Tíminn - 17.05.1991, Blaðsíða 14

14 Tíminn
■IflMINNING
I f'>' ' 1.4,1 vr
Föstudagur 17. maí 1991
Sigurður Ágústsson
Fæddur 13. mars 1907
Dáinn 12. maí 1991
Við vorum að koma úr söngför,
Hreppakórinn, sumarið 1933 og
bfllinn sem hafði flutt okkur var að
skila söngfélögunum heim og var
nú staddur fyrir neðan túnið í Birt-
ingaholti þar sem Sigurður, söng-
stjórinn okkar, átti heima. Þetta
hafði verð ánægjulegur dagur,
glaðværð og góður söngur, og nú
þótti því sjálfsagt að kveðja söng-
stjórann með einu góðu lagi. Fyrir
valinu varð svo lag sem féll rétt að
kyrrlátri sumarnóttinni og þar sem
allir drættir í landslaginu eru svo
mjúkir og blíðlegir átti það hér svo
vel við:
JVú máttu hægt um heiminn líða
svo hverju brjósti verði rótt
og svæfa allt við barminn blíða
þú bjarta heiða júnínótt. “
Enn í dag finnst mér þegar ég ek
framhjá Birtingaholti að ég heyri
óminn af þessu fallega lagi við hið
hugljúfa kvæði Þorsteins, en á
þessum slóðum átti Sigurður mörg
sporin, þar sem hann við hin dag-
legu störf samdi ljóð og lög um líf-
ið og tilveruna í kringum sig.
Bærinn í Birtingaholti stendur
suðaustan undir lágri grasi gróinni
hæð, en fram undan bænum eru
bakkar og grónar grundir niður að
Stóru- Laxá, sem rennur þarna
lygn og oftast nokkuð vatnsmikil á
sand- og malareyrum. í austri
gnæfir svo Hekla upp á sjóndeild-
arhringinn með sínar mjúku boga-
dregnu línur, blíðleg og tíguleg en
til alls vís.
í Birtingaholti hefur búið sama
ættin mann fram af manni í nærri
200 ár. Þessi ætt hefur orðið lands-
kunn vegna dugnaðar og afreks-
verka og fyrir fjölþættar gáfur. Ég
minnist sagna um Helga Magnús-
son frá Syðra- Langholti sem gift-
ist heimasætunni í Birtingaholti,
Guðrúnu Guðmundsdóttir, en þau
bjuggu í Birtingaholti frá 1850-
1892 og eignuðust mörg mann-
vænleg börn sem flest urðu þekkt
fyrir manndóm og góðar gáfur. Þar
má nefna bræðurna sr. Magnús
Helgason, skólastjóra Kennara-
skólans, sr. Guðmund Helgason,
prest í Reykholti, sr. Kjartan
Helgason, prest í Hruna, og svo Ág-
úst Helgason, bónda í Birtinga-
holti. Þá má einnig nefna systurnar
Guðrúnu Helgadóttur á Hrafnkels-
stöðum, móður Helga og þeirra
systkina, og Katrínu Helgadóttur,
prestsfrú á Stóra-Núpi, móður Jó-
hanns Briem listmálara og þeirra
systkina.
Ágúst Helgason tók við búi í Birt-
ingaholti árið 1892. Hann kvæntist
Móeiði Skúladóttur Thorarensen
frá Móeiðarhvoli, bróðurdóttur
Bjarna Thorarensen skálds. Þau
eignuðust 5 sonu og 3 dætur, sem
komust upp, og urðu öll mesta
merkisfólk, stofnuðu öll heimili og
eignuðust öll mannvænleg börn og
er margt barnabarna þeirra Ágústs
og Móeiðar orðin kunn fyrir hæfi-
Ieika og dugnað. Heimili þeirraÁg-
ústs og Móeiðar var um margt ein-
stakt. Ágúst var þessi einstaki
hyggindabóndi, stjórnsamur og
ráðhollur og hlóðust því á hann
flest þau trúnaðarstörf sem vanda-
söm mega teljast í hverri sveit.
Vegna þessa trausts átti hann auð-
velt með að stofna og stjórna stór-
Birtingaholti
um og víðfeðmum heildarsamtök-
um eins og Sláturfélagi Suður-
lands sem hann var fyrsti formaður
fyrir allt frá 1908 og síðan í 40 ár
og KaupfélagÁrnesinga frá stofnun
þess 1930-1948 er hann lést.
