Tíminn - 19.07.1983, Blaðsíða 11
ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚLÍ1983
á vettvangi dagsins
.w-v
r
Ekki játast
undir forræði
■ Þjóðviljinn reynir að gera sér mat úr
því að Andrés Kristjánsson hártogaði
orð Steingríms Hermannssonar í erindi
sínu um daginn og veginn 11. júlí.
Andrés tók til orða á þennan hátt:
„Mér þótti það óþarfi af talsmanni
sjálfstæðrar íslenskrar þjóðar í eyru
gestsins, að lýsa yfir fyrir hönd þjóðar-
innar - og raunar alls hins frjálsa heims,
að vænst væri forystu Bandaríkjanna í
mikilvægum sameiginlegum málefnum
sjálfstæðra vinaþjóða og heimsins alls. -
Sjálfstæð þjóð, þótt lítil sé, má ekki
gleyma sér svo í návist góðs og voldugs
gests að hún lýsi yfir vilja til að lúta
forræði hans í málefnum hver sem þau
eru.“
Tilefni þessara ummæla mun vera það
að Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra lauk ræðu svo:
„Herra varaforseti. Ég er þess fullviss,
að ég mæli fyrir {slendinga alla, þegar ég
legg áherslu á von okkar um að úr
vopnabúnaði dragi um heim allan, svo
engir þurfi að búa í ótta við hernaðar-
árásir, svo ekki sé minnst á tortímingu á
heimsmælikvarða.
í þessu efni væntir hinn frjálsi heimur
forystu Bandaríkjanna."
Hér er ekki verið að játast undir neitt
forræði. Hér er um að ræða skilyrt fylgi
við stefnu Bandaríkjanna þar sem fylgið
er bundið því að unnið sé að afvopnun.
Hér var gestinum sagt kurteislega og
ákveðið að fylgi íslendinga við stefnu
Bandaríkjanna sé bundið því skilyrði,
að stefnt sé að því „að draga úr vopna-
búnaði um heim allan.“
Það er óralangt frá því að játast undir
forræði.
Svo mætti leiða hugann að því hvort
eðlilegt væri að íslenskur stjómmála-
maður talaði við mestu herveldi heims
um forystu íslendinga í afvopnunarmál-
um. Auðvitað gætum við mótmælt öllum
hervömum hér á landi, en mjög eru
skoðanir skiptar um það hvort það yrði
nokkur afvopnun þó að sú starfsemi sem
þar fer fram yrði flutt. Ætli Bandaríkin
hafi ekki flestum þjóðum fremur á
svonefndu vesturhveli jarðar möguleika
á forystu um afvopnun? Og er þá ekki
full hollusta við allan hinn frjálsa heim
að leggja áherslu á að stefnt sé í þá átt?
Hvað var meiri ástæða til að minna á við
þessa gestakomu en einmitt að sú stefna
ræður úrslitum um það, hverjir eiga
samleið?
H. Kr.
„Við sámn þtnnan góöa gcsl aldrci sem mann, aldrei meöal fólks, Klfö i jámhulstri," sagöi Andrés mcöal
annars í erindi sínu. Myndin er af Bush varaforseta í hópi öryggisvarða.
Kafli úr spjalli Andrésar Kristjánssonar fyrrv. rit-
stjóra um daginn og veginn í útvarpi 11. j úlí:
„Þarna kraup sjálfstæðis-
vitundin á bæði hné“
Við höfum nýlega fengið mikla
heimsókn. Varaforseti Bandarflg-
anna leit inn hjá okkur á yflrreið
um mörg lönd. Við reyndum að
taka honum vel svo sem sæmdi holl-
vini og reiða fram það besta sem til
var í kotinu. En samt var það svo,
að heimsóknin minnti óþyrmilega á
það sem er okkur mestur þymir í
augum í lífl og daglegu fari og Ijar-
Ixgast þeirri gestrisnishugsjón sem
er okkur í blóð borín og innrætt af
langri lífsreynslu, og fyrir bragðið
hefur góð vináttuheimsókn orðið
að verra en engu. Við stöndum eftir
með beiskjubros, hendum
háðsgaman að öllum fyrirgangin-
um, Aryggisgæslunni og þeytingn-
um og spyrjum með sjálfum okkur!
Hvers vegna láta menn svona?
Auðvitað er maðurínn í lifshættu,
en það eru allir menn á hverri
lausan mann. Hins vegar allt að því
hetjudáð að rjúfa herkvína,
brjótast gegnum vamarhulstrið.
Valdamenn friðsamra þjóða verða
einfaldlega að þora að hætta sjálf-
um sér, láta lífshættuna ekki reka
sig í jámhylki fjandskaparins, og
allar þjóðir verða að gera þessa
kröfu til fulltnía sinna, því að ann-
ars verða þeir aldrci boðberar vin-
áttunnar.
