Tíminn - 13.08.1982, Blaðsíða 8

8
FðSTUDAGUR 13. ÁGÚST 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvœmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gisiason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Eiias Snœland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fróttastjóri: Kristinn Hallgrímsson. Umsjónarmaður Helgar-
Timans: lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttirjngólfur Hannes-
son (íþróttir), Jónas Guðmundsson, Kristín Leifsdóttir, Sigurjón Valdimarsson,
Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elín Ellertsdóttir. Ari
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson,
Kristin Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavik. Simi: 86300.
Auglýsingasimi: 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð i lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 120.00.
Setning: Tœknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Lengsta forustugrein
Morgunbladsins
■ Forystugreinin, sem birtist í Mbl. síðastl.
þriðjudag, var athyglisverð að því leyti, að hún mun
vera lengsta forustugrein, sem blaðið hefur birt frá
upphafi. Greinin var þétt sett smáu letri og rúmáðist
þó naumlega í því rúmi, sem forustugreinum blaðsins
er venjulega ætlað.
Lengd þessarar sérstæðu forustugreinar ber þess
ótvíræð merki hvað það er, sem liggur aðstandendum
Mbl. þyngst á hjarta um þessar mundir. Fað er að
koma höggi á Gunnar Thoroddsen og gera hlut hans
sem allra verstan.
Efni greinarinnar var frá upphafi til enda tilraun til
að færa rök að því, að Gunnar Thoroddsen hefði orðið
uppvís að ósannindum.
Greininni lýkur með þessum orðum:
„Tilhneyging sumra stjórnmálamanna til þess að
ljúga hikstalaust opinberlega er áhyggjuefni.“
Þannig andar nú til forsætisráðherrans í aðalmál-
gagni Sjálfstæðisflokksins. Framlag þess til lausnar
þeim mikla vanda, sem nú steðjar að þjóðinni er að
reyna að telja henni trú um, að forsætisráðherrann
„ljúgi hikstalaust“.
Hver getur dregið þá ályktun af þessari löngu
forustugrein að forustumenn Geirsarmsins hafi áhuga
á að ríkisstjórnin geti leyst hinn mikla vanda
farsællega? Myndu þeir þá láta það verða helzta
framlag sitt að birta í aðalmálgagni sínu lengstu
forustugrein þess í þeim tilgangi að reyna að sanna,
að forsætisráðherrann „Ijúgi hikstalaust“ og honum sé
því ekki að treysta?
En jafnframt er eðlilegt að spurt sé: Er þeim
forustumönnum treystandi, sem reyna þannig að sá
eitri tortryggni og blekkinga til að veikja tiltrú til þess
manns, sem þarf að hafa forustu um að finna lausn á
einhverjum mesta vanda, sem þjóðinni hefur borið
að höndum?
Og hvað segir forustugreinin langa um sambúðina
innan Sjálfstæðisflokksins og sáttahug Geirsarmsins?
Halldór og Lárus
Geirsarmurinn teflir tveim þingmönnum sínum,
Halldóri Blöndal og Lárusi Jónssyni, fram á ritvöll
Morgunblaðsins. Greinar beggja fjalla um efnahags-
mál og er niðurstaða þeirra hin sama, eða sú að
höfuðorsök erfiðleikanna sé röng efnahagsstefna.
Feir Lárus og Halldór eiga þannig auðvelt með að
skýra það hvers vegna loðnuveiðarnar hafa stöðvast
og þorskafli brugðizt. Það er efnahagsstefnu
ríkisstjórnarinnar að kenna.
Feir eiga jafn auðvelt með að skýra það, hvers vegna
Nígeríumenn hafa frestað skreiðarkaupum, dregið
hefur úr fisksölu til Bandaríkjanna og verðfall orðið
á mjöli, lýsi og ýmsum útflutningsvörum iðnaðarins.
Fetta er allt saman ríkisstjórninni að kenna.
Vitanlega má eftir á benda á ýmislegt, sem miður
hefur farið í stjórn efnahagsmála síðustu árin eins og
endranær. En sízt af öllu hefði farið betur, ef hreinn
glundroði hefði skapazt á Alþingi, eins og orðið hefði,
ef myndun núv. stjórnar hefði ekki tekizt. Og ekki
hafa Geirsmenn bent á þau úrræði, sem bætt hefðu
ástandið.
Aðalorsök vandans nú eru samt óviðráðanleg áföll.
Það eru hreinar öfgar að ætla að neita því.
-P.P.
á vettvangi dagsins 5
Nýjar leidir7
nýr árangur
eftir Jónas Guðmundsson
Breski hagfræðingurinn John Stuart
Mill kvaðst um miðja síðustu öld vera
sannfærður um að samvinnu biði
„glæsileg framtíð" í atvinnulífi á
Vesturlöndum. Hann gekk svo langt að
spá því - í höfuðriti sínu og biblíu
hagfræðinga á síðari hluta nítjándu
aldar - að samvinnufélögum myndi
smátt og smátt fjölga, þar til „aðeins
minnst verða verkafólkið" tæki lengur í
mál að vinna „eingöngu fyrir launum."