Móeiður var mjög söngvin, eins
og föðurætt hennar, og hafði hún
sjálf ágæta söngrödd og flest börn
þeirra Móeiðar og Ágústs erfðu
söngröddina frá móður sinni. Það
var því mikill söngur og gleði inn-
an dyra á þeim árum í Birtinga-
holti og jafnframt hlutu börnin
góðan skammt af glæsileika for-
eldranna í vöggugjöf.
Það reynist mörgum erfitt að taka
við búi eftir foreldra sem hafa búið
við slíka rausn og myndarskap og
þau Ágúst og Móeiður, en þar virt-
ist sjálfsagt að allt ætti að heppnast
sem tekið var sér fyrir hendur. Það
var nokkuð snemma sem það réðst
að það myndi falla í hlut Sigurðar,
yngsta sonarins, að taka við jörð-
inni en hann var sennilega einna
fjölgáfaðastur af öllum systkinun-
um, sem mörg voru það þó einnig
og hef ég grun um að Ágúst hafi
haft vissar áhyggjur af því. Jafnvit-
ur og hann var, hafi hann óttast að
Sigurður myndi verða að bera
nokkra byrðar vegna listrænna
hæfileika sinna.
Fljótt fór að bera á óvenju miklum
hljómlistargáfum hjá Sigurði Ág-
ústssyni. Móður hans var umhugað
um að hann hlyti einhverja tilsögn
í að spila á orgel og 11 ára var hann
sendur til Reykjavíkur til að læra
að spila hjá Kjartani Jóhannessyni.
Síðar fékk hann á bernskuskeiði
tvívegis, mánaðartíma í hvort
skipti, að læra orgelleik og tón-
fræði hjá þeim Sigvalda Kaldalóns
og Sigfúsi Einarssyni. Sigurður var
ekki gamall þegar hann fór að spila
við messu og fyrst tók hann það að
sér á Stóra-Núpi er hann gekk til
spurninganna þar. Sigurður átti
ekki kost á því að ganga í barna-
skóla, því að þeir voru ekki komnir
á landsbyggðinni í þá daga, en
heimili eins og Birtingaholtsheim-
ilið veittu börnum mjög haldgóða
heimafræðslu. Sigurður fékk leyfi
til að stunda nám við Flensborgar-
skólann í Hafnarfirði og tók þar
gagnfræðapróf eftir tveggja vetra
skólagöngu. Með því var skóla-
göngu hans lokið, en þó er ótalið
það sem hann taldi sig alltaf hafa
haft mikið gagn af, en það var eins
árs verknám á bóndabæ á Jaðrin-
um í Noregi.
Sigurður kvæntist Sigríði Sigur-
finnsdóttur haustið 1928. Hún var
frá Keflavík, dóttir Sigurfinns Sig-
urðssonar, síðar íshússtjóra þar.
Ungu hjónin settust að í Keflavík
fyrst í stað, en þau vissu bæði að
þeirra beið annað verkefni. Sigurð-
ur vissi að hans beið að veita ættar-
jörðinni forstöðu og ala þar upp
nýja kynslóð af dugandi fólki, ef
forsjónin væri honum og þeim
hjónunum hliðholl. Það var svo ár-
ið 1934 að þau hjónin Sigurður og
Sigríður fluttu að Birtingaholti og
hófu þar búskap á meirihluta jarð-
arinnar, en gömlu hjónin höfðu
hluta af jörðinni enn í nokkur ár
sér til framfæris. Sigurður tók nú
til við bústörfin af miklum áhuga
og strax fyrsta árið hóf hann þar
tilraunir með kornrækt og ræktaði
hann korn í verulegum mæli í 8 ár
og heppnaðist að ná á það fullum
þroska öll árin nema eitt. Hann
varð þá að hætta kornræktinni
vegna fjárfestingarvandamála á
stríðsárunum, en viðbótarávinn-
ingar kornræktarinnar í Birtingar-
holti voru mikill túnauki og betri
túnrækt.