Hvar var hugrekkið?
Og núna eftir heimsóknina bryn-
væddu hlær fólk að herskörunum
sem sddu fram og aftur á bökkum
Þverár með auga á hverjum fíngri,
vitandi það að þrátt fyrir allt gat
leyniskytta dulist f öðrum hverjum
mnna og leikið sér að því að skjóta
varaforsetann ef hún vildi, gott ef
menn vom eklci að gæla við það f
um. Fyrir hönd sjálfstæðrar þjóðar
hefði verið viðkunnanlegra að orða
þctta svo, að við væntum
stuðnings, samvinnu og atfylgis við
sameiginlegan, góðan málstað.
Sjálfstæð þjóð þótt Iftil sé má ekki
gleyma sér svo í návist góðs og
voidugs gests að hún lýsi yfir vilja
til að lúta forræði hans í málefnum
hver scm þau em. Henni veitir ekki
af því að halda af öllu afli, og ekki
síst í orðum, í þann sjálfstæðisrétt
sinn, að hún sé jafningi hvers sem
er af öðmm samherjanna, hvemig
sem vopnastyrk er háttað, en ekki
endilcga* óskoraðrar forystu. Á-
kvörðunarréttur frjálsra sam-
Stöðuþjóða verður ætíð að vera op-
inn og óskertur á hverri stundu til
þess fela einhverjum samherjanna
forystu ef þurfa þykir, en við
megum ekki vænta hennar eða ætl-
act til hi'nnar af é*innm pAa
Er þetta rétta hug-
arfarsbreytingin?
■ Okkur er sagt aö íslensk þjóð þurfi
að breyta um lífsvenjur. Nú þurfi hugar-
farsbreytingu sem leiði til hófs og sparn-
aðar.
Auk þess sem slíkt er fjárhagsleg
nauðsyn gæti það verið leið til hollari
lifnaðarhátta.
Þegar svona stendur á taka nokkrir
framtakssamir menn sig saman um það
að taka á leigu útlend skemmtitæki,
svokallað Tívolí. Þeir gera sér grein fyrir
því að það muni kosta 8 milljónir króna.
En þá langar til að gleðja börnin í
Reykjavík og þeim finnst ekkert álitamál
að bæta þessum 8 milljónum við útlát
bamafjölskyldna í Reykjavík. Hvort
þeir hafa gert sér vonir um einhvern
afgang fyrir sjálfa sig er ekki vitað.
Nú er talað um samdrátt og í því
sambandi er minnst á ýmislegt sem
nálgast neyðarráðstafanir, svo sem skert
námslán og takmarkaða þjónustu við
heilsugæslu og heilbrigðismál. Þá finnst
okkur sumum að þessar 8 milljónir til að
„skemmta börnunum" orki tvímælis.
Því bregður okkur í brún þegar fjármála
ráðherrann verður stuðningsmaður þess-
arar tilraunar eða lætur ríkissjóð styðja
hana með eftirgjöf lögbundinna gjalda.
Er þetta þá í samræmi við þá breytingu
á hugarfari og lífsvenjum sem ríkisstjórn
íslands óskar eftir. Sá spyr sem ekki veit.
En sé það svona hugarfarsbreyting sem
ríkisstjórnin vill þarf ég umhugsunar-
frest.
■ Gamall bær frá Hlésey með marhálmsþaki og forn vindmylla
Marhálmsþök
og vindmyllur
■ Enn ómar mér í eyrum dynurinn í
vatnsmyllunni á bernskuheimili mínu
Ytri-Reistará. Myllur voru þá allvíða
á bæjum (annars kvarnir) til að mala
rúg í brauð og grauta. En ómalaður
rúgur hætti að flytjast í stríðinu 1914-
1918. Kom þá um skeið hveiti, maísog
haframél í staðinn.
Vindmyllur voru algengar víða um
heim þar sem stormasamt var og
skortur á vatnsafli.Holland er frægt
fyrir vindmyllur sínar, þurfti þar auk
kornmölurnar að dæla miklu vatni.
Svo rak að því að ódýr ólía varð
myllunum skæður keppinautur og
þeim fækkað óðum. Sums staðar er
gömlum myllum haldið við vegna ferða-
manna. Þær setja svip á landið, og
frægar eru þær í sögunni.
Fyrir allmörgum árum hækkaði olía
mjög í verði eins og alkunnugt er og
margir hafa fengið að kenna óþyrmi-
lega á. Vindmyllur komust á dagskrá
aftur. Grímseyingar hafa fengið sína,
svo dæmi sé nefnt. Það eru ekki allar
þjóðir svo vel á vegi staddar að eiga
bæði mikið vatnsafl og jarðhita eins og
við íslendingar. í Danmörku t.d. er
vaxandi áhugi fyrir vindmyllum, þar er
stormasamt á vesturströndinni og
víðar. Myllurnar ætlaðar til rafmagns-
framleiðslu. Eyjan stóra Mors á Lima-
firði er gott dæmi. Vindmyllur voru
þar margar fyrrum. Eitthvað um tugur
eftir og framleiddu þær 2-8 þúsund kw
hver í maí síðastliðnum. Og nú vilja
menn meira.