(„f fyllingu tímans,“ skrifaði hann, gætu
„grundvallarreglur samvinnunnar" vís-
að veginn til „breytinga í þjóðfélaginu,
sem fléttuðu saman frelsi og sjálfstæði
einstaklingsins, og siðferðis-, skyn-
semis- og hagkvæmniskosti mikillar
framleiðslu“; breytingar sem „gerðu að
veruleika.. í það minnsta í iðnaði, bestu
markmið lýðræðisandans.“) Með öðrum
orðum, samvinnuformið myndi hægt og
sígandi ýta fjármagnsforminu til hliðar.
Samvinnuforspá Mills kom mönnum
nokkuð í opna skjöldu á sínum tíma. En
hver hefur reynslan orðið? Hefur hún
afsannað þessa forspá? Hafa grundvall-
arreglur samvinnunnar, í samkeppni
milli rekstrarforma, verið dæmdar lakari
öðrum reglum í atvinnurekstri? Hefur
komið í Ijós að möguleikar samvinnunn-
ar séu í raun takmarkaðir, eða hefur
gengi hennar frekar borið merki mistaka
við útfærslu grundvallarreglnanna, og
mistaka við aðra stefnumótun samvinnu-
hreyfinga? Mætti gera betur? Hvers
konar útbreiðslu, þegar á allt er litið, er
að vænta í framtíðinni? Við skulum
skoða nokkrar vísbendingar að svörum
af innlendum vettvangi.
Á áratugnum 1970-80 voru stofnuð
samtals fimmtíu ný samvinnufélög í
landinu, samkvæmt skráningu sem birt
hefur verið í Stjórnartíðindum. Lang-
flest þessara félaga voru pöntunarfélög,
svo sem pöntunarfélög starfsfólks ein-
stakra fýrirtækja. Næstflest voru
byggingasamvinnufélög, nokkur voru
deildir í kaupfélögum, tvö voru sam-
vinnufélög rafvirkja (öðru var breytt í
hlutafélag fyrir tveimur árum), sem
síðan stofnuðu eigin deildir, og eitt var
félag bifreiðastjóra. Enda þótt mörgum
þessara félaga gegni mikilsverðum
hlutverkum, til að mynda bygginga-
samvinnufélögin, vekur athygli hversu
fá þeirra stunda venjubundinn atvinnu-
rekstur,af einhverju tagi. Aðallega eru
það rafvirkjafélögin og bílstjórafélagið.
Þegar þess er gætt að á áratugnum voru
árlega stofnuð um tvö hundruð ný
hlutafélög, verður ekki séð að ný sam-
vinnufélög hafi leikið lykilhlutverk í
atvinnu - og verðmætasköpun þjóðar-
innar á þessu tímabili.
Hvað gerðist á meðan innan hinnar
opinberu samvinnuhreyfingar? Sam-
kvæmt ársskýrslum SÍS jókst velta
Sambandsins sjálfs um 80% að raungildi
frá 1970 til 80. (Tölur eru ekki
handbærar um veltuaukningu kaupfé-
laganna). Til samanburðar má geta þess
að á sama tíma jukust þjóðartekjur
{slendinga um rúmlega 85%. Samvinnu-
félögum innan Sambandsins fækkaði um
sex á áratugnum. Félagsmönnum þess-
ara félaga fjölgaði úr 31 þúsund í
tæplega 42 þúsund, en sem hlutfall af
heildarmannfjölda í landinu náði félaga-
talan hámarki árið 1977,19%. í þessum
efnum voru þó engin ný lönd numin því
þetta hlutfall komst í 21% árið 1950.
Enn er ógetið eins þáttar er telst til
íslenskrar samvinnustarfsemi. Það eru
hin svonefndu sameignar- samstarfs- og
eignarhlutafyrirtæki Sambandsins og
stærri kaupfélaga. Þessum félögum
hefur farið fjölgandi, en í síðustu
ársskýrslu SÍS er getið um þrjú
sameignarfyrirtæki, þrettán samstarfs-
félög, og tuttugu og níu eignarhlutafyrir-
tæki. Þessi fyrirtæki eiga það sameigin-
legt að vera byggð á hlutafélaga en ekki
samvinnugrunni.
Þessum aukaþætti Samvinnuhreyfing-
arinnar hefur verið veitt töluverð
athygli, bæði innan og utan hreyfingar-
innar, og er það að vonum. Spurt hefur
verið hvað valdi því að forustumenn
samvinnumála velji hlutafélagareglur
í stað samvinnureglna til að byggja
fyrirtæki sín á? Hvort það merki að þeir
hafi misst trú á öll samvinnuform?
Ennfremur má velta fyrir sér hvort þessi
stefna hafi haft neikvæð áhrif á almenna
útbreiðslu samvinnuaðferðanna í land-
inu?