En Sigurður átti sér hugðarefni
utan bústarfanna og uppbyggingar
jarðarinnar. Þetta var söngur og
kórstjórn, lagasmíð og að vera
kirkjuorganisti. Hann stofnaði
Hreppakórinn árið 1924, aðeins 17
ára að aldri og starfaði kórinn í ald-
arfjórðung, en varð að hætta vegna
brottflutnings margra kórfélaga.
Þá stofnaði Sigurður blandaðan
kór í sveitinni, sem hann nefndi
Flúðakórinn, og starfaði hann
einnig um aldarfjórðung eða
meira. Þá annaðist Sigurður org-
anistastarf í Hrepphólakirkju að
minnsta kosti í 60 ár og einnig
annaðist hann söngstjórn og und-
irleik í Hrunakirkju í allmörg ár.
Þá sótti meira og meira á hann
lagasmíð og sem dæmi um hve
mikið hann hefur gert af ýmsum
tónverkum, sem að vísu flest eru
stutt, er að þegar íbúðarhúsið í
Birtingarholti brann, þá brunnu
þar yfir 100 tónverk í handriti, en
þetta var árið 1951. Hann gerði svo
miklu meira af því að semja alls
lags tónverk síðar á ævinni, og
hygg ég að það eigi eftir að koma í
ljós, að hann eigi mikið magn
merkistónverka í handritum, en
nokkur verka hans hafa þegar verið
gefin út og allmörg til viðbótar ver-
ið flutt í útvarpi og á hljómleikum.
Vegleg kynning var á verkum Sig-
urðar þegar hann varð sjötugur og
áttræður, hvoru tveggja á Flúðum
að viðstöddu miklu fjölmenni. Eitt
af stærstu söngverkum og jafn-
framt þeim mikilfenglegustu sem
Sigurður hefur samið er þjóðhátíð-
arkantatan, sem samin var í tilefni
þjóðhátíðarinnar við ljóð eftir
Guðmund Daníelsson og flutt af
stórum söngflokkum undir stjórn
Sigurðar á Þjóðhátíðinni á Selfossi
1974.
Sigurður sat ekki auðum höndum
í félagsmálum sveitar sinnar og
héraðs. Þannig var hann hrepp-
stjóri í Hrunamannahreppi í 11 ár,
í hreppsnefnd í 12 ár, formaður
Búnaðarfélags Hrunamanna í 24
ár, formaður Nautgriparæktarfé-
lags Hrunamanna í 10 ár, í vara-
stjórn Búnaðarfélags Suðurlands í
fleiri áratugi, í byggingarnefnd
bændaskóla í Skálholti í 4 ár og er
hér þó ekki nærri allt upptalið.
Árið 1964 afhenti Sigurður tveim-
ur sonum sínum jörðina til alhliða
búskapar, en áður hafði hann af-
hent dóttur sinni og tengdasyni
land undir garðyrkjubýli. Sigurður
hafði á seini árum sínum stundað
barnakennslu í 10 ár í Flúðaskóla.
Eftir að hann fékk sonum sínum
jörðina til ábúðar réð hann sig sem
kennara við Reykholtsskóla í Bisk-
upstungum um 5 ára skeið, síðan á
Stokkseyri í 2 ár og við Gagnfræða-
skólann á Selfossi í 3 ár. Þá var
hann skólastjóri Tónlistarskólans á
Selfossi árin 1974-1978. Þegar litið
er yfir ævistarf Sigurðar undrast
maður að hann skyldi komast yfir
allt þetta fjölþætta verksvið, en
skýringin er sú að þar sem er
brennandi áhugi, þar er starfsgleð-
in og þar sem starfsgleðin er, verða
afköstin oft hin ótrúlegustu.
Ég fékk inngöngu í Hreppakórinn
þegar ég var 15 ára og starfaði með
kórnum að minnsta kosti í 10 ár.
Ég get borið um það að Sigurður
var frábær söngstjóri og hann hafði
einnig einstaklega hljómþýða,
dökka bassarödd. Honum tókst að
gera Hreppakórinn einn af betri
karlakórum landsins, þegar kórinn
stóð upp á sitt besta, þrátt fyrir
stuttan æfingatíma sem ekki fékkst
lengri vegna þess hve búseta kórfé-
laga var dreifð.