Tvindsamtökin hafa reist risavaxna
myllu. Pantaðar hafa verið nýlega 100
vindmyllur frá Danmörku til Kaliforn-
íu.
Stórt mylluhverfi
Það er stormasamt á Mors, vestan-
vindar mjög tíðir. Enda eru þar á
prjónunum áætlanir um stór vind-
mylluhverfi, helst við þorpið Karby.
Er ráðgert að reisa 10 myllur og á hver
þeirra að geta framleitt 100 kw, eða
allt myllulhverfið eitt megawatt. Hver
mylla verður 25 m há og hefur 20 m
vængjahaf. Það eiga að vera 125-150 m
milli myllanna. Alls verður myllusvæð-
ið 15 ha. Vegi þarf vitanlega að leggja
að myllunum. í nágrannahéraðinu Thy
eru áætluð þrjú mylluhverfi.
Þök úr marhálmi.
Marhálmur er eina blómjurtin sem
hér vex í sjó. Þrífst á leirbotni og getur
myndað stórar breiður, t.d. mikið á
Breiðafirði. Álftir og kýr eru sólgnar í
marhálminn. Hann er og hagnýttur
sem tróð í húsgagnaiðnaði og til ein-
angrunar í húsum (eða var).
I Hlésey og víðar í Danmörku var
marhálmur ásamt þangi notaður í
húsþök, en nú mun því hætt. Árið 1952
var stór bær frá Hlésey fluttur og settur
upp í „Frilandsmuseet” í Lyngby, spöl
utan við Kaupmannahöfn. Þetta er
einskonar Árbæjarsafn Sjálendinga og
sannarlega forvitnilegt til skoðunar.
Stóðst ég ekki þá freistingu.
Að uppsetningu hússins vann ní-
ræður öldungur, sá síðasti sem unnið
hafði slíkt verk, og nokkrar konur sem
á sínum tíma höfðu unnið að með-
höndlun marhálmsins og þangsins við
þakgerð á Hlésey. Margt fólk vann
jafnan að , það þurfti að skola og vinda
marhálmflækjurnar og festa við rafta
og sperrur neðst í þekjunni. Mar-
hálmsþekjan hékk í fyrstu þvínær til
jarðar; þurfti að hafa tíma til að síga
og jafna sig, verða þétt. Var að lokum
skorin til og jöfnuð að neðan. Þekjan
gat verið um einn metri á þykkt,
þangið var einkum haft til uppfylling-
ar. Á sumum stöðum, einkum útihús-
um, var þakið látið vera mjög sítt,
aðeins gatop fyrir dyrum og gluggum.
Þak móti norðri gat enst í öld eða meir.
Húsið varð hlýtt að vetri til en svalt á
sumrin. Varla var hægt að slökkva ef
kviknaði í svona þaki. Á Hlésey hafa
verið gerð marhálmsþök í 200 ár, að
því vitað er.
(Heimild „Folk og Flora“).
Moldargólf, hnullungagólf, trégólf
Moldargólf tíðkuðust fyrr á öldum
víða um lönd, Iíklega mun lengur á
Islandi en hinum Norðurlöndunum.
Man ég vel harðtroðin, gljáandi mold-
argólf í búri og eldhúsi, en timburgólf
voru þá komin í baðstofur. Á hinum
skógríku Norðurlöndum komu timb-
urgólf snemma til sögunnar. Tígul-
steinagólf voru víðast í kirkjum og
sums staðar annars staðar, t.d. í
göngum og geymslum.
1 bæ fátæks verkamanns, sem varð-
veittur er á Frílandssafninu í Lyngby,
er gólfið lagt graníthnullungum
ávölum, líkt og brimsorfnir fjörustein-
ar væru. Hefur verið kalt og ónotalegt
að stíga á það gólf að vetrarlagi í lítt
eða óupphituðu húsi. Bót í máli var
það að fólkið gekk á tréskóm. Það var
víðar húskuldi en á íslandi.
Tværmyndirfylgjagreininni. Önnur
sýnir vindmyllu í Mollerup á Mors,
myllu sem stöðugt er í gangi, en hin
myndin gamla bæinn fyrrnefnda frá
Hlésey, þennan sem er með marhálms-
þaki. Sést vel hve sítt þakið er. Við
dyrnar á gaflinum, nær það niður undir
jörð. Lítil, forn vindmylla sést rétt hjá.
HKr.