Tíminn - 12.10.1991, Blaðsíða 1

w;.
Mynd frá 1810 úr Rangárvallasýslu. Varla hefur veriö Jafn myndarlega hýst á Reyðarvatnl og hér má sjá, en myndln sýnlr Odda. Umhverflö hefur þó verlö Guörúnu Halldórs-
dóttur kunnuglegt: Hekla í baksýn og til vinstrl viö hana Bjólfell og Búrfell.
n
Þar kom sá sem tímdi
að skera“
Guðrún á Reyðarvatni var tíu barna móðir,
orðljót og drykkfelld
og lét sitt í engu fyrir karlpeningnum
Reyðarvatn á Rangárvöllum var að
fomu vildisjörð og stundum höfð-
ingjasetur.
Um miðjan vetur 1711 voru jarðir á
Rangárvöllum skráðar með áhöfn
og nafni bónda í jarðabók kennda
við Áma Magnússon. Þá var Reyðar-
vatn ennþá kostajörð og bjó þar
hrossakóngur Rangæinga og annar
fjárflesti bóndi í Rangárþingi. Hann
hafði 15 gripi í fjósi, 330 fjár og 58
hross í högum. Hann sat að mestu
leyti á sjálfs sín eign, annar af tveim-
ur sjálfseignarbændum í Rangár-
vallasveit. Sá maður hét Marteinn
Bjömsson, prests á Reyðarvatni,
Höskuldssonar. Þórdís, einkabam
hans, átti Helga Bjamason, prest á
Mosfelli. Eiga þau niðja í Ámesþingi
og víðar, en eigi verða þær ættir
raktar hér.
Ættfaðirinn Halldór
Réttum 100 árum síðar (1811) hóf
búskap á Reyðarvatni Halldór, sonur
Keldnahjóna, Guðmundar bónda
Erlendssonar og Guðrúnar Pálsdótt-
ur, síðari konu hans. Halldór bjó þar
réttan fjórðung aldar og hafði
stundum stærst bú allra bænda á
Rangárvöllum. Taldi mest fram 39
hundmð fríð. Vorið 1831 taldi hann
Margt hefur veriö um konur á íslandi rætt og stööu þeirra í þjóölífinu frá gullöld
fram til okkar daga. Víst er um aö ekki var hlutur þeirra allra né viröing slík sem
Auöar hinnar djúpúögu, Bergþóru eöa Þuríöar sundafyllis. Langar aldir máttu
alþýöukonur þola hverskyns niöurlægingu og skort og í ýmsu vesælli kjör en
karlar. „Hún amma mín var samkvæmt íslenskum vana / ánauöugt húsdýr í
nýlendu Dana...,“ orti skáldiö. En jafnan voru til eintaklingar sem báru langt af
flestum eöa öllum körlum í umhverfi sínu og létu hlut sinn hvergi. Þær voru
haröræöiskjörunum vaxnar og sannarlega á hlutur þeirra þaö skiliö aö geymast
og af þeim aö veröa skráöar sögur, eíns og t.d. af Þuríöi formanní á Stokkseyri.
Hér segir nú frá kjarnakerlingu mikilli, Guörúnu Halldórsdóttur er kennd var viö
Reyöarvatn á Rangárvöllum. Eftirfarandi þátt af henni hefur ritaö Helgi
Hannesson, fyrrum kaupfélagsstjóri á Rauöalæk (1896-1989), og ber frásögnin
því vott hver afburöakvenmaöur Guörún var, svo og sérkennilegri frásagnarlist
skrásetjarans, Helga Hannessonar.
Drottin gaf Dóra Reyðarvatnið
stóra.
Hvað fékk hann í staðinn? Spesíu
frá Dóra.
„Mestur gamli
Steinn!“
Jarðarför Guðrúnar gömlu á Keld-
um var lengi í minnum höfð á Rang-
árvöllum. Synir hennar: Páll, Steinn
fram 3 kyr, 18 hross og 230 kindur
framgengnar. Þar af 108 mylkar ær.
Næsta haust hefði hann átt að eiga
330 fjár.
Halldór var „drjúglyndur", segir
um hann í Keldnamannaþætti. Þótti
ölkær eins og bræður hans: Páll á
Keldum og Steinn í Vetleifsholti. Er
hann var ölvaður kvað hann oft
kviðling þennan:
Helga Hanneson
Sumarliöabæ
og Halldór voru þar viðstaddir, allir
augafullir. í líkræðu sinni taldi
prestur börn og bamaböm gömlu
konunnar. Hann lét þess getið að
Steinn ætti 14 böm og Halldór eina
dóttur. Steinn hrópaði: ,J4estur
gamli Steinnl", en Halldór kallaði:
„Láttu hana Guddu litlu vera meðl“
Hún var stjúpdóttir hans. Þá gat Páll
ekki heldur orða bundist. Hann
ávarpaði Halldór bróður sinn svo:
„Skammastu þín og reyndu að halda
kjaftil"
Halldór kvæntist 37 ára gamall 42
ára gamalli ekkju, Ingibjörgu Hall-
dórsdóttur, bónda á Ytri-Þurá f Ölf-
usi, Jónssonar. Hún átti áður Þor-
steinn Þórðarson, húsmann í Þor-
lákshöfn. Hann dó úr holdsveiki á
Reynifelli 1814, 52 ára gamall. Áttu
þau hjón eina dóttur átta vetra
gamla. Hún hét Guðbjörg og hana
vildi Halldór eigna sér. Tvær dætur
fæddust Halldóri og Ingibjörgu:
Guðrún, sem síðar bjó lengi á Reyð-
arvatni, og önnur sem Iifði aðeins
fáa daga.
Með Halldóri á Reyðarvatni hófst
ætt sem sat þar í 124 ár. Sjálfur bjó
hann þar sem fyrr segir í aídarfjórð-
ung. Þá brá hann búi og eftirlét
jörðina bónda Guðbjargar stjúpdótt-
ur sinnar, Einari ríka Gunnarssyni,