segja má að
Kvöldúlfur hafi orðið að engu ef
miðað er viö blómatima hans og
lokakaflinn er i hfóplegri mót-
sögn viö metnaö eigenda hans
þegar staðið var 1 stórræöunum.
Vinstri stjórnin 1956
Ólafur Thors viröist trúa þvi að
Bandarikin hafi mútað rikisstjórn
Hermanns Jónassonar 1956. Og
Matthias er svo sannfæröur um
að það sé rétt að hann segir blátt
áfram aö þaö veki athygli aö
hvorki Bernharð Stefánsson,
Stefán Jóhann né Emil Jónsson
„minnist einu orði á mútufé
Bandarikjastjórnar”. Það kallar
hann feimnismál.
Hins vegar skortir alla tilburöi
til sönnunar fyrir þvi aö hug-
myndir Ólafs um múturnar séu
réttar ef frá er talin athugasemd
frá Mörtu Thors I viðauka. Sú
athugasemd segir þó ekki annað
en það sem alkunnugt var að
rikisstjórnin fékk lán i Bandarikj-
unum. Og ekki sá Emil Jónsson á-
stæðu til að lita á það lán sem
mútufé .
Glöggur lesandi sér af þessari
athugasemd og ýmsu þvi sem
Matthias birtir viðhorf ólafs og
Bjarna til þessara viöskipta.
Segja má að þeir hafi orðið æfir
vib enda segir Matthias að ekki
megi á milli sjá á hvorum aöilan-
um Ólafur hafi meiri skömm,
Bandarikjastjórn eða rikisstjórn
tslands.
Ekkert bendir til aö nokkur
undirmál hafi veriö tengd lántök-
unni. En ólafi og Bjarna fannst
að þaö væri fjandskapur við sig
aö Bandarfkin héldu lifi I rikis-
stjórninni.
Þaö er svo sem augljóst aö
þessir menn hefðu spillt fyrir þvi
að lánsféð fengist ef á þá hefði
verið hlustað.
Matthias segir m.a.
„Siðar sagði Ólafur Thors
Jónasi Haralz að hann hefði séð
mest eftir þvi á stjórnmálaferli
sinum, aö afstöðunni til „vöku-
laganna” þó undan skilinni, að
Sjálfstæðisflokkurinn og
málsvarar hans heföu ýtt undir
eöa jafnvel róið aö verkföllum til
að koma þessari vinstri stjórn
frá, en Bjarni Benediktsson
sagði, aö það heföi veriö rétt-
lætanlegt vegna þess aö lif og
framtið Islands heföi legið við,
svo háskalega stefnu sem stjórnin
hafði i öryggis- og varnarmál-
um”.
Rýmkun fiskveiðilögsög-
unnar
Saga landhelgismálsins i þess-
ari bók er næsta skritin. Rækilega
er talað um fjórðu miluna 1952 en
henni var aukið við milurnar
þrjár þegar Bretar höfðu tapaö
máli sinu við Norömenn fyrir
alþjóbadómi þar sem deilt var um
fjórðu míluna.
Um útfærsluna 1958 er sagt að
væru dönsk innskotsborð á veg-
legum stað.
1 sýningarskrá, segir að dönsku
arkitektarnir Rud Thygesen og
Johnny Sörensen noti i nær öllum
tilfellum náttúrleg efni, svo sem
tré, eða timbur, ull, bómull og
linoleum. Þau efni hafa þann
máttuga eiginleika, að hlutimir
varðveitast með öðrum hætti og
betri en til dæmis gerviefni. Hafa
munir þeirra verið keyptir af
Statens Kunstfond og fleiri list-
iðnaðarsöfnum i Danmörku og
ennfremur af erlendum söfnum.
Þessisýning, sem nú er á Kjar-
valsstöðum, er farsýning, sem
verið hefur á einhverjum ferða-
lögum. Kemur hingað, held ég,
frá Washington IBandarikjunum.
En vikjum nú að mununum.
Sýningin
Það sem vekur sérstaka at-
hygli, er óvenjuleg notkun á trjá-
viði. Trén eru sveigð i mjúka
boga og linur. Stillinn er bæöi
traustvekjandiog fágaður. Það er
dálitið lagt upp úr, að unnt sé að
raða stólum saman, þannig að
hverfallii annan, sem er hentugt,
þar sem breytileg not þurfa að
vera af salarkynnum.
Einkum og sér i lagi eru það
stólar og borð, sem athygli vekja.
Raðskápar eru ekki eins persónu-
legir. Þá vekur handbragðið
danska og óaðfinnanlega athygli
manns.