Sigurður átti að fagna miklu
barnaláni og á heimilinu í Birtinga-
holti ríkti glaðværð og auðugt
sönglíf hjá þeim hjónum og þeirra
glæsilega barnahópi. Börnin talin í
aldursröð eru: Ásthildur, gift Guð-
mundi Ingimarssyni, þau reistu
garðyrkjubýli í Birtingaholti og búa
þar, Arndís, gift Skúla Gunnalaugs-
syni, þau búa í Miðfelli í Hruna-
mannahreppi, Sigurfmnur, skrif-
stofustjóri á Selfossi, kvæntur Ástu
Guðmundsdóttur, Ágúst, kvæntur
Sigríði Eiríksdóttur, þau eru bænd-
ur í Birtingaholti IV, Magnús,
kvæntur, fk. María Ragnarsdóttir,
sk. Guðbjörg Björgvinsdóttir, þau
eru bændur í Birtingaholti I, Mó-
eiður ljósmóðir, gift Þorleifi Eiríks-
syni bílstjóra í Reykjavík.
Bræðurnir í Birtingaholti, Ágúst
og Magnús, hafa nú tekið að sér
mörg hin félagslegu forystuhlut-
verk í landbúnaði héraðsins. Þann-
ig er Ágúst formaður Búnaðarsam-
bands Suðurlands og Magnús for-
maður Mjólkursamsölunnar í
Reykjavík og ýmsum fleiri félags-
málastörfum hafa þeir bræður
gegnt.
Ég hef oft komið að Birtingaholti
og notið sönggleðinnar með Sig-
urði og sungið lögin hans og ann-
arra og hann spilaði undir og
stundum söng hann einnig með,
með sinni hljómþíðu bassarödd.
Fyrir utan músíkhæfileikana var
Sigurður ágætur hagyrðingur og
m.a. söng ég á þeim árum eftirfar-
andi Ijóð við fallegt lag eftir Sig-
urð. Fyrsta erindið hljóðar svo:
„Þú birgir þig sól svo björt og heit
í bláfjallanáttstað þínum.
Og söngfuglar hverfa úr hverri sveit,
sem hrifu með tónum sínum.
Það haustar og bliknar hver rós í reit
og rökkvar í huga mínum. “
Sigurður unni birtu og sumaryln-
um og það er bjart yfir lífsleið hans
og minningin björt um heimilið í
Birtingaholti og þau verðmæti sem
sköpuðust þar í lífstíð Sigurðar.
Að lokum vil ég færa fjölskyldu
Sigurðar innilegar þakkir fyrir allt
hans starf sem bónda og forystu-
manns í landbúnaði, fyrir íögin
hans fögru og ljóðin hans góðu og
þakka honum íangt og gott sam-
starf að mörgum góðum málum.
Ég þakka fyrir persónulega vináttu
sem gott er að hugsa til með þakk-
læti nú þegar kveðjustundin er
komin.
Ég votta allri fjölskyldu Sigurðar
innilega samúð við fráfall hans.
Blessuð veri minning hans.
Hjalti Gestsson
í æsku átti ég því láni að fagna að
starfa með bróður hans, Helga. Það
var góður skóli. Sigurði kynntist
ég þó mun minna. Með örfáum
orðum vil ég þakka fyrir fram-
göngu hans í skólamálum tónlistar
í Árnessýslu.
Áður en lög um tónlistarskóla
gengu í gildi, urðu baráttumenn
fyrir slíkri menntun að ganga fram
fyrir skjöldu. Þar var Sigurður fyr-
ir Árnesingum. Ég varð var við þá
vinnu, því fyrir hans áeggjan var
komið á tónlistarkennslu í Þor-
Afmælis- og minningargreinar
sem óska bírtingar á afmælis- og/eða
minningargreínum í blaðinu, er bent á, að þær þurfa
að berast a.m.k. tveimur dögum fyrir birtingardag.
Þœr þurfá að vera vélritaðar:
lákshöfn sem eflst hefur í að vera
reglulegur skóli.
Lúðrasveit Þorlákshafnar er
sprottin upp úr þessum jarðvegi.
Héraðið hefur átt marga góða tón-
listarmenn. Sigurður var í senn
listamaður og bóndi.
Héraðshöfðingi tónlistar er allur.
Tónsköpun hans mun halda áfram
að vera nærtæk framsetning hins
söngglaða manns.
