Fréttablaðið - 19.12.2008, Blaðsíða 76

52 19. desember 2008 FÖSTUDAGUR
Ein athyglisverðasta ljóðabók
ársins, frumleg og gjörhugsuð,
smíðuð af hagleik og smekkvísi.
Furðu þroskaður og víðfleygur
skáldskapur – þetta er fyrsta
„frumorta“ ljóðabók höfundar, en
röddin er sjálfri sér ráðandi og
öll vinnubrögð í senn framsækin
og öguð. Hér kveður sér hljóðs
ungt ljóðskáld með metnaðarfullt
og ævinlegt erindi, ræðst af
sýndarlítillæti sveitamannsins á
garðinn þar sem hann er hæstur
og kemst upp með það; svífur
yfir á sígildum fjöðrum tveggja
ár þúsunda.
Bókin tvinnar saman frumort
ljóð og þýðingar á brotum úr
klassískum verkum, kvæðum
(ástar-raunum) Katúllusar og
Eneasarkviðu Virgils, tveggja
latnesk/rómverskra höfuðskálda
sem uppi voru á síðustu öld fyrir
Krist – sem sjálfur kemur mikið
við sögu í bókinni. Þá eru frum-
ortu ljóðin rík af vísunum,
tilvitnunum og skírskotunum í
skáldskap, trúarbrögð og menn-
ingarsögu liðinna alda, beint og
óbeint.
Bókin í heild er bundin saman
þematískt; rauði þráðurinn frá
upphafi til enda er ástin, ástar-
samband og sambandsslit; harm-
ur, kvöl og söknuður þess sem
glatar stóru ástinni í lífinu, brott-
rekstur (skáldsins) úr aldingarði
(ástarinnar). Bókin segir tvær
„sambærilegar“ ástarsögur (og
botnuð með þeirri þriðju, sem
gefur hinum á kjaftinn) sem kall-
ast á með fjölbreytilegum hætti
og upplýsa hvor aðra; sögu
Katúllusar & Lesbíu og sögu ljóð-
mælandans & Laíu. Elskhuginn
(karlinn) í báðum tilfellum er
skáld og gerandi ljóðanna í nútíð
en á endanum skáldlegur þolandi
og fórnarlamb. (Ást)konan er hins
vegar „raunveruleg“ þótt hún sé
passíf og í þátíð, sprettur úr
alvörunni utan bókar með áþreif-
anlegu fangamarki og „raunveru-
legri“ ógn sem sigrar tíðir skáld-
skaparins og takmörk hans í
bókarlok (með aðstoð Virgils og
Dídó). Paradís er ekki bara undir
plasti (í plati). Samsvaranir og
innri tilvísanir sagnanna tveggja
og persóna þeirra eru smíðaðar
af mikilli fimi og ljá bókinni
ísmeygilega framvindu. Tilvitn-
unin í Pound í upphafi gefur les-
andanum t.d. strax óvænt (næst-
um óþægilega spennandi) og
mjög írónískt sjónarhorn á klass-
íska ofur-lýríkina, svarar (næfri)
upphafsspurningu Katúllusar
(áður en hann spyr) með nútíma-
legum hryssingi („drab/dækja“)
sem mælandinn sjálfur verður að
mæla gegn (kveða niður) í „sinni“
sögu með jafnvígum skáldskap
svo Laía njóti sannmælis að end-
ingu og lesandinn finni til með
henni í eigin skinni.
Eftirtektarvert er líka hvernig
skáldið beitir sviðsetningum og
tíðum í eigin ljóðum sem ríma við
rómarskáldin, tilgreinir jafnan
stað og stund, umhverfir víða
tímanum innan ljóðsins og sjón-
armiði þess um leið – teflir saman
því sem liðið er og er núna, magn-
ar þann tíðaárekstur hvað eftir
annað; yrkir (um) ástina í þálið-
inni- og skildagatíð, sviðsetur
atvik og sér fyrir sér tilstand sem
hefði getað, gæti eða myndi geta
gerst ... ef. Allt er skilyrt. „Ef“ er
eins konar elti-stef eða jafnvel
lykilorð bókarinnar, gott ef ekki
spurn, tilbrigði við söknuð og
sorg. „Hvar hefðu dagar lífs míns/
ef ég væri Jesús“/ o.s.frv.
Lesandinn svarar.
Bókin gefur hins vegar svar við
spurningunni hvað er sígilt efni
og hvers vegna. Eftirtektarvert
er t.d. hvernig (heiðið) kvæði
Katúllusar um hreinlyndi og
flekklaust líf (LXXVI) kveðst fal-
lega á við 24. Davíðssálm – einnig
Sókrates, Hávamál, Krist, Lilju
og Hallgrím, sem dæmi. Eða
hvernig vesturheimskur Brett
kallast á við Egil Skalla, KN og
póstmódern ísl-ensku úr fortíð og
framtíð nýja-íslands þar og hér
(29).
Sigurður Hróarsson
Ber sinn prís með sóma
BÓKMENNTIR
Fiðrildi, mynta og spörfuglar
Lesbíu
Magnús Sigurðsson
Uppheimar
★★★★
Þetta er verðlaunabók og ber þann
prís með sóma.
Finlandia-verðlaunin eru virtustu
bókmenntaverðlaunin í Finnlandi.