Sagt er að flugvélar séu svona
fallegarog þægilegar, vegna þess
að annars gætu þær ekki ftogið.
Ljótar og klossaðar flugvélar
komast ekki á loft. Þvi miður
verður það sama ekki sagt um
húsgögn, að nýtískuog falleg hús-
gögn þurfi endilega að vera þægi-
leg, enþað sem maður stalst til að
prófa, var gott.
Þá er það athyglisvert, að þeir
félagarhafa komið auga á það, að
smávaxið fólk þarf öðruvisi stóla
enstórvaxið. Þvi eru sumirstólar
t.d. til i mörgum stærðum. Eru
framleiddir sem barnastólar,
stólar fyrir smávaxið fólk og svo
fyrir þá sem hávaxnir teljast.
1 þessu er viss tillitssemi — og
hefur áhrif á viðskiptin lika, þvi
einhver sagöi að þeir hefðu selt
stóla til Japan, þar sem mikiö er
af lágvöxnu fólki, sem vill ekki
láta lappirnar dingla á sér þegar
það er að borða.
Annars eru þessi húsgögn ekk-
ert sérstaklega „dönsk”. Stillinn
minnir á einhvern samnorrænan
munað, heðsugæslu og opinber
hæli, þarsem ekki þarf að horfa i
peningana.
Húsgagnaframleiðendur og'
þeir, sem áhuga hafa á innskots-
boröum og finum mublum, ættu
endilega aö sjá þessa dönsku sýn-
ingu.
Jónas Guðmundsson
Jónas
Guðmundsson
skrifar
stefna Sjálfstæðisflokksins hafi
verið sú að biða nokkra daga og
kynna vinaþjóðum okkar málið
svo að þær með Breta i broddi
fylkingar féllust á okkar mál.
Þetta er þó ekki orðrétt eftir haft.
Enda hefði biðin oröiö meira en
nokkrir dagar.
Svo er talað um „lausn land-
helgismálsins” 1961. Um 50
milurnar er litiö talaö en hins-
vegar dálitið um Geir Hallgrims-
son og 200 milur, þó að það væri
raunar eftir bókarlok.
Hins er auövitað ekki getiö
hvernig ólafur Thors geröi
Klemens á Skógtjörn hlægilegan
á framboðsfundum 1931 vegna
þess að hann talaöi um að friða
Faxaflóa fyrir togveiöum.
Tækifærissinni eöa hvað
Matthias býsnast yfir þvi að
Dreyfus sendiherra skildi álita að
Ólafur væri tækifærissinni. Jafn-
framt ræðir hann margt um það
hve ákveöinn ólafur hafi verið aö
neita beiöni Bandarlkjamanna
um herstöðvar i 99 ár 1945.
Svo mikið er þó vist að Ólafur
flýttisér ekki að láta þá afstöðu
uppi. Ég hef lengi haft það fyrir
satt að I fyrstu hafi aðeins 3 þing-
menn Sjáifstæðisflokksins tekiö
afstöðu gegn þeirri beiðni.
Gunnar Thoroddsen, Sigurður
Bjarnason og Hallgrimur Bene-
diktsson. Sjálfur getur Matthias
þess aö um mánaöamótin októ-
ber-nóvember hafi Ólafur talið
fjóröa þingmanninn með þeim,
Ingólf Jónsson. Þar liggur þvi
fyrir að fyrsta mánuðinn eftir aö
beiðni Bandarikjanna kom hafa
aðeins þessir fjórir hvatt til aö
henni yrði neitað. Sjálfur hefur
Ólafur ekkert látið uppi.
Þessar vikur var ólafur önnum
kafinn að leita ráða til að skjóta
málum á frest og lengja lifdaga
stjórnar sinnar. Honum fannst
mikið til vinnandi ef bjarga mætti
stjórninni. Þvi var engin furöa þó
að sendimanni Bandarikja sýnd-
ist hann tækifærissinni.
10 þingmenn eða 20
Góður Sjáifstæðismaður sagði
mér fyrir löngu siöan smásögu
sem lýsir Ólafi Thors vel aö minu
áliti. Það var á einhverri ráö-
stefnu flokksins að menn höfðu
nöldraö um að flokkurinn væri á
óheillaleiö. Týndur væri hinn
gamli og góði ihaldsflokkur Jóns
Þorlákssonar. 1 hans stað væri
komið tækifærissinnaö stefnu-
leysi. Þegar þetta haföi gengiö
um stund tók Ólafur Thors til
máls og sagöi:
„Vinir minir.
Viljiö þiö aö flokkurinn hafi 10
þingmenn eða 20 þingmenn?
Eg vil að hann hafi 20 þing-
menn”.