En það er rökstuðningur forustu-
manna hreyfingarinnar fyrir þeirri
stefnu sem í þessum fyrirtækjastofnun-
um felst, sem vert er að gefa sérstakan
gaum. Þeir hafa sagt að í sumum
tilfellum sé nauðsynlegt að nota hluta-
félagaformið vegna þess að fleiri. aðilar,
fyrirtæki, sveitarfélög og einstaklingar,
deili eigninni með samvinnusamtökun-
um. Athyglisverðari er þó sú röksemd
að hlutafélagaformið sé valið af illri
nauðsyn vegna umhyggju fyrir efnahags-
legri velgengni þessara fyrirtækja. Hér
sé aðeins viðurkennd sú gjá sem skilji
að sumar hugsjónir samvinnumanna og
hinn efnahagslega veruleika. Til viðbót-
ar við litla útbreiðslu grundvallarreglna
samvinnunnar í landinu á síðustu árum
gefur slíkt viðhorf ekki fyrirheit um
rífandi útbreiðslu samvinnunnar í næstu
framtíð.
En er þessi nefnda gjá þá til? Ekki
með réttu, segir Jaroslav Vanek,
menningarmál
Staðir
Kiarvals
KJARVALSSTAÐIR:
AF TRÖNUM KJARVALS
Myndlistarsýning
og kynning.
Myndir í eigu
Reykjavíkurborgar.
1982
> Opið á venjulegum
tímum, alla daga
frá kl. 14.00-22.00
Að hemja Kjarval
■ Að Kjarvalsstöðum hefur verið
margt um manninn í sumar og margar
skemmtilegar sýningar. Til að mynda
sýning á verkum naivista, en svo nefna
fræðimenn myndgerð fullvaxinna, eða
fullorðinna manna, sem mála eins og
börn. Og svo er sýning á kjörgripum
eftir menn úr ýmsum landshlutum, og
vakti hún einnig athygli.
Þriðja sýningin er svo Kjarvalssýning
í Austursal hússins, en satt að segja voru
þeir sem skrifa um myndir í blöðin
orðnir í dálitlum vandræðum með þann
sal. Sömu Kjarvalsmyndirnar virtust
hanga þama ár eftir ár, og ef til vill lá
beinast við að gagnrýnendur skrifuðu
sömu greinina upp aftur, ár eftir ár - og
sumir gjörðu það víst. Fátt nýtt kom
fram á síðum blaðanna, eða í Austur-
salnum, þar til nú, að brugðið er út af
venjunni.
Það var eins og áður væri verið að
hemja þennan listamann, sérstaklega.
Það sem einkum skorti, var að Kjarval
var annað og meira en málari af
guðsnáð. Hann var líka svo margt
annað. Vinur Óla Maggadon og Ólafs
Thors. Stóð þannig í persónulegum
tengslum við menn af öllum gerðum og
stéttum, og var nánast orðinn að
þjóðsögu, eða stofnun er hann lést árið
1972, á áttugasta og sjöunda aldursári.
Hann var eins við flesta menn.
Það gengu miklar sögur um þennan
skútumann úr Meðallandinu og Borgar-
firði eystra og ganga enn. Hann var
málari allra sannra íslendinga og gat
ómögulega málað vonda mynd.
Það var þó harla auðvelt að kynnast
þessum manni og enn auðveldara að
elska myndirnar sem hann málaði og
teiknaði. En að útskýra Kjarval, hefur
þó vafist fyrir mönnum; sumsé að skila
honum óbrotnum til komandi kynslóða,
þrátt fyrir marga viðleitni.
Yfirleitt lifa myndlistarmenn í verk-
um sínum, rithöfundar og skáld í bókum
sínum og stjórnmálamenn í athöfnum
sínum. En svo einfalt er það nú ekki
þegar meistari Kjarval rær á hitt borðið.
Myndir hans segja aðeins fátt um
AF TRONUM KJARVALS
LISTAHÁTfO i REYKJAVlK 1982
KJARVALSSTAÐIR
þennan dularfulla listamann. Hann var
skáld, spekingur og rithöfundur, og
þegar hann kvaddi þennan heim, var
dálítið tómlegt í borginni, því þrátt fyrir
allt örlætið, tók hann svo mikið með sér.
Kjarval og
Reykjavíkurborg
Það hafði staðið til nokkuð lengi,
meðan Kjarval lifði, að ríkið reisti
honum hús, eða samastað, honum til
heiðurs og þæginda, en af því varð þó
ekki í tíma. En á hinn bóginn hefur
Reykjavíkurborg tekið að sér að halda
nafni hans á lofti, enda þótt hann væri
úr Meðallandinu. Reykjavík var auðvit-
að hans borg líka, því hún er höfuðborg
allra fslendinga, þannig séð, og nú-
lifandi heiðursborgarar hennar nú eru úr
Grafningnum og norðan úr Skagafirði.
Þetta er skyldustarf, eða höfuðborgar-
skylda, að annast um minningu Kjar-