Verðlaunin eru peningaverðlaun
og fær verðlaunahafinn ríflega
fjórar og hálfa milljón króna í sinn
hlut. Í síðustu viku var tilkynnt að
ung skáldkona, Sofi Oksanen, fengi
verðlaunin í ár. Hún er af finsk-
eistnesku foreldri og er aðeins
þrjátíu og eins árs en á að baki
þrjár skáldsögur. Það er síðasta
saga hennar, Puhdistus, sem er
verðlaunuð. átakamikil saga um
tvær konur, tvenna tíma. Önnur
upplifir hernám Rússa í Eistlandi
á þriðja áratugnum en hin er kyn-
lífsþræll í Rússlandi okkar tíma.
Er sagan metsölubók í Finnlandi
og spratt upp úr leikverki sem
sýnt var í finnska þjóðleikhúsinu í
fyrra en skáldkonan var þá við
nám í leikhúsfræðum í Helsinki.
Verðlaunasagan Puhdistus, eða
Plágan, hefur nú verið seld til
útgáfu í tíu löndum og talin verða
til þess að Oksanen hljóti alþjóð-
lega viðurkenningu. Hún er alin
upp í Finnlandi og hefur gefið út
tvær aðrar sögur: Beljur Stalíns
(2003) og Baby Jane (2005).
Finlandia-verðlaun veitt
BÓKMENNTIR Sofie Oksanen sagnaskáld fékk Finlandia-verðlaunin í ár.
BÓKMENNTIR Magnús Sigurðsson skáld á bæði smásagnasafn og ljóðabók á mark-
aði þessi jólin.
Það er látlaust suðað í manni þessi
dægrin: hver er besta bókin í ár?
Rétt eins og lesnir textar undan-
farnar vikur raði sér í einhvern
hitt-lista í hausnum á manni ósjálf-
rátt. Ekkert er afkastamiklum og
skyldugum lesanda fjær. Útgefnir
textar á þessum árstíma eru með
svo miklum blóma og fjölskrúðugir
að þeir deilast í margar óskyldar
deildir. Verst að íslenskur bókaiðn-
aður skuli þeim örlögum bundinn
að moka úr húsum í stað þess að
dreifa útgáfu víðar. Þeim örlögum
fylgir forn bölvun: þeim var ekki
skapað nema að skilja og þá er átt
við njótendur, notendur og útgefin
verk. Margt fer utan garðs í þessari
hríð.
Ný skáldsaga eftir Steinar Braga,
Konur, hefur þannig ekki notið
athyglinnar þótt um hana hafi á síð-
ustu sólarhringum fallið gott safn
lofsyrða. Konur er nútímalegur
tryllir, sálfræðilega vel undirbyggð
saga sem grípur inn á mörg svið
hugveruleika okkar. Fyrst er að
nefna velsældina sem smýgur um
allt er hefur brátt vistaskipti í hug-
myndaheiminum. Síðan er það sala
kvenímyndarinnar og gernýting
kvenlíkamans til fróunar karl- og
kvenkyninu. Þá er það hin slungnu
og á tíðum mótsagnakenndu tengsl
listar og lífs, markaðar og sköpun-
ar. Heví stöff segir einhver. En
þetta er ekki einföld saga.
Spennandi? Rosalega spennandi
og sögð af mikilli list höfundar sem
byrjar sakleysislega en leiðir síðan
lesanda sinn laumulega á refilstigu
sem á endanum vekja viðbjóð,
ofboð, inn í heim sem er sárakunn-
uglegur í upphafi en hverfist svo í
hugveru sem þenur sig af miklu
ofnæmi út fyrir öll mörk og kemur
á endanum illa bæði við sálartötrið
og ekki síður líkamlega við lesanda.
Þetta er tvímælalaust áhrifamesta
verk sem komið hefur út hér á landi
í langa tíð og er eins og bent hefur
verið á opinberlega samið af stærri
lífsskynjun en flestallt annað sem
hér er sett saman.
Ég dreg enga dul á að þetta er
spennusaga, tryllir, hugmyndarýni,
heimsádeila og að auki ljóðrænn
texti spunnin fram af hyggindum
og fáguðum smekk. Þess vegna
dettur mér ekki í hug að segja meir
frá þræði verksins en þetta: Ung
kona snýr heim til Íslands og sest
að í íbúð við Sæbrautina sem hún
hefur fengið að láni. Hún á að baki
góða menntun, brotið ástarsam-
band og föður sem er ekkjumaður í
fjarlægu landi. Sagan rekur örlög
hennar … Páll Baldvin Baldvinsson
Bentu á þann …
BÓKMENNTIR
Konur
Steinar Bragi
Nykur
★★★★★
Magnaðasta sendingin í ár
BÓKMENNTIR Steinar Bragi skáld.
Gefum góðar stundir
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
Þjóðleikhúsið
Miðasala í síma 551 1200 og á www.leikhusid.is
Hart í bak
Jökull Jakobsson
Verk sem snertir okkur öll.
EB, FBL
Sala hafin á sýningar í janúar
Leitin að jólunum
Þorvaldur Þorsteinsson
lau. 20/12 þrjár sýningar, uppselt
sun. 21/12 þrjár sýningar, uppselt
Uppselt í desember!
Klókur ertu, Einar Áskell
Bernd Ogrodnik
Krúttleg brúðusýning fyrir yngstu börnin
Sýningar í janúar komnar í sölu
Sumarljós
Jón Kalman Stefánsson
leikgerð og leikstjórn Hilmar Jónsson
Frumsýning 26. desember
Gjafakort
Þjóðleikhússins
er sígild gjöf sem gleður alla
www.leikhusid.is
Kardemommubærinn
Sértilboð á gjafakortum
til áramóta.