Ólafur Thors gaf alla tið gaum
aö þvi hverjar likur væru fyrir
þingmannafjölda flokksins. Eftir
þvi mat hann alla afstöðu og
stefnu að minnsta kosti i og með.
Hann var mikill snillingur að
halda saman liði og gera sina
menn ánægða. Sem flokksfor-
maður hafði hann hagnýta eigin-
leika svo að fáir þola samanburð.
Hins vegar segir fátt af þjóð-
málum sem hann var frumkvöð-
ull aö.
Af einlægni og aðdáun
Matthias skrifar söguna af
hrekklausri hrifningu. Nærri
liggur að tala megi um aö hann
trúi Ólafi Thors i blindni og yfir-
leitt tortryggir hann menn litið
eða efar einiægni þeirra. Hann
tekurupp lofsamleg ummæli tals-
manna flokksins þegar Ólafur var
fyrst I framboði. Reyndir flokks-
menn vita aö þegar framboö er á-
kveðiö verða talsmenn flokksins,
— formaður, ritstjórar o.s.frv., —
að ganga eins langt og samviskan
frekast leyfir til að auglýsa góða
eiginleika frambjóöandans. Þaö
er lélegur kaupmaður sem lastar
vöru sina.
Þó veit Matthias Jóhannesen að
Ólafur Thors sagöi ekki alltaf hug
sinn allan. Hann segir frá þvi að
Ólafur skammaöi Ingólf Jónsson
á fundi i Viðreisnarstjórninni en
hringdi til hans daginn eftir til aö
segja honum að það hefði hann
bara gert til aö sýnast fyrir kröt-
unum I stjórninni og án þess aö
meina nokkuð meö þvl. Þannig
ætti Matthias þvi að vita aö Ólaf-
ur gat brugðiö fyrir sig leikræn-
um tilþrifum. Þess mætti gæta
stundum aö höfundur vissi þetta.
óvenjulegum manni lýst
Svo margt er haft orðrétt eftir
Ólafi Thors I þessum bókum aö
sumt af þvi lýsir honum vel. Mað-
urinn var orðheppinn og tilþrifa-
mikill i tali. Mig langar til aö
nefna hér eitt dæmi.
Það mun hafa verið i stjórnar-
tið Stefáns Jóhanns þegar margt
var skammtað og bundiö leyfum.
Viðskilnaður Nýsköpunar-
stjórnarinnar var þannig að slikt
þótti óhjákvæmilegt. Flokkunum
tveimur sem áfram he'ldu I stjórn
fannst voöi fyrir dyrum, ef ekki
væri skammtaö.
Ólafur sagöi I sambandi viö -
vinstri stjórnina 1956.
„Ég hef jafnan andstyggð á þvi
að innleiða þann hugsunarhátt:
eyddu og eyddu, sparaðu ekki,
láttu þér liöa vel þessa stundina,
hugsaðu ekkert um framtiðina.
Það er þetta sem þessir angur-
gapar eru aö gera”.
Jæja. Það var skömmtunartimi
efti Nýsköpun. Þá mælti Ólafur
Thors eitthvað á þessa leiö:
„Þegar ég var ungur var það
metnaðarmál ungra manna að
sækjar björg I skaut náttúrunnar.
Nú sækja menn sér lífsbjörg i
skaut nefndanna.
Þegar ég var ungur var þaö
draumur ungra manna og fram-
gjarnra að eignast bát.
Nú er þaö draumur þeirra aö
komast I kunningsskap við Sverri
Júliusson”.
Samt er það nú svo að alltaf
verða einhverjir að stjórna, taka
ákvarðanir um ráöstöfun
almannafjár og fleira. Og Matthi-
as kann ýmsar sögur um það að
Ólafur reyndist mönnum góður til
áheita þegar á reyndi.
Menn þurftu oft að sækja sér
björg I skaut hans og þá var gott
aö vera i kunningsskap viö hann.
Þar meö er ekki dróttað að hon-
um fremur en Sverri Júliussyni
að afgreiðsla mála hafi ekki veriö
málefnaleg. En einhverjir veröa
að stjórna. Einhverjum veröur aö
fela vald. Annað er ekki hægt.
H. Kr.
Viðbót við dóm H. Kr.
Það væri mikiö verk aö taka
saman skýringar, athugasemdir
og leiðréttingar viö þessar bækur
um Ólaf Thors,ættu þær að vera
rækilegar. Hér verður ekki miklu
fleira nefnt en þegar er gert.
Þó skal bent á það aö sr. Frið-
rik Friðriksson var alls ekki orö-
inn blindur á 75 ára afmæli sinu
1943.