Fjölskyldunni færum við hjónin
virðingar- og samúðarkveðjur.
Svanur Krístjánsson
Þorlákshöfn
Aðfaranótt sunnudagsins 12. maí
sl. lést í Sjúkrahúsi Suðurlands á
Selfossi Sigurður Ágústsson í Birt-
ingaholti, tónskáld, fyrrum bóndi
og skólastjóri. Með Sigurði er fall-
inn einn ástsælasti listamaður Ár-
nesþings um ára bil. Hann var í
mínum huga einstæður persónu-
leiki og ljúfmenni, hafði óbilandi
trú á menningarleg verðmæti og
lagði þar meira af mörkum á hér-
aðs- og landsvísu en samtíð hans
hefur enn metið að verðleikum. í
kveðjuorðum mínum til þessavirta
samferðamanns og vinar verður
ekki rakin ætt hans né æviferill,
það munu mér færari menn gera.
Fyrstu kynni mín af Sigurði voru
að horfa á hann stjórna hreppa-
kórnum á Álfaskeiði og í Þjórsár-
túni á fjölmennum útisamkomum.
Það vakti aðdáun söngunnenda að
sjá hvernig þessi listamaður af
guðs náð lagði sig allan í þetta verk
og hversu auðvelt manni varð að
skynja hljómfallið og túlkun efnis-
ins. Sönglög, textar og meiriháttar
tónverk Sigurðar eru mörg hver af-
ar þekkt, þótt frægast þeirra sé lag
hans við Vísur gamals Ámesings,
kvæði Eiríks Einarssonar frá Hæli.
Ég kynntist Sigurði sem skóla-
stjóra við Barnaskólann á Flúðum
og kenndi þar með honum tvo
parta úr vetri íþróttir. Sigurður var
mikill hvatamaður íþrótta- og fé-
lagsstarfs og var sjálfur virkur þátt-
takandi þar á ýmsum sviðum.
„Birtingarnir" (Birtingaholtsætt-
in) er mannvænlegt fólk sem hvar-
vetna vekur athygli og hefur valist
til forystu víða. I skólastjórnartíð
Sigurðar Ágústssonar sat ég um
tíma í skólanefnd Tónlistarskóla
Árnessýslu. Það var ánægjulegur
tími og gaman að vera þátttakandi
í því uppbyggingarstarfi sem hann
barðist fyrir á þeim vettvangi.
Metnaðurinn og trúin á mikilvægi
tónmenntar fyrir hina uppvaxandi
æsku og allan almenning var óbil-
andi og árangurinn eftir því. Á eftir
Sigurði komu líka traustir áhuga-
menn á þessu sviði sem gert hafa
Tónlistarskóla Árnessýslu að fyrir-
mynd slíkra stofnana á landsbyggð-
inni, það kunni hann líka að meta
og gladdist yfir.
Nokkru fyrir andlát Sigurðar
gerði hann boð fyrir mig þar sem
hann lá á Sjúkrahúsi Suðurlands á
mínum vinnustað. Hann var
óvenju hress og það var glampi í
augunum á þessum aldna vini mín-
um og hugsjónamanni. Hann hafði
fregnað það að til stæði að hljóð-
rita og gefa út á geisladiski „Hátíð-
arkantötu“ hans sem samin var fyr-
ir landsbyggðarafmælið 1974.
Hann var ekki síður glaður yfir
þeim listamönnum sem yfirum-
sjón áttu að hafa með þessu verki,
þeim Guðmundi Emilssyni hljóm-
sveitarstjóra og Jóni Stefánssyni
söngstjóra. Við ræddum um gamla
góða daga, söng og tónlistarstarf í
hérað og margt fleira. Þessi áttatíu
og fjögurra ára öldungur, sem átti
að fara heim daginn eftir, kvaðst
una hag sínum vel í skjóli sona,
tengdadætra, barnabarna og ann-
arra ættmenna og vina.
Héraðshöfðingjum Árnesinga hef-
ur fækkað um einn, maður sem
setti svip á samtíð sína, persóna
sem tekið var eftir, verkamaður
sem skilur eftir sig góðar minning-
ar og ómetanleg listaverk. Blessuð
sé minning hans.
Aðstandendum öllum sendi ég
innilegar samúðarkveðjur.
Hafsteinn Þorvaldsson