I Reykjavik voru engar
alþingiskosningar 1920. Með lög-
um sem samþykkt voru 1920 var
þingmönnum Reykjavikur fjölg-
að úr tveimur I f jóra og 5. febrúar
1921 voru kosnir tveir þingmenn
fyrir Reykjavik til viöbótar þeim
tveimur sem kosnir voru i al-
mennum kosningum 1919. Viö
þessa aukakosningu voru teknar
upp hlutfallskosningar I Reykja-
vik og þar með var fyrir það girt
að kjósendur gætu vaiið milli
manna. Þeir urðu að kjósa lista
og gátu þvi t.d. ekki kosið Jón
Þorláksson og Magnús Jónsson
saman.
Halldór
Kristjánsson
skrifar um
bækur
Þýskaland
á fyrri hluta
19. aldar
Helmut Berding, Hans — Peter
Ullmann (ritstjóri): Deutschland
Zwischen Revolution und Re-
stauration.
Athenaeum/Droste 1981
423 bls.
■ A fyrri hluta 19. aldar höfðu
Þjóöverjar, eða kannski öllu
heldur þýskumælandi þjóðir,
nokkra sérstöðu i hópi Evrópu-
þjóða. Stjórnarfarslega skiptust
þær i þrjá meginhópa: stórveldin
tvö, Prússland og Austurriki og
siðan hin fjölmörgu smáriki, sem
flest voru á þvi svæði, sem nú
heitir Þýskaland. Þar riktu
furstar, erfðaprinsar og
smákóngar, sem verið höfðu
uppistaöan i hinu heilaga róm-
verska riki þýskrar þjóðar.
Undir lok 18. aldar stóðu þýsku-
mælandi þjóðir að ýmsu leyti að
baki grönnum sinum er bjuggu
vestar i álfunni. Ahrifa iðnbylt-
ingarinnar gætti þar siöar en i
vestlægari löndum, þótt ekki ættu
öll lönd Þjóðverja þar óskilið mál,
og I stjórnarfari virtist flest i föst-
um skorðum, ósnortið af þeim
sviptivindum, er fóru um I iTcjöl-
far frönsku byltingarinnar.
En brátt kom að þvi að þetta
breyttist. Meö herförum og her-
námi Napóleons tók gustur bylt-
ingarinnar að leika um Þjóðverja
sem aöra og með þeim vaknaði
þjóðernishreyfing, sem um það er
lauk varö magnaöri en viðast
hvar annarsstaðar.
Afleiðingin varö sú, að á fyrri
hluta 19. aldar urðu miklar og
margháttaöar breytingar á
þýsku samfélagi og tóku þær til
flestra sviða þjóðlifsins:
stjórnarfars, andlegs lifs og efna-
hagslifs. Menn geröust opinskárri
en áður i umræðum um stjórnar-
far og valdsviö þjóöhöföingja,
iönbyltingin héit innreið sina af
miklum krafti, og með mennta-
mönnum myndaðist öflug hreyf-
ing til sameiningar allra Þjóð-
verja i eitt riki. Hún náöi hámarki
með þjóðfundinum i Frankfurt
am Main árið 1848.
Þessi bók hefur að geyma fjór-
tán ritgerðir þekktra þýskra
sagnfræðinga um þær breytingar,
sem áttu sér stað i Þýskalandi á
árunum 1789—1848 og hina
fimmtándu má telja ýtarlegan
inngang ritstjóranna, einskonar
yfirlitsgerð yfir viöfangsefnið.
Bókinni er skipt i þrjá hluta og
fjallar hinn fyrsti um breytingar
á stjórnarfari, annar um stöðu
aðals og borgarastéttar og hinn
þriðji um breytingar á atvinnu og
i ielmut Berding
lians-IVkT l'llniann
(Hrsg.)
Deutschland
zwischen
'anh v a *
Revoluíion
Restauratkm
efnahagslifi. Allar eru rit-
gerðirnar i bókinni stórfröðlegar
og ættu þeir, sem hafa áhuga á að
fræðast um grundvallarþætti
þýskrar sögu á þessu. tímabili
að hafa af þeim gott gagn.
Heimilda- og tiivitnanaskrá
fylgir hverjum þætti, en i bókar-
lok er birt ýtarleg skrá yfir helstu
heimildir og ritverk um sögu
Þýskalands á þvi timaskeiöi, sem
um er fjaHaö i bókinni.
Ritstjórar bókarinnar eru báðir
háskólakennarar i sögu siöari
alda við Justus-Liebig háskólann
i Giessen.
Jón Þ. Þór
skrifar um er-
lendar